Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !
Balkenbrij
Balkenbrij is een oud Belgisch, Duits en Nederlands gerecht dat vooral in het najaar en in de winter wordt gegeten, oorspronkelijk in het oostelijke en zuidelijke deel van Nederland. Traditioneel wordt het gemaakt van in bouillon (en soms bloed) gekookt slachtafval van het varken (onder meer kop of ribbetjes, spek en lever), en boekweitmeel of tarwebloem, en speciale kruiden (piment of rommelkruid), die een zoete smaak afgeven. Het gerecht wordt verkocht in blokken en gebakken in de koekenpan in plakken van ongeveer 1 cm dik. Vergelijkbare, van slachtresten gemaakte gerechten in omringende landen zijn het Duitse Panhas' en het Amerikaanse scrapple. Het woord balkenbrij is waarschijnlijk afgeleid van brij van gebalchte, dat wil zeggen de buikresten van een geslacht dier, zoals darmen en pens. Balk en balg is Oudnederlands voor 'buik'.
Recept
November is vanouds de slachtmaand. Tijd om aan balkenbrij te denken. Balk in het woord heeft niets te maken met een wim aan de zolder, waar worsten aan werden gehangen. Volgens een etymologisch woordenboek is het afkomstig van gebalchte (darmen, pens). Het verkleiningswoord is balgekijn (buik, ingewanden uit de slacht). Hoe het er in onze omgeving aan toe ging met het maken van balkenbrij, stond in Old Ni-js, het lijfblad van de Heemkundekring Bergh, nummer 24, inclusief het recept. Op ut platteland wier vroege tege de winte zowat huus an huus un poetje geslach. Veural in de oorlog, toen ut vleis betuun was. Ut brach un hoop wark met zich met, dat slachte, maor ook un hoop plezier. At ut poetje doodgemaak was, wier ut op de leer gehange en los gesnèije en wiere de long en de maag, ut hart, de lèver enzovoort d'r uut gehaald. Dan mos ut beeske 24 uur bestarve en daornao wier ut uutgebeend. Ut spek wier in vier zi-je gesnèije, gezalte en in de kuup gedaon. De schinke wiere ook gezalte, maor die kwamme in witte katoene zekskes in de wim te hange um te dreuge; die wiere zuunig bewaard veur zon- en feesdage. Veur ut make van de wos, zwademaag, heufkèès en balkebri-j kwam d'r meestal een vrou die daor zo'n bietje eur stiel van gemaak had. Balkebri-j was ut letste wat gemaak wier. Daorveur wier ut nat gebruuk waor de woste in gekaok wazze: duk kaokte d'r un wos kapot en dat gaf un lekkere smaak an de balkebri-j. Ut is hèvig lekker ète en daorum zal ik ow ut resep deurgève. D'r is veur neudig: 5 à 6 lite wostenat, un varkeskop zonder de kinnebakke, un stukske vet spek, zalt pèper, kruudnègelgruus, anderhalf pond boekweitmèèl of pannekoekmèèl, gewoon mèèl um de kom te bestrèuje. Varkeskop en spek in ut wostenat kaoke met zalt nao smaak. At ut vleis gaar is, spek en vleis deur de vleismesjien male. Krujje met pèper en kruudnègelpoeier. Ut geheel met water anvulle tot ut weer 5 of 6 liter is. Opni-j an de kaok brenge en ut boekweitmèèl of ut pannekoekemèèl dur in streuje en goed ruure tot ut un stieve bri-j is. Dan in met méél bestreujde komme övedoe-n. At de balkebri-j kold is kuj ut in plate sni-je en bakke. Eèt ze!
