Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

Moorman, Wilhelmus: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
(Zijn begrafenis in Beek: Gedicht)
k (Foto's van zijn begrafenis in Beek: Ketelaar)
 
(21 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
[[Bestand:Wim Moorman bidprentje.jpg|right|thumb|250px]]
+
[[Bestand:Wim Moorman (geretoucheerde foto).jpg|right|thumb|300px|'''Deze uitvergrote en ingekleurde pasfoto heeft altijd op een prominente plaats in de woonkamer van zijn ouderlijk huis gehangen, en daarna bij zijn oudste zus Wilhelmien tot haar overlijden in 2015.]]
 
== In het verzet ==
 
== In het verzet ==
'''Wim Moorman''' werd geboren te Deventer op 7 mei [[1925]] als zoon van [[Moorman, Antonius Wilhelmus Franciscus|Antoon Moorman]] en Anna Stephanie Heisterkamp.
+
'''Wim Moorman''' werd geboren te Deventer op 7 mei [[1925]] als zoon van [[Moorman, Antonius Wilhelmus Franciscus|Antoon Moorman]], en Anna Stephanie Heisterkamp. Zijn vader was agent van [[politie]] en werd  in augustus 1925, kort na Wims geboorte, als rijksveldwachter gestationeerd in [[Beek]].
  
Toen Wim zich in de tweede helft van [[1943]] moest melden voor de arbeidsdienst, dook hij onder in zijn woonplaats [[Beek]] en kwam in het [[Verzet in WO II|verzet]] terecht. In de wijde omgeving hield hij zich met allerlei illegaal werk bezig. Hij was makkelijk in de omgang, wat roekeloos van aard en sprak vloeiend Duits. Zo kon hij zich, voorzien van de juiste [[Verzet in WO II#Valse papieren |valse papieren]], toch vrij ongestoord bewegen.  
+
Het ingekleurde portret hiernaast was lange tijd de enige bekende foto van Wim. In [[2022]] zijn er in oude familiealbums nog enkele foto's gevonden.
 +
<gallery>
 +
Bestand:Wim Moorman ca 1937.jpg|Wim, waarschijnlijk op de dag van zijn plechtige communie in [[1937]] of [[1938]]
 +
Bestand:Wilhelmus Moorman (1925-1945).jpg|Deze foto zat in het trouwalbum van zijn jongste zus áchter de [[Moorman,_Antonius_Wilhelmus_Franciscus#Na_de_Tweede_Wereldoorlog|foto van zijn vader]] in uniform uit [[1950]].
 +
Bestand:Wim Moorman pasfoto.jpg|Deze pasfoto is net iets anders dan die waarvan het ingekleurde portret is gemaakt.
 +
</gallery>
 +
Toen Wim zich in de tweede helft van [[1943]], het [[Tweede Wereldoorlog|derde oorlogsjaar]], moest melden voor de [[Arbeitseinsatz|Arbeidsdienst]], dook hij onder in Beek en kwam in het [[Verzet in WO II|verzet]] terecht. In de wijde omgeving hield hij zich met allerlei illegaal werk bezig. Hij was makkelijk in de omgang, wat roekeloos van aard en sprak vloeiend Duits. Zo kon hij zich, voorzien van de juiste [[Verzet in WO II#Valse papieren |valse papieren]], toch vrij ongestoord bewegen.  
  
 
Wim heeft het verzet aan verschillende wapens geholpen. Uit een [[Vliegtuigen neergestort in Bergh#Jachtvliegtuigen|neergestort vliegtuig]] heeft hij een mitrailleur willen halen, maar omdat de rest van de verzetsgroep dat te riskant vond, is dat niet doorgegaan. Wim vond dat maar dom. Andere gelegenheden liet hij niet aan zich voorbijgaan. Zo kon hij als een zakkenroller een Duitser zijn pistool ontfutselen. Ook heeft hij een keer met een stalen gezicht een defect pistool geruild met een Pool in Duitse dienst. Later had hij een kanon bemachtigd, compleet met granaten. Het kostte moeite hem te overtuigen dat het verzet daar niets mee kon.
 
Wim heeft het verzet aan verschillende wapens geholpen. Uit een [[Vliegtuigen neergestort in Bergh#Jachtvliegtuigen|neergestort vliegtuig]] heeft hij een mitrailleur willen halen, maar omdat de rest van de verzetsgroep dat te riskant vond, is dat niet doorgegaan. Wim vond dat maar dom. Andere gelegenheden liet hij niet aan zich voorbijgaan. Zo kon hij als een zakkenroller een Duitser zijn pistool ontfutselen. Ook heeft hij een keer met een stalen gezicht een defect pistool geruild met een Pool in Duitse dienst. Later had hij een kanon bemachtigd, compleet met granaten. Het kostte moeite hem te overtuigen dat het verzet daar niets mee kon.
Regel 9: Regel 15:
 
Als koerier is Wim een keer naar Amsterdam gefietst om wapens voor het [[Liemers|Liemerse]] verzet op te halen. Daarbij maakte hij gebruik van zijn contacten met de broeders die les gaven op het jongensinternaat in [[Harreveld, evacuatie-ziekenhuis|Harreveld]]. Die broeders waren van een congregatie uit Amsterdam, waar Wim naartoe werd gestuurd om hosties te halen. Hij had daarvoor speciale toestemming gekregen van de ''Ortskommandant'' van [[Doetinchem]], met wie hij, op zijn manier, bevriend was. Hij is inderdaad in Amsterdam geweest, maar dus niet alleen voor hosties. Bij de overdracht van de wapens is echter iets misgegaan. Wat precies, is niet meer bekend, maar Wim heeft heel hard moeten fietsen om de Duitsers voor te blijven. De wapens zijn naderhand door de Doetinchemse koerierster [[Graaf, Johanna Hendrika de|Annie de Graaf]] opgehaald.
 
Als koerier is Wim een keer naar Amsterdam gefietst om wapens voor het [[Liemers|Liemerse]] verzet op te halen. Daarbij maakte hij gebruik van zijn contacten met de broeders die les gaven op het jongensinternaat in [[Harreveld, evacuatie-ziekenhuis|Harreveld]]. Die broeders waren van een congregatie uit Amsterdam, waar Wim naartoe werd gestuurd om hosties te halen. Hij had daarvoor speciale toestemming gekregen van de ''Ortskommandant'' van [[Doetinchem]], met wie hij, op zijn manier, bevriend was. Hij is inderdaad in Amsterdam geweest, maar dus niet alleen voor hosties. Bij de overdracht van de wapens is echter iets misgegaan. Wat precies, is niet meer bekend, maar Wim heeft heel hard moeten fietsen om de Duitsers voor te blijven. De wapens zijn naderhand door de Doetinchemse koerierster [[Graaf, Johanna Hendrika de|Annie de Graaf]] opgehaald.
  
Aldus deed Wim duizend en een dingen voor het verzet. Verzetsstrijder [[Houtsma, Jan|Jan Houtsma]] vatte Wims verzetswerk kernachtig samen: ''"Een zeer bijzondere rol in het verzet speelde Wim Moorman uit Beek. Hij was 19 jaar, doch verzette bergen werk. Honderden, zo niet duizenden personen die in de Liemers [[Organisation Todt|te werk waren gesteld]] hielp hij aan valse papieren en stuurde ze weer naar huis. Tientallen spoorwegmensen [[Verzet in WO II#Onderduikershulp|bracht hij onder dak]] en hij verzorgde de gehele [[Verzet in WO II#Nationaal Steun Fonds|uitbetaling]] van deze mensen in de Liemers. Hij deed begin november mee aan een [[Verzet in WO II#gewapend verzet|overval]] op het politiebureau, teneinde [[Ellen, Jan|enkele gevangenen]] van de SD te bevrijden, stal tientallen wapens van de moffen, hielp ons aan net zoveel persoonsbewijzen als wij nodig hadden enz. In januari werd hij in Friesland gegrepen en enkele dagen later als represaille in Dokkum gefusilleerd."''
+
Aldus deed Wim duizend en een dingen voor het verzet. In een getypt verslag dat verzetsstrijder [[Houtsma, Jan|Jan Houtsma]] na de oorlog opstelde, noemt hij bij uitzondering één verzetsman met naam: Wim Moorman
 +
[[Bestand: Houtsma over Moorman.jpg|thumb|left|1000px|<center>'''De passage over Wim Moorman in Jan Houtsma's verslag</center>]]
 +
<br clear=all/>
  
 
== Zijn fatale tocht ==
 
== Zijn fatale tocht ==
De dood van Wim was een gevolg van een opdracht die hij vlak voor Kerstmis [[1944]] kreeg. Hij moest toen samen met de uit Friesland afkomstige [[Adriaens, Karel Willem|Karel Adriaens]] de ondergedoken agent van politie [[Ellen, Jan|Jan Ellen]] naar diens ouders in het Friese Noordwolde brengen. Op 8 januari [[1945]] vertrokken het drietal per fiets naar het noorden. Omdat niet zeker was of Ellen te vertrouwen was, en de verzetsgroep al eerder met een [[Berntsen, Clemens Stephanus#Een liquidatie|verrader]] te maken had gehad, kreeg Wim een revolver mee. Mocht Ellen onbetrouwbaar blijken, dan moest hij doodgeschoten worden. De opdracht was echter om, indien Ellen wél betrouwbaar bleek, die revolver bij hem in Noordwolde achter te laten.  
+
De dood van Wim was een gevolg van een opdracht die hij vlak voor Kerstmis [[1944]] kreeg. Hij moest toen samen met de uit Friesland afkomstige [[Adriaens, Karel Willem|Karel Adriaens]] de ondergedoken agent van politie [[Ellen, Jan|Jan Ellen]] naar diens ouders in het Friese Noordwolde brengen. Op 8 januari [[1945]] vertrokken het drietal per fiets naar het noorden. Omdat niet zeker was of Ellen te vertrouwen was, en de verzetsgroep al eerder met een [[Berntsen, Clemens Stephanus#Een liquidatie|verrader]] te maken had gehad, kreeg Wim een revolver mee. Mocht Ellen onbetrouwbaar blijken, dan moest hij doodgeschoten worden. Het gevaar dat hij verzetsmensen zou verraden, zou dan immers veel te groot zijn. De opdracht was echter om, indien Ellen wél betrouwbaar bleek, die revolver bij hem in Noordwolde achter te laten.  
  
Ellen bleek geheel betrouwbaar en werd bij zijn ouders afgeleverd, maar tegen de opdracht in hield Wim de revolver. Bovendien gingen Wim en Karel niet terug naar Loerbeek, maar naar Westerbork met het plan daar een broer van Karel te bevrijden. In Beetsterzwaag werden ze aangehouden door de SD en die vond de revolver en een papier met onderduikadressen. Wim en Karel werden gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Leeuwarden. Op 22 januari 1945 werd Wim uit zijn cel gehaald en naar Dokkum gebracht. Nog diezelfde dag werd hij, samen met negentien anderen, gefusilleerd door het ''Einsatzkommando'' Leeuwarden onder leiding van de beruchte commandant Albrecht. Dit was een vergeldingsactie voor een poging van het Friese verzet op 19 januari om enkele medewerkers te bevrijden, waarbij een tweetal SD'ers was doodgeschoten. De mensen van Dokkum hebben Moorman en de anderen tijdelijk begraven.
+
Ellen bleek geheel betrouwbaar en werd bij zijn ouders afgeleverd, maar tegen de opdracht in hield Wim de revolver. Bovendien gingen Wim en Karel niet terug naar Loerbeek, maar naar Westerbork met het plan daar een broer van Karel te bevrijden. In Beetsterzwaag werden ze aangehouden door de SD, die de revolver en een papier met onderduikadressen vond. Wim en Karel werden gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Leeuwarden.  
 +
 
 +
Op 19 januari overviel het Friese verzet een Duitse arrestantenwagen om een van zijn medewerkers te bevrijden. De actie lukte, maar een SD'er en de Belgische chauffeur werden daarbij doodgeschoten. Hierop werden Wim en acht anderen op 22 januari uit hun cel gehaald en naar een besneeuwd weiland aan de Woudweg in Dokkum gebracht. Uit de gevangenis in Groningen werden nog eens elf gevangenen aangevoerd. Onder de in totaal twintig mannen waren drie joden; de meeste anderen waren verzetsmensen. In groepjes van vijf werden ze ter plekke gefusilleerd door het ''Einsatzkommando'' Leeuwarden onder leiding van de beruchte commandant Albrecht. De volgende vijf moesten de vorige vijf op hun rug draaien voor ze zelf werden doodgeschoten.
 +
 
 +
Burgemeester Jonker van Dokkum werd uit zijn huis gehaald en gedwongen om als enige getuige bij de executie aanwezig te zijn. Op de bevel van Albrecht moesten de lijken een etmaal lang als waarschuwing in het besneeuwde weiland blijven liggen. Daarna hebben de mensen van Dokkum Wim en de anderen tijdelijk begraven.
  
 
== Zijn begrafenis in Beek ==
 
== Zijn begrafenis in Beek ==
 
Karel Adriaens overleefde zijn gevangenschap en is na de bevrijding op verzoek van Wims ouders naar Dokkum gegaan om het lichaam van Wim op te halen. Op 26 mei 1945 is Wim Moorman door zijn familie en vrienden in [[Beek]] herbegraven. De praktische aspecten van de herbegrafenis waren geregeld door Wims vrienden Harry Berndsen, [[Berntsen, Clemens Stephanus|Clemens Berntsen]] en Karel Adriaens.
 
Karel Adriaens overleefde zijn gevangenschap en is na de bevrijding op verzoek van Wims ouders naar Dokkum gegaan om het lichaam van Wim op te halen. Op 26 mei 1945 is Wim Moorman door zijn familie en vrienden in [[Beek]] herbegraven. De praktische aspecten van de herbegrafenis waren geregeld door Wims vrienden Harry Berndsen, [[Berntsen, Clemens Stephanus|Clemens Berntsen]] en Karel Adriaens.
  
Toen de plechtige Requiemmis begon, was de kerk tot in alle hoeken gevuld. Na de H. Mis werd de baar, gedekt met de driekleur, ten grave gedragen door leden van de [[Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten|Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS)]]. Een peloton van de BS onder commando van [[Ankoné, Antonius Herman|Herman Ankoné]] heeft een eresalvo afgevuurd, en bekenden van Wim uit het verzet hebben een grafrede gehouden, waaronder Jan Houtsma en [[Höpink, Andreas Gerrit|kapitein Höpink]]. Aan het slot van de plechtigheden dankte Wims vader voor het medeleven van allen.
+
Toen de plechtige Requiemmis begon, was de kerk tot in alle hoeken gevuld. Na de H. Mis werd de baar, gedekt met de driekleur, ten grave gedragen door leden van de [[Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten|Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS)]]. Ook [[Reichel, Hans|Hans Reichel]] hielp de kist dragen. Een peloton van de BS onder commando van [[Ankoné, Antonius Herman|Herman Ankoné]] heeft een eresalvo afgevuurd, en bekenden van Wim uit het verzet hebben een grafrede gehouden, waaronder Jan Houtsma en [[Höpink, Andreas Gerrit|kapitein Höpink]]. Aan het slot van de plechtigheden dankte Wims vader voor het medeleven van allen.
  
Op Wims bidprentje staat een gedicht van zijn strijdmakkers en vrienden:
+
Op Wims bidprentje staat [[Aan God en Vaderland getrouwe|een gedicht]] van zijn strijdmakkers en vrienden:
  
  
Regel 53: Regel 65:
 
Klik op de foto's voor een vergroting.
 
Klik op de foto's voor een vergroting.
 
<gallery>
 
<gallery>
Bestand:begrafenis Moorman Beek1.jpg||De kist wordt de kerk binnengedragen.
+
Bestand:begrafenis Moorman Beek1.jpg||<center>De kist wordt de kerk binnengedragen.
Bestand:begrafenis Moorman Beek2.jpg|Herman Ankoné brengt een eregroet.
+
Bestand:begrafenis Moorman Beek2.jpg|<center>[[Ketelaar, Everhardus Wilhelmus Jacob|Marechaussee Ketelaar]]<br>brengt een eregroet.
Bestand:begrafenis Moorman Beek3.jpg|Het eresalvo door de BS.
+
Bestand:begrafenis Moorman Beek3.jpg|<center>Het eresalvo<br>door de BS
 
Bestand:begrafenis Moorman Beek4.jpg|Het graf bedekt met bloemen. Rechts zijn enkele graven te zien van bemanningsleden van de [[Short Stirling EF330|Britse bommenwerper]] die op 12 maart [[1943]] bij Beek neerstortte.
 
Bestand:begrafenis Moorman Beek4.jpg|Het graf bedekt met bloemen. Rechts zijn enkele graven te zien van bemanningsleden van de [[Short Stirling EF330|Britse bommenwerper]] die op 12 maart [[1943]] bij Beek neerstortte.
 
</gallery>
 
</gallery>
 +
{|
 +
|- valgn=top
 +
|[[Bestand:Graf Wim Moorman Beek-1.jpg|thumb|200px|<center>De grafsteen op<br>Wims Beekse graf</center>]]
 +
|[[Bestand:Graf Wim Moorman Beek-2.jpg|thumb|200px|<center><small>''DEN VADERLAND GETROUWE<br>BLEEF HIJ TOT IN DEN DOOD</small></center>]]
 +
|}
 +
 +
== Zijn herbegrafenis op het Nationaal Ereveld in Loenen ==
 +
[[Bestand:Graf Moorman 2023.JPG|thumb|right|300px|'''Wims graf op het Ereveld Loenen bij de Doden-<br>herdenking op 4 mei 2023. De bloemen boven en links zijn van zijn nabestaanden, die onderaan zijn traditioneel van een onbekende gever.'''<br/>Foto Oorlogsgravenstichting]]
 +
Wims graf in Beek was een particulier graf, maar het werd van tijd tot tijd geïnspecteerd door de Oorlogsgravenstichting. Deze stichting streeft ernaar de graven van alle Nederlandse oorlogsslachtoffers in zo goed mogelijk staat te behouden. Als zulke graven geruimd dreigen te worden of in slechte staat verkeren, wordt nabestaanden gevraagd in te stemmen met herbegrafenis op een van de plaatselijk erehoven of op het Nationaal Ereveld in Loenen. Bij inspectie in [[1971]] bleek Wims graf dusdanig vuil en verzakt, dat de Oorlogsgravenstichting het tijd vond voor overbrenging naar Loenen. In een brief gedateerd 28 december [[1971]] vroeg zij Wims moeder om toestemming voor deze herbegrafenis.
 +
 +
Op 11 januari [[1972]] gaf zijn moeder, die inmiddels weduwe was, mede namens de andere nabestaanden haar toestemming. Hierop gaf [[Ottink, Cornelis Johannes Maria|pastoor Ottink]] op 13 februari mede namens het [[St. Martinus Beek|kerkbestuur]] zijn toestemming, vergezeld van de opmerking dat ''hoewel het [kerkbestuur] het betreurt, dat het stoffelijk overschot van wijlen de Heer Wim Moorman van hier wordt weggehaald, tóch het verzoek en besluit van Mevr. A.S. Moorman-Heisterkamp ten volle eerbiedigt''.
 +
 +
De toestemming van [[Breemen, Gerard Cornelis Hendrikus van|burgemeester Van Breemen]] van 2 maart was meer dan een formaliteit, want ze betrof het opgraven en het transport van de stoffelijke resten. Hierbij verwees hij naar een advies van de geneeskundig inspecteur van volksgezondheid in [[Arnhem]] van 29 februari 1972 en naar artikel 12 van de Wet op de Lijkbezorging. Hij bepaalde dat de commandant van de [[Politie|Rijkspolitie Groep Bergh]] en de burgemeester van Apeldoorn (waartoe Loenen behoort) tijdig moesten worden ingelicht over de dag en het uur van de opgraving en de herbegrafenis. Het openen van het graf moest onder politietoezicht gebeuren en daarbij mochten zich geen bezoekers op de begraafplaats bevinden.
 +
 +
De opgraving en de herbegrafenis vonden plaats op 15 juni 1972. Voor een vergoeding van 25 gulden verwijderde de doodgraver van de Martinusparochie de aarde tot aan de deksel van de kist, waarna medewerkers van de Oorlogsgravenstichting de werkzaamheden overnamen. Zij hadden een nieuwe kist meegebracht.
 +
 +
De grafsteen van Wims Beekse graf werd op verzoek van zijn moeder achtergelaten om te worden opgehaald door Natuursteenbedrijf J.C. Ariës & Zn. in [[Zevenaar]]. Wat er daarna met de steen is gebeurd, is niet meer bekend.
 +
 +
De herbegrafenis in Loenen vond dezelfde dag plaats. Wim rust nu op het Ereveld Loenen in vak D, nummer 339.
  
 
== Zijn nagedachtenis ==
 
== Zijn nagedachtenis ==
Wims overlijden is op 29 mei 1945 aangegeven in de [[gemeente Bergh]]. Zijn naam staat vermeld op de oorlogsmonumenten in [[Oorlogsmonument Beek|Beek]] en [[Oorlogsmonument 's-Heerenberg|'s-Heerenberg]], en op het [http://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/monument-detail/_rp_main_elementId/1_13590 verzetsmonument in Dokkum]. Bovendien staat hij vermeld in de ''Erelijst van gevallenen 1940-1945''. In [[1972]] is Wim herbegraven op het op het Ereveld Loenen, vak D, nummer 339.
+
[[Bestand:Moorman in Erelijst 616.jpg|thumb|515px|<center>'''De vermelding van Wim op blz. 616 van de ''Erelijst van gevallenen 1940-1945''</center>]]
{|
+
Wims overlijden is op 29 mei 1945 aangegeven in de [[gemeente Bergh]].
|- valign=top
+
 
|[[Bestand:Moorman in Erelijst 616.jpg|thumb|300px|'''De vermelding van Wim op blz. 616 van de ''Erelijst van gevallenen 1940-1945'']]
+
Op 29 maart [[1947]] kreeg hij postuum de [[Verzet in WO II#Nationaal Steun Fonds|NSF-herdenkingstegel]] uitgereikt.
|[[Bestand: Graf Moorman Loenen OGS.jpg|thumb|right|300px|'''Wims graf op het Ereveld Loenen'''<br/>Foto Oorlogsgravenstichting]]
+
 
|}
+
Eveneens postuum is hem het [[Onderscheidingen#Verzetsherdenkingskruis (1980)| Verzetsherdenkingskruis]] uitgereikt.
 +
 
 +
Wims naam staat vermeld op of in:
 +
*[[Oorlogsmonument Beek|Het oorlogsmonument]] in Beek
 +
*[[Oorlogsmonument 's-Heerenberg|Het oorlogsmonument]] in [['s-Heerenberg]]
 +
*Het oorlogsmonument aan de Woudweg in Dokkum. Dit herdenkt de twintig gevangenen die op 22 januari 1945 zijn gefusilleerd.
 +
*Het oorlogsmonument aan de Hoofdweg in Damwâld, waar op 19 januari 1945 de schietpartij plaatsvond die aanleiding was voor de vergeldingsactie van 22 januari.
 +
*Het oorlogsmonument aan het Noorder Bolwerk in Dokkum. Dit herdenkt alle 51 burgers die in de oorlog in Dokkum zijn omgekomen.
 +
*[[Erelijst van gevallenen 1940-1945|De Erelijst van gevallenen 1940-1945]]. Wims vader, inmiddels wachtmeester bij de [[Koninklijke Marechaussee]], heeft hiervoor na de oorlog het zogenaamde Erelijst-formulier ingevuld. Aangezien hij geen bijzonderheden kon vermelden over Wims gevangenschap en executie, heeft hij Karel Adriaens in Heerenveen opgegeven als referentie.
 +
 
 +
Wim heeft model gestaan voor een van de hoofdpersonen in de film [[FREYHEYT|FREYHEYT - de rockopera]] uit [[2021]].
 +
 
 
==Bronnen==
 
==Bronnen==
 
*[[Berntsen, Clemens Stephanus|Clemens Berntsen]]
 
*[[Berntsen, Clemens Stephanus|Clemens Berntsen]]
 
*[[Doetinchem in oorlogstijd]], blz. 203-207
 
*[[Doetinchem in oorlogstijd]], blz. 203-207
 
*[[Er op of er onder]], blz. 136
 
*[[Er op of er onder]], blz. 136
*[[Erelijst van gevallenen 1940-1945]]
 
 
*[[Old Ni-js 061|Old Ni-js nr. 61]]
 
*[[Old Ni-js 061|Old Ni-js nr. 61]]
 
*[http://www.ogs.nl Oorlogsgravenstichting]
 
*[http://www.ogs.nl Oorlogsgravenstichting]
 +
*[http://www.4en5mei.nl Nationaal Comité 4 en 5 mei]
 +
*[https://www.online-begraafplaatsen.nl/ Online begraafplaatsen]
 +
*[https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/106039A/file?eadID=2.19.255.01&unitID=106039A&query= A-dossier van de Oorlogsgravenstichting in het Nationaal Archief]
 +
*[https://www.oorlogsbronnen.nl/thema/Fusillade%20in%20Dokkum Fusillade in Dokkum]
 +
*Mededeling [https://www.niod.nl/ NIOD]
  
[[Categorie:Verzet in WO II Beek]] [[Categorie:Burgergevangenen in WO II]] [[Categorie:Slachtoffers van repressie]] [[Categorie:Oorlogsmonumenten Beek]] [[Categorie:Oorlogsmonumenten 's-Heerenberg]]
+
[[Categorie:Verzet in WO II Beek]] [[Categorie:Burgergevangenen in WO II]] [[Categorie:Slachtoffers van repressie]] [[Categorie:Oorlogsmonumenten Beek]] [[Categorie:Oorlogsmonumenten 's-Heerenberg]] [[Categorie:Begraafplaats Beek]] [[Categorie:Oorlogsgraven Beek]] [[Categorie:Nederlandse oorlogsgraven Beek]] [[Categorie:Ereveld Loenen]] [[Categorie:Verzetsherdenkingskruis]]

Huidige versie van 24 mrt 2024 om 11:31

Deze uitvergrote en ingekleurde pasfoto heeft altijd op een prominente plaats in de woonkamer van zijn ouderlijk huis gehangen, en daarna bij zijn oudste zus Wilhelmien tot haar overlijden in 2015.

In het verzet

Wim Moorman werd geboren te Deventer op 7 mei 1925 als zoon van Antoon Moorman, en Anna Stephanie Heisterkamp. Zijn vader was agent van politie en werd in augustus 1925, kort na Wims geboorte, als rijksveldwachter gestationeerd in Beek.

Het ingekleurde portret hiernaast was lange tijd de enige bekende foto van Wim. In 2022 zijn er in oude familiealbums nog enkele foto's gevonden.

Toen Wim zich in de tweede helft van 1943, het derde oorlogsjaar, moest melden voor de Arbeidsdienst, dook hij onder in Beek en kwam in het verzet terecht. In de wijde omgeving hield hij zich met allerlei illegaal werk bezig. Hij was makkelijk in de omgang, wat roekeloos van aard en sprak vloeiend Duits. Zo kon hij zich, voorzien van de juiste valse papieren, toch vrij ongestoord bewegen.

Wim heeft het verzet aan verschillende wapens geholpen. Uit een neergestort vliegtuig heeft hij een mitrailleur willen halen, maar omdat de rest van de verzetsgroep dat te riskant vond, is dat niet doorgegaan. Wim vond dat maar dom. Andere gelegenheden liet hij niet aan zich voorbijgaan. Zo kon hij als een zakkenroller een Duitser zijn pistool ontfutselen. Ook heeft hij een keer met een stalen gezicht een defect pistool geruild met een Pool in Duitse dienst. Later had hij een kanon bemachtigd, compleet met granaten. Het kostte moeite hem te overtuigen dat het verzet daar niets mee kon.

Als koerier is Wim een keer naar Amsterdam gefietst om wapens voor het Liemerse verzet op te halen. Daarbij maakte hij gebruik van zijn contacten met de broeders die les gaven op het jongensinternaat in Harreveld. Die broeders waren van een congregatie uit Amsterdam, waar Wim naartoe werd gestuurd om hosties te halen. Hij had daarvoor speciale toestemming gekregen van de Ortskommandant van Doetinchem, met wie hij, op zijn manier, bevriend was. Hij is inderdaad in Amsterdam geweest, maar dus niet alleen voor hosties. Bij de overdracht van de wapens is echter iets misgegaan. Wat precies, is niet meer bekend, maar Wim heeft heel hard moeten fietsen om de Duitsers voor te blijven. De wapens zijn naderhand door de Doetinchemse koerierster Annie de Graaf opgehaald.

Aldus deed Wim duizend en een dingen voor het verzet. In een getypt verslag dat verzetsstrijder Jan Houtsma na de oorlog opstelde, noemt hij bij uitzondering één verzetsman met naam: Wim Moorman

De passage over Wim Moorman in Jan Houtsma's verslag


Zijn fatale tocht

De dood van Wim was een gevolg van een opdracht die hij vlak voor Kerstmis 1944 kreeg. Hij moest toen samen met de uit Friesland afkomstige Karel Adriaens de ondergedoken agent van politie Jan Ellen naar diens ouders in het Friese Noordwolde brengen. Op 8 januari 1945 vertrokken het drietal per fiets naar het noorden. Omdat niet zeker was of Ellen te vertrouwen was, en de verzetsgroep al eerder met een verrader te maken had gehad, kreeg Wim een revolver mee. Mocht Ellen onbetrouwbaar blijken, dan moest hij doodgeschoten worden. Het gevaar dat hij verzetsmensen zou verraden, zou dan immers veel te groot zijn. De opdracht was echter om, indien Ellen wél betrouwbaar bleek, die revolver bij hem in Noordwolde achter te laten.

Ellen bleek geheel betrouwbaar en werd bij zijn ouders afgeleverd, maar tegen de opdracht in hield Wim de revolver. Bovendien gingen Wim en Karel niet terug naar Loerbeek, maar naar Westerbork met het plan daar een broer van Karel te bevrijden. In Beetsterzwaag werden ze aangehouden door de SD, die de revolver en een papier met onderduikadressen vond. Wim en Karel werden gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Leeuwarden.

Op 19 januari overviel het Friese verzet een Duitse arrestantenwagen om een van zijn medewerkers te bevrijden. De actie lukte, maar een SD'er en de Belgische chauffeur werden daarbij doodgeschoten. Hierop werden Wim en acht anderen op 22 januari uit hun cel gehaald en naar een besneeuwd weiland aan de Woudweg in Dokkum gebracht. Uit de gevangenis in Groningen werden nog eens elf gevangenen aangevoerd. Onder de in totaal twintig mannen waren drie joden; de meeste anderen waren verzetsmensen. In groepjes van vijf werden ze ter plekke gefusilleerd door het Einsatzkommando Leeuwarden onder leiding van de beruchte commandant Albrecht. De volgende vijf moesten de vorige vijf op hun rug draaien voor ze zelf werden doodgeschoten.

Burgemeester Jonker van Dokkum werd uit zijn huis gehaald en gedwongen om als enige getuige bij de executie aanwezig te zijn. Op de bevel van Albrecht moesten de lijken een etmaal lang als waarschuwing in het besneeuwde weiland blijven liggen. Daarna hebben de mensen van Dokkum Wim en de anderen tijdelijk begraven.

Zijn begrafenis in Beek

Karel Adriaens overleefde zijn gevangenschap en is na de bevrijding op verzoek van Wims ouders naar Dokkum gegaan om het lichaam van Wim op te halen. Op 26 mei 1945 is Wim Moorman door zijn familie en vrienden in Beek herbegraven. De praktische aspecten van de herbegrafenis waren geregeld door Wims vrienden Harry Berndsen, Clemens Berntsen en Karel Adriaens.

Toen de plechtige Requiemmis begon, was de kerk tot in alle hoeken gevuld. Na de H. Mis werd de baar, gedekt met de driekleur, ten grave gedragen door leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Ook Hans Reichel hielp de kist dragen. Een peloton van de BS onder commando van Herman Ankoné heeft een eresalvo afgevuurd, en bekenden van Wim uit het verzet hebben een grafrede gehouden, waaronder Jan Houtsma en kapitein Höpink. Aan het slot van de plechtigheden dankte Wims vader voor het medeleven van allen.

Op Wims bidprentje staat een gedicht van zijn strijdmakkers en vrienden:


Aan God en Vaderland getrouwe
Sterft de kleine, dappere held,
Voor hij de vrijheid mocht aanschouwen
Werd hij snood neergeveld.


Steeds bereid zich te geven
Voor allen in vervolgingsnood,
Strijdend voor een anders leven
Stierf hij zelf den heldendood.


Ouders, moge 't een troost U wezen,
Dat gij hadt een heldenzoon;
Eenmaal ziet ge hem toch weder
Hiernamaals in den Hemelwoon.


Wim, eerbiedig zullen we herdenken
Alles wat Gij hebt volbracht;
Dat God U 't loon mag schenken,
Beste Wim, rust vredig, zacht.


Vrienden, uw gebed wil ik thans vragen
Voor de ziel van ons aller vriend,
Hij toch dorst zijn leven wagen
En heeft uw gebeden wel verdiend.


Foto's van zijn begrafenis in Beek

Klik op de foto's voor een vergroting.

De grafsteen op
Wims Beekse graf
DEN VADERLAND GETROUWE
BLEEF HIJ TOT IN DEN DOOD

Zijn herbegrafenis op het Nationaal Ereveld in Loenen

Wims graf op het Ereveld Loenen bij de Doden-
herdenking op 4 mei 2023. De bloemen boven en links zijn van zijn nabestaanden, die onderaan zijn traditioneel van een onbekende gever.

Foto Oorlogsgravenstichting

Wims graf in Beek was een particulier graf, maar het werd van tijd tot tijd geïnspecteerd door de Oorlogsgravenstichting. Deze stichting streeft ernaar de graven van alle Nederlandse oorlogsslachtoffers in zo goed mogelijk staat te behouden. Als zulke graven geruimd dreigen te worden of in slechte staat verkeren, wordt nabestaanden gevraagd in te stemmen met herbegrafenis op een van de plaatselijk erehoven of op het Nationaal Ereveld in Loenen. Bij inspectie in 1971 bleek Wims graf dusdanig vuil en verzakt, dat de Oorlogsgravenstichting het tijd vond voor overbrenging naar Loenen. In een brief gedateerd 28 december 1971 vroeg zij Wims moeder om toestemming voor deze herbegrafenis.

Op 11 januari 1972 gaf zijn moeder, die inmiddels weduwe was, mede namens de andere nabestaanden haar toestemming. Hierop gaf pastoor Ottink op 13 februari mede namens het kerkbestuur zijn toestemming, vergezeld van de opmerking dat hoewel het [kerkbestuur] het betreurt, dat het stoffelijk overschot van wijlen de Heer Wim Moorman van hier wordt weggehaald, tóch het verzoek en besluit van Mevr. A.S. Moorman-Heisterkamp ten volle eerbiedigt.

De toestemming van burgemeester Van Breemen van 2 maart was meer dan een formaliteit, want ze betrof het opgraven en het transport van de stoffelijke resten. Hierbij verwees hij naar een advies van de geneeskundig inspecteur van volksgezondheid in Arnhem van 29 februari 1972 en naar artikel 12 van de Wet op de Lijkbezorging. Hij bepaalde dat de commandant van de Rijkspolitie Groep Bergh en de burgemeester van Apeldoorn (waartoe Loenen behoort) tijdig moesten worden ingelicht over de dag en het uur van de opgraving en de herbegrafenis. Het openen van het graf moest onder politietoezicht gebeuren en daarbij mochten zich geen bezoekers op de begraafplaats bevinden.

De opgraving en de herbegrafenis vonden plaats op 15 juni 1972. Voor een vergoeding van 25 gulden verwijderde de doodgraver van de Martinusparochie de aarde tot aan de deksel van de kist, waarna medewerkers van de Oorlogsgravenstichting de werkzaamheden overnamen. Zij hadden een nieuwe kist meegebracht.

De grafsteen van Wims Beekse graf werd op verzoek van zijn moeder achtergelaten om te worden opgehaald door Natuursteenbedrijf J.C. Ariës & Zn. in Zevenaar. Wat er daarna met de steen is gebeurd, is niet meer bekend.

De herbegrafenis in Loenen vond dezelfde dag plaats. Wim rust nu op het Ereveld Loenen in vak D, nummer 339.

Zijn nagedachtenis

De vermelding van Wim op blz. 616 van de Erelijst van gevallenen 1940-1945

Wims overlijden is op 29 mei 1945 aangegeven in de gemeente Bergh.

Op 29 maart 1947 kreeg hij postuum de NSF-herdenkingstegel uitgereikt.

Eveneens postuum is hem het Verzetsherdenkingskruis uitgereikt.

Wims naam staat vermeld op of in:

  • Het oorlogsmonument in Beek
  • Het oorlogsmonument in 's-Heerenberg
  • Het oorlogsmonument aan de Woudweg in Dokkum. Dit herdenkt de twintig gevangenen die op 22 januari 1945 zijn gefusilleerd.
  • Het oorlogsmonument aan de Hoofdweg in Damwâld, waar op 19 januari 1945 de schietpartij plaatsvond die aanleiding was voor de vergeldingsactie van 22 januari.
  • Het oorlogsmonument aan het Noorder Bolwerk in Dokkum. Dit herdenkt alle 51 burgers die in de oorlog in Dokkum zijn omgekomen.
  • De Erelijst van gevallenen 1940-1945. Wims vader, inmiddels wachtmeester bij de Koninklijke Marechaussee, heeft hiervoor na de oorlog het zogenaamde Erelijst-formulier ingevuld. Aangezien hij geen bijzonderheden kon vermelden over Wims gevangenschap en executie, heeft hij Karel Adriaens in Heerenveen opgegeven als referentie.

Wim heeft model gestaan voor een van de hoofdpersonen in de film FREYHEYT - de rockopera uit 2021.

Bronnen