Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

St. Martinus Wijnbergen: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
(redactie, aanvulling klokken)
(44 tussenliggende versies door 7 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
[[Dichteren]] en [[Wijnbergen]] Tekst volgt
+
[[Bestand:Sint Martinuskerk Wijnbergen.JPG|right|500px]]
 +
== Inleiding ==
 +
De '''St. Martinuskerk''' te [[Wijnbergen]] is op de grens van het [[graafschap Bergh]] gebouwd omdat de katholieke eredienst in [[Doetinchem]] niet meer in het openbaar mocht worden uitgeoefend. Een brok van het middeleeuwse kerspel Doetinchem stond onder de rechtsmacht van de heren, sinds [[1486]] [[Graven Van den Bergh|graven van Bergh]].
 +
 
 +
Op 23 april [[1705]] werd [[Plasman, Joannes Bernardus|Joannes Bernardus Plasman]] tot [[Pastoors|pastoor]] benoemd. Hij vestigde zich, evenals zijn voorgangers, op de [[Kemnade]]. Omdat de Kemnade in [[1728]] in andere handen overging, vestigde pastoor Plasman zich aan de Hoop in Wijnbergen, op de uiterste grens van het graafschap Bergh. Dit was het eerste zelfstandige kerkje dat na de Reformatie gesticht werd. Doetinchem en omgeving behoorden ook hiertoe.
 +
 
 +
Op het erf ''Ter Gun'' bij de Pol ([[Gaanderen]]) werden eveneens kerkdiensten gehouden. De pastoors van Wijnbergen namen ook daar de diensten waar.
 +
 
 +
In [[1771]] noteerde de pastoor in opdracht van de [[Landdrosten|landdrost]] van [[Zutphen]] dat de kerk bezocht werd door de katholieken van de stad Doetinchem, de buurtschappen Gaanderen, Slangenburg, IJzevoorde, Oosselt, Langerak, [[Dichteren]] en Brunsveld onder Zelhem. Uitzonderingen: uit Gaanderen ging de huishouding van Haammaker naar [[Terborg]] en uit Dichteren gingen de bewoners van [[Barlham]] en Ter Hegge naar [[Wehl]]. Uit het graafschap Bergh gingen alle katholieke inwoners van Wijnbergen naar deze kerk met uitzondering van acht huishoudens die naar de [[Sint Oswalduskerk]] in [[Zeddam]] gingen.
 +
 
 +
In [[1813]] heeft de kerk door de hoge waterstand veel schade geleden. Pastoor [[Klein Tünte, Jacobus Christianus|Klein Tünte]] vroeg daarom een regeringssubsidie van 3000 gulden aan.
 +
 
 +
De Sint Martinusparochie is inmiddels opgegaan in de [[Maria Laetitia Parochie]].
 +
 
 +
==Orgel==
 +
Bij het binnentreden van de kerk bevindt men zich onder het orgel. Dit is gebouwd door Julius Heinrich Derdack, meesterknecht bij de bekende orgelbouwer J.G. Lohman te [[Zutphen]]. Na het overlijden van laatstgenoemde zette de meesterknecht met de weduwe Lohman het bedrijf voort. Het is niet ondenkbaar dat Lohman het instrument nog grotendeels heeft gebouwd. Op de achterwand van de ventielkast bevindt zich een plaatje met het opschrift: "J.H. Derdack, orgelbauer 1872 Zutphen". Het front van het orgel is vijfdelig: een hoge halfronde en centrale middentoren en twee halfronde lagere zijtorens die twee enigszins concave (holrond) gedeelde velden flankeren. Het front telt in totaal 45 pijpen. In [[1922]] en in [[1929]] hebben reparaties aan het orgel plaats gehad.
 +
 
 +
== Gebrandschilderde ramen ==
 +
De gebroeders [[Pelgrim, Pelgrom en Pelgrum|Pelgrum]] schonken geld voor uitbreiding van de kerk. Uit dankbaarheid werden hun patroonheiligen afgebeeld in de gebrandschilderde ramen: Antonius, Jacobus en Wilhelmus.
 +
 
 +
De andere heiligen die zijn afgebeeld, zijn: Albertus, Andreas, Caecilia, Elisabeth, Gregorius, Martinus en Willibrordus.
 +
 
 +
==Schilderijen==
 +
In de kerk hangen drie werken van [[Metellus, Wilhelmus Ludovicus|Metellus]], die hij in [[1781]] vervaardigde. Oorspronkelijk deden zij dienst als altaarstukken. Nu hangen zij als afzonderlijke schilderijen in de parochiezaal. In [[2005]] werden deze kunstwerken gerestaureerd, omdat ze in deplorabele toestand verkeerden. De werken stellen voor de Aanbidding der Wijzen (afkomstig van het hoogaltaar), Het kind Jezus verschijnt aan de H. Antonius van Padua en de H. Dominicus ontvangt de rozenkrans van Maria.
 +
 
 +
== Beeldmateriaal ==
 +
{|
 +
|- valign=top
 +
|[[Bestand:InterieurKerkWijnbergen1900_kl.JPG|thumb|280px|<center>Interieur in [[1900]]</center>]]
 +
|[[Bestand:InterieurKerkWijnbergen1915_kl.JPG|thumb|250px|<center>Interieur in [[1915]]</center>]]
 +
|[[Bestand:Klokkenstoel Wijnbergen.JPG|thumb|235px|<center>De klokkenstoel achter de kerk</center>]]
 +
|}
 +
 
 +
==Klokken==
 +
De Martinuskerk bezit twee klokken die in de [[Tweede Wereldoorlog]] op 7 januari [[1943]] naar beneden worden gehaald. Het ene klokje is historisch niet interessant en wordt rechtstreeks naar Hamburg gezonden om in de smeltoven te verdwijnen; het is de klok die bij de grote verbouwing van de kerk in [[1910]] door Eysbouts te Asten is geleverd en die O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand is gedoopt. Het voormalige [['s-Heerenberg|'s-Heerenbergse]] raadhuisklokje van Segewijn Haitiseren ([[1531]]) wordt naar [[Ulft]] vervoerd en als alarmklok gehangen in de toren van de Sint-Petrus en Pauluskerk. ('''Waar is het nu?''')
 +
 
 +
Tegenwoordig heeft de Martinuskerk één klok die in een vrijstaande klokkenstoel achter de kerk hangt. In [[2017]] was restauratie van de klokkenstoel noodzakelijk. Die werd begin [[2018]] voltooid, zodat de klok op 17 februari van dat jaar weer kon luiden.
 +
 
 +
Ook [[O.L.V. Altijddurende Bijstand|de kerk]] in [[Braamt]] heeft een vrijstaande klokkenstoel. De klokkenstoel van de inmiddels afgebroken [[Emmauskerk]] in [['s-Heerenberg]]-[[Lengel]] stond bovenop een toren die weliswaar met het kerkgebouw verbonden was, maar de klokken hingen in de openlucht. De [[Hervormde kerk in 's-Heerenberg|protestantse kerk]] in [['s-Heerenberg]] heeft van [[1469]] tot [[1821]] een vrijstaande [[Klokkentoren 's-Heerenberg|klokkentoren]] gehad.
 +
 
 +
==Pastoors==
 +
{|
 +
| valign=top width=400 |
 +
*[[Plasman, Joannes Bernardus|Joannes Bernardus Plasman]] (1705-1742)
 +
*[[Offermans, Christophores Henricus|Christophores Henricus Offermans]] (1742-1751)
 +
*[[Borgers, Petrus|Petrus Borgers]] (1751-1759)
 +
*[[Huybers, Johannes|Johannes Huybers]] (1759-1786)
 +
*[[Vleuten, Wenceslaus Basilius van|Wenceslaus Basilius van Vleuten]] (1786-1806)
 +
*[[Troost, Gerardus|Gerardus Troost]] (1806-1809)
 +
*[[Moeshak, Joannes Franciscus|Joannes Franciscus Moeshak]] (1809-1811)
 +
*[[Derkson, Johannes Arnoldus|Johannes Arnoldus Derkson]] (1811-1818)
 +
*[[Klein Tünte, Jacobus Christianus|Jacobus Christianus Klein Tünte]] (1818-1823)
 +
*[[Messing, Simon Theodor|Simon Theodorus Messing]] (1823-1829)
 +
*[[Thijssen, Joannes|Joannes Thijssen]] (1831-1848)
 +
*[[Hulshof, Antonius|Antonius Hulshof]] (1848-1851)
 +
*[[Peters, Joannes|Joannes Peters]] (1851-1857)
 +
| valign=top width=400 |
 +
*[[Til, Joannes Wilhelmus van|Joannes Wilhelmus van Til]] (1857-1867)
 +
*[[Jong, Cornelis de|Cornelis de Jong]] (1867-1886)
 +
*[[Brandhoff, Wilhelmus Johannes|Wilhelmus Johannes Brandhoff]] (1886-1895)
 +
*[[Dorrestijn, Adrianus|Adrianus Dorrestijn]] (1895-1900)
 +
*[[Oever, Petrus van den|Petrus van den Oever]] (1900-1902)
 +
*[[Hoorneman, Joannes Liborius Maria|Joannes Liborius Maria Hoorneman]] (1902-1907)
 +
*[[Ledel, Andreas Antonius Leonardus|Andreas Antonius Leonardus Ledel]] (1907-1934)
 +
*[[Schweigmann, Christiaan Heinrich|Christiaan Heinrich Schweigmann]] (1934-1954)
 +
*[[Schaepman, Charles Pierre Gerard|Charles Pierre Gerard Schaepman]] (1954-1961)
 +
*[[Heijman, Henricus Jozef|Henricus Jozef Heijman]] (1961-1976)
 +
*H.W. Voskuilen
 +
*[[Wijnbergen, Henricus Johannes van|Henny van Wijnbergen]]
 +
|}
 +
==Adres==
 +
Doetinchemseweg 11<br/>
 +
7007 CA Wijnbergen
 +
 
 +
==Kaart==
 +
<googlemap lat="51.953728" lon="6.286175" zoom="17" height="250">
 +
51.953609, 6.285859
 +
</googlemap>
 +
 
 +
==Bronnen==
 +
Literatuur, aanwezig in de [[Bibliotheek Heemkundekring|bibliotheek]] van de [[Heemkundekring Bergh]]:
 +
*J.W.S. Steijntjes e.a.: Wetenswaardigheden en programma St. Martinuskerk Wijnbergen 200 jaar ([[1978]])
 +
*A.K. Kisman (na 1992): St. Martinuskerk Wijnbergen (gemeente Doetinchem)
 +
*[[Thoben, John|John Thoben]]: De klokken van 's-Heerenberg (in [[Old Ni-js 025|Old Ni-js nr. 25]], opnieuw geplaatst in [[Old Ni-js 051|Old Ni-js nr. 51]])
 +
*Inzake schilderijen: Frans van Gorkum
 +
*[[Bethlehembode|Vreugdebode]] van maart 2018, blz. 23, en mei-juni 2018, blz. 13
 +
 
 +
 
 +
[[Categorie:Kerken en Kloosters Wijnbergen]] [[Categorie:Parochies]] [[Categorie:Pastoors Wijnbergen]] [[Categorie:Kapelaans Wijnbergen]]

Versie van 23 okt 2019 om 06:40

Sint Martinuskerk Wijnbergen.JPG

Inleiding

De St. Martinuskerk te Wijnbergen is op de grens van het graafschap Bergh gebouwd omdat de katholieke eredienst in Doetinchem niet meer in het openbaar mocht worden uitgeoefend. Een brok van het middeleeuwse kerspel Doetinchem stond onder de rechtsmacht van de heren, sinds 1486 graven van Bergh.

Op 23 april 1705 werd Joannes Bernardus Plasman tot pastoor benoemd. Hij vestigde zich, evenals zijn voorgangers, op de Kemnade. Omdat de Kemnade in 1728 in andere handen overging, vestigde pastoor Plasman zich aan de Hoop in Wijnbergen, op de uiterste grens van het graafschap Bergh. Dit was het eerste zelfstandige kerkje dat na de Reformatie gesticht werd. Doetinchem en omgeving behoorden ook hiertoe.

Op het erf Ter Gun bij de Pol (Gaanderen) werden eveneens kerkdiensten gehouden. De pastoors van Wijnbergen namen ook daar de diensten waar.

In 1771 noteerde de pastoor in opdracht van de landdrost van Zutphen dat de kerk bezocht werd door de katholieken van de stad Doetinchem, de buurtschappen Gaanderen, Slangenburg, IJzevoorde, Oosselt, Langerak, Dichteren en Brunsveld onder Zelhem. Uitzonderingen: uit Gaanderen ging de huishouding van Haammaker naar Terborg en uit Dichteren gingen de bewoners van Barlham en Ter Hegge naar Wehl. Uit het graafschap Bergh gingen alle katholieke inwoners van Wijnbergen naar deze kerk met uitzondering van acht huishoudens die naar de Sint Oswalduskerk in Zeddam gingen.

In 1813 heeft de kerk door de hoge waterstand veel schade geleden. Pastoor Klein Tünte vroeg daarom een regeringssubsidie van 3000 gulden aan.

De Sint Martinusparochie is inmiddels opgegaan in de Maria Laetitia Parochie.

Orgel

Bij het binnentreden van de kerk bevindt men zich onder het orgel. Dit is gebouwd door Julius Heinrich Derdack, meesterknecht bij de bekende orgelbouwer J.G. Lohman te Zutphen. Na het overlijden van laatstgenoemde zette de meesterknecht met de weduwe Lohman het bedrijf voort. Het is niet ondenkbaar dat Lohman het instrument nog grotendeels heeft gebouwd. Op de achterwand van de ventielkast bevindt zich een plaatje met het opschrift: "J.H. Derdack, orgelbauer 1872 Zutphen". Het front van het orgel is vijfdelig: een hoge halfronde en centrale middentoren en twee halfronde lagere zijtorens die twee enigszins concave (holrond) gedeelde velden flankeren. Het front telt in totaal 45 pijpen. In 1922 en in 1929 hebben reparaties aan het orgel plaats gehad.

Gebrandschilderde ramen

De gebroeders Pelgrum schonken geld voor uitbreiding van de kerk. Uit dankbaarheid werden hun patroonheiligen afgebeeld in de gebrandschilderde ramen: Antonius, Jacobus en Wilhelmus.

De andere heiligen die zijn afgebeeld, zijn: Albertus, Andreas, Caecilia, Elisabeth, Gregorius, Martinus en Willibrordus.

Schilderijen

In de kerk hangen drie werken van Metellus, die hij in 1781 vervaardigde. Oorspronkelijk deden zij dienst als altaarstukken. Nu hangen zij als afzonderlijke schilderijen in de parochiezaal. In 2005 werden deze kunstwerken gerestaureerd, omdat ze in deplorabele toestand verkeerden. De werken stellen voor de Aanbidding der Wijzen (afkomstig van het hoogaltaar), Het kind Jezus verschijnt aan de H. Antonius van Padua en de H. Dominicus ontvangt de rozenkrans van Maria.

Beeldmateriaal

Interieur in 1900
Interieur in 1915
De klokkenstoel achter de kerk

Klokken

De Martinuskerk bezit twee klokken die in de Tweede Wereldoorlog op 7 januari 1943 naar beneden worden gehaald. Het ene klokje is historisch niet interessant en wordt rechtstreeks naar Hamburg gezonden om in de smeltoven te verdwijnen; het is de klok die bij de grote verbouwing van de kerk in 1910 door Eysbouts te Asten is geleverd en die O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand is gedoopt. Het voormalige 's-Heerenbergse raadhuisklokje van Segewijn Haitiseren (1531) wordt naar Ulft vervoerd en als alarmklok gehangen in de toren van de Sint-Petrus en Pauluskerk. (Waar is het nu?)

Tegenwoordig heeft de Martinuskerk één klok die in een vrijstaande klokkenstoel achter de kerk hangt. In 2017 was restauratie van de klokkenstoel noodzakelijk. Die werd begin 2018 voltooid, zodat de klok op 17 februari van dat jaar weer kon luiden.

Ook de kerk in Braamt heeft een vrijstaande klokkenstoel. De klokkenstoel van de inmiddels afgebroken Emmauskerk in 's-Heerenberg-Lengel stond bovenop een toren die weliswaar met het kerkgebouw verbonden was, maar de klokken hingen in de openlucht. De protestantse kerk in 's-Heerenberg heeft van 1469 tot 1821 een vrijstaande klokkentoren gehad.

Pastoors

Adres

Doetinchemseweg 11
7007 CA Wijnbergen

Kaart

<googlemap lat="51.953728" lon="6.286175" zoom="17" height="250"> 51.953609, 6.285859 </googlemap>

Bronnen

Literatuur, aanwezig in de bibliotheek van de Heemkundekring Bergh:

  • J.W.S. Steijntjes e.a.: Wetenswaardigheden en programma St. Martinuskerk Wijnbergen 200 jaar (1978)
  • A.K. Kisman (na 1992): St. Martinuskerk Wijnbergen (gemeente Doetinchem)
  • John Thoben: De klokken van 's-Heerenberg (in Old Ni-js nr. 25, opnieuw geplaatst in Old Ni-js nr. 51)
  • Inzake schilderijen: Frans van Gorkum
  • Vreugdebode van maart 2018, blz. 23, en mei-juni 2018, blz. 13