Brontekst bekijken van Joodse gemeenschap in 's-Heerenberg

== Inleiding ==
'''De Joodse gemeenschap in [['s-Heerenberg]]''' is de titel van een serie die [[Hoogakker, Jan|Jan Hoogakker]] schreef in  [[Old Ni-js 026|Old Ni-js nrs. 26]], [[Old Ni-js 027|27]], [[Old Ni-js 028|28]] en [[Old Ni-js 029|29]]. Deze artikelen zijn in een  herziene en aangevulde versie opnieuw verschenen in [[Old Ni-js 075|Old Ni-js nr. 75]].

Aan de Joodse gemeenschap herinnert een informatiepaneel met een afbeelding van de voormalige [[synagoge]] (op betreffende pagina staat de tekst van bijbehorende plaquette).

In de eerst helft van de veertiende eeuw hebben er al Joden in 's-Heerenberg gewoond; een gedenkboek noemt 's-Heerenbergse Joden onder de slachtoffers van de vervolgingen van [[1349]]-[[1350]], een internationale pogrom waarbij de Joden de schuld kregen van de pestepidemie die Europa vanaf [[1348]] teisterde. Ook in de tweede helft van de zestiende eeuw, toen er nog maar weinig Joden in de Nederlanden woonden, werd in de plaats melding gemaakt van een Joodse inwoner. 

In het begin van de achttiende eeuw was er rond [['s-Heerenberg]] een Joodse misdadigersbende actief. In de tweede helft van de achttiende eeuw nam het aantal Joodse inwoners van het stadje toe. De [[Joodse begraafplaats]] langs [[Zeddamseweg 's-Heerenberg|de weg]] naar [[Zeddam]] moet al vóór [[1752]] bestaan hebben en een huissynagoge dateert van omstreeks [[1793]]. De eerste permanente synagoge is vermoedelijk in [[1801]] gebouwd aan [[Kattenburg, Het|Het Kattenburg]]. 

In het begin van de negentiende eeuw was de Joodse gemeenschap van 's-Heerenberg zo armlastig, dat de [[:Categorie:Joodse godsdienstleraren|godsdienstonderwijzer]] ontslagen moest worden. Enige tijd later kon er weer een leraar aangesteld worden. 

De Joodse gemeente bereikte haar hoogste ledental in de zestiger jaren van de negentiende eeuw. In [[1871]] werd aan Het Kattenburg een nieuwe synagoge gebouwd. Het kerkbestuur bestond uit twee man en was tevens verantwoordelijk voor het onderwijs. 

Vanaf het einde van de negentiende eeuw tot aan de [[Duitse inval]] bleef het aantal Joden in 's-Heerenberg constant. Het merendeel nam deel aan het algemene verenigingsleven in de plaats. Zij waren werkzaam in de handel, de slachterij en het bankwezen. Tijdens de bezetting is het overgrote deel van hen [[Nederlandse_oorlogsslachtoffers_WO_II#Joodse_oorlogsslachtoffers|gedeporteerd en vermoord]]. Enkelen overleefden door [[Onderduikers|onder te duiken]]. 

In [[1947]] werd de Joodse Gemeente opgeheven en bij die van [[Doetinchem]] gevoegd. De synagoge, die tijdens de oorlog geplunderd was, werd in [[1949]] verkocht en herbouwd als deel van [[Hotel Heitkamp]].

De Joodse begraafplaats aan de [[Zeddamseweg 's-Heerenberg|Zeddamseweg]] werd in [[2021]] gerenoveerd en wordt sindsdien onderhouden door Rotary Bergh.

==[[Families]]==
{|
| valign=top width=200 |
*[[:Categorie:Bloemendaal|Bloemendaal]]
*[[:Categorie:Cohen|Cohen]]
*[[:Categorie:Frank|Frank]]
*[[:Categorie:Hijmans|Hijmans]]
*[[:Categorie:Pienas|Pienas]]
*[[:Categorie:Straus|Straus]]
*[[:Categorie:Zwaab|Zwaab]]
| valign=top width=300 |
Aantal Joden in ’s-Heerenberg en omgeving:
*[[1809]]: 131 
*[[1840]]: 110 
*[[1869]]: 66 
*[[1899]]: 44 
*[[1930]]: 41 
|}

== De namenlijst van 1813==
In [[1813]] werden de Joodse gemeenten in Nederland ondergebracht in vier consistories: Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Leeuwarden. In verband hiermee hebben de ''Kerkmeesters der Israëlitische Gemeente te 's-Heerenberg'' een lijst opgemaakt met gegevens ''betreffende de Joodsche Bevolking''. Het is een lijst van mannen en hun kinderen, maar de vrouwen / moeders ontbreken. De lijst werd ondertekend door de [[kerkmeesters]] P.O. [[Simons, Meijer|Meijer Simons]], [[Roodschild, Salomon|Salomon Roodschild]] en [[Marcus, Abraham|Abraham Marcus]].

In [[1943]] werd deze lijst overgetypt en voor de juistheid ondertekend door de ''Gemachtigde voor Afstammingsbewijzen in het Departement van Binnenlandsche Zaken'' in Apeldoorn.

*Salomen de Jong, oud 74 jaar met 1 dochter: Bloem oud 33 jaar
*[[ Roodschild, Salomon|Salomon Roodschild]], oud 60 jaar, met 2 kinderen:
**Letje oud 3 jaar &
**Emanuel, oud 1 jaar
*[[Frank, Nathan Abraham|Nathan Frank]] oud 55 jaar met 7 kinderen:
**Meijer Frank oud 16 jaar
**Salomon Frank oud 14 jaar
**Heijman Frank oud 11 jaar
**Isaac Frank oud 8 jaar
**[[Frank, Sara|Sara Frank]] oud 6 jaar
**[[Frank, Mozes|Moses Frank]] oud 3 jaar
**[[Frank, Sybilla|Sijbilla Frank]] oud 3/4 jaar
*[[Simons, Meijer|Meijer Simons]] oud 55 jaar met 1 zoon:
**Isaac Simons oud 21 jaar, en
**zijn moeder oud 89 jaar
*Liefman Pach, oud 48 jaar
*[[Marcus, Abraham|Abraham Marcus]] oud 60 jaar met 3 voorkinderen:
**Sander Heijmans oud 35 jaar
**[[Heijman, Simon|Simon Heijmans]] oud 33 jaar
**Judith Heijmans oud 27 jaar
*[[Frank, Isaäk|Isaac Frank]] oud 54 jaar met 1 dochter:
**[[Frank, Flora|Flora]] oud 8 jaar; en
**[[Frank, David|David Frank]] zijn broeder oud 47 jaar
*Nathan Cohen oud 54 jaar met 2 kinderen:
**[[Cohen, Simon (1798)|Simon]] oud 11 jaar & 
**Vogel oud 8 jaar
*Abraham Rozenberg oud 40 jaar met 3 voordochters:
**Fraatje Koezel oud 15 jaar
**Rachel oud 13 jaar &
**Judith oud 10 jaar.<br>
::Hij heeft een zoon van zichzelf:
**David Rozenberg oud 3 jaar
**Levij Hamburg oud 81 jaar zijn schoonvader
**Marjanne oud 89 jaar zijn schoonmoeder
*Weduwe Arons met 5 dochters:
**Rachel Arons 17 jaar
**Sara Arons 15 jaar
**Dina Arons 13 jaar
**Ters Arons 6 jaar &
**Mina Arons 4 jaar
*Levij Amsel, oud 8 jaar, een weeskind
*Simon Levij oud 54 jaar "woonend te [[Elten]]" met 6 kinderen:
**Lena Levij oud 15 jaar
**Sara Levij oud 12 jaar
**[[Simon, Joseph|Joseph Levij]] 9 jaar
**Moses Levij 7 jaar
**[[Levie, Bina|Bina Levij]] 5 jaar
**Israel Levij 5 maanden
*Marcus Levij oud 52 jaar "woonend te Elten" met 2 kinderen:
**Geertruida Levij 11 jaar &
**David Levij oud 7 jaar
*Simon Swaap oud 58 jaar "woonend te [[Zeddam]]" met 2 dochters:
**Sijbilla Swaap oud 15 jaar en 
**Klara Swaap oud 13 jaar
*Nathan Frank oud 52 jaar "woonend te Zeddam" met 3 kinderen:
**Aaltje Frank oud 15 jaar
**Eva Frank oud 12 jaar &
**Joseph Frank oud 9 jaar
* Meijer Oser, oud 61 jaar, schoolmeester

==[[Patentlijsten]] 1806-1811==
*Abraham David (kleine negotie)
*Levy David (kleine negotie / marskramers, kermis- en marktkooplui)
*Nathan David (kleine negotie / vleeschhouwer)
*Sander Heijman (kleine negotie)
*Meyer Isaac (kleine negotie / loterijloten)
*Abraham Marcus (kleine negotie / loterijloten / vleeschhouwer)
*Isaac Meijer (vleeschhouwer)
*Nathan Meijer (vleeschhouwer)
*Salomon Mindel (marskramers, kermis- en marktkooplui)
*Lifman Moses (kleine negotie / loterijloten)

==Woonhuizen==
(zie [[Woonhuizen in tijnsboek|plattegrond]])
*[[Woonhuis T.014|T.14]]: [[Marcus, Abraham|Abraham Marcus]] en weduwe ([[1821]]–[[1838]])
*[[Woonhuis T.023|T.23]]: [[Cohen, Izaak|Izaak Cohen]] - 's-Heerenberg A 185, [[Cohen, Simon (1891)|Simon Cohen]] en [[Leeuw, Roosjen de|Roosjen de Leeuw]] (1888-1943)
*[[Woonhuis T.024|T.24]]: [[Roodschild, Salomon|Salomon Roodschild]] (1802-1817), [[Goedhart, Hartog|Hartog Goedhart]] (1829-1841), [[Rosenberg, Levie|Levie Rosenberg]] en [[Rubens, Julia|Julia Rubens]] (1895-1921)
*[[Woonhuis T.027|T.27]]: [[Cohen, Simon (1798)|Simon Cohen]] - (1) Jette Gomperts (2) [[David, Sara|Sara David]] / zoon [[Cohen, Izaak|Isaak Cohen]] - [[Winter, Jeannetta de|Jeannetta de Winter]] (1828-1854)
*[[Woonhuis T.029|T.29]]: Hartog Goedhart en weduwe (1880-1884),  Levie Rosenberg en Julia Rubens (1888-1895)
*[[Woonhuis T.041|T.41]]: [[Stern, Abraham|Abraham Stern]] en Beile Dannenberg (1861-1862)
*[[Woonhuis T.059|T.59]]: [[Jacob, Sallie|Sallie Jacob]] en [[Straus, Helena|Helena Straus]] (1905-19..)
*[[Woonhuis T.065|T.65]]:
*[[Woonhuis T.066|T.66]]: [[:Categorie:Straus|Straus]]
*[[Woonhuis T.067|T.67]]:
*[[Woonhuis T.085|T.85]]: [[Straus, Sallie|Sallie Straus]] en [[Hamme, Dina|Dina Hamme]] ([[Hajeniushuis]])
*[[Woonhuis T.111|T.111]]: Hartog Goedhart (1841-1880)
*[[Woonhuis T.138|T.138]]:

==Lommerdhouder==
Omstreeks [[1310]] was de Bourgondische Jood Abselone als een van de eerste lommerdhouders in [[Bergh]] gevestigd

==Externe link==
[http://www.yadvashem.org Yad Vashem]

==Bronnen==
*[[Old Ni-js 026|Old Ni-js nrs. 26]], [[Old Ni-js 027|27]], [[Old Ni-js 028|28]], [[Old Ni-js 029|29]] en [[Old Ni-js 075|75]]
*[[Bergh; Heren, Land en Volk]]
*Hans Kooger: Het oude volk (inzake lommerdhouder)

[[Categorie:Families]] [[Categorie:Personen]]