Brontekst bekijken van Ontlastingsboog

In de beschrijvingen van [[gemeente Bergh|Berghse]] [[monumenten]] en andere gebouwen komen de woorden '''ontlastingsboog''', '''rollaag''', '''strek''', '''hanenkam''' en '''latei''' voor.  Dit zijn draagconstructies die het gewicht van het metselwerk boven deuren en ramen over beide zijden van de muuropening verdelen.

== Ontlastingsboog ==
[[Bestand:Ontlastingsbogen Olde Posthuus.jpg|thumb|right|400px|<center>'''Ontlastingsbogen met gemetselde aanzet- en sluitstenen in het Olde Posthuus in 's-Heerenberg</center>]]
Een ''ontlastingsboog'' is een gemetselde boog van rechtopstaande bakstenen boven een deur of raam. De boog is meestal één of anderhalve steen hoog en kan geheel uit bakstenen bestaan, maar vaak liggen er aan weerszijden ''aanzetstenen'' en bovenin een ''sluitsteen''. Aanzet- en sluitstenen kunnen blokken natuursteen zijn, maar ook gemetseld van bakstenen. Alleen een gemetselde sluitsteen die hoger is dan de ontlastingsboog, versterkt de ontlastingsboog. Als hij net zo hoog is, heeft hij alleen een decoratieve functie (zei 2.3 Hanenkam). De ruimte tussen de boog en de bovenkant van de deur of het raam is vaak versierd.

De term ontlastingsboog heeft betrekkingen op de functie van de boog. Andere [[Boog|boogtermen]] beschrijven de vorm van de boog.

Ontlastingsbogen vergelijkbaar met die van het [[Olde Posthuus]] in [['s-Heerenberg]] (zie nevenstaande foto) zijn vrij algemeen. Andere voorbeelden zijn:
*[[Azewijn Gendringseweg 3|Gendringseweg 3]] en [[Azewijn Gendringseweg 5| Gendringseweg 5]] in [[Azewijn]]
*De begane grond van [[Oudste Poortstraat 14]] in 's-Heerenberg
*[['s-Heerenberg Zeddamseweg 26|Zeddamseweg 26]]/[['s-Heerenberg Zeddamseweg 28|Zeddamseweg 28]] in 's-Heerenberg
*Het [[Meestershuis Stokkum|Meestershuis]] in [[Stokkum]] 
*Het [[huis van dokter Hoogland]] in [[Zeddam]]

Er zijn ook andere uitvoeringen de ontlastingsboog.
*[[Boerderijen|Boerderij]] [[Hof, 't (Boerderij Azewijn)|'t Hof]] in Azewijn heeft ontlastingsbogen met aanzet- en sluitstenen uit één stuk natuursteen
*Huize [[Beuk, De (Emmerikseweg 7)|De Beuk]] aan de [[Emmerikseweg]] in 's-Heerenberg heeft op de begane grond ontlastingsbogen met alleen een sluitsteen. De bovenverdieping heeft rollagen in plaats van ontlastingsbogen.
*De voorgevel van [[Azewijn Leppestraat 8|Leppestraat 8]] in Azewijn heeft ontlastingsbogen zónder aanzet- en sluitstenen. De zijgevels hebben strekken (zie hieronder).

== Rollaag ==
[[Bestand:Rollagen Oudste Poortstraat 9.jpg|thumb|right|400px|<center>'''In de rollagen van Oudste Poortstraat 9 in 's-Heerenberg wijkt de onderste rij stenen iets naar binnen.</center>]]
Een ''rollaag'' is net als een ontlastingsboog een gemetselde constructie van rechtopstaande bakstenen, maar is recht aan de onderkant en ligt direct op het raam- of deurkozijn. Een rollaag heeft minder draagkracht dan een ontlastingsboog. Het komt daarom vaak voor dat de begane grond van een gebouw ontlastingsbogen heeft, terwijl de verdieping rollagen heeft. 

=== Basisvorm rollaag ===
De basisvorm van de rollaag met zuiver verticaal staande bakstenen is te zien in:
*[[Beek Steegseweg 5|Steegseweg 5]] in Beek
*[[Oudste Poortstraat 9]] in 's-Heerenberg
<br clear=all/>
=== Strek ===
[[Bestand:Strekken Leppestraat 8 Azewijn.jpg|thumb|right|400px|<center>'''Strekken in de zijmuur van [[Azewijn Leppestraat 8|Leppestraat 8]] in Azewijn.</center>]]
De basisvorm van de rollaag wordt sterker door de stenen iets te laten uitwaaieren tot een ''strek''. 

(Een ''strek'' is niet alleen een type rollaag, maar duidt ook de lange kant van een baksteen aan, zoals die wordt gebruikt in [[Metselverband|metselverbanden]].)

Voorbeelden van strekken zijn te zien op de foto hiernaast en in:
*[[Beek Schaapsdrift 14|Schaapsdrift 14]] in [[Beek]]
*[[Oude pastorie (Hofstraat 9)|Oude r.-k. pastorie]] in 's-Heerenberg
*De begane grond van [[Langestraat 10]] in [[Braamt]]. De gemetselde aanzet- en sluitstenen zijn slechts decoratief. De bovenverdieping heeft hanenkammen (zie hieronder).
*[[Molenberg 1]] in Stokkum heeft iets gebogen strekken, omdat de kozijnen vanboven gebogen zijn.
<br clear=all/>
=== Hanenkam ===
[[Bestand:Rollaag Hanenkam Langestraat 10 Braamt.jpg|250px|right|thumb|<center>'''De bovenverdieping van Langestraat 10 in Braamt heeft hanenkammen, terwijl de begane grond strekken heeft</center>]]
Nog meer draagkracht wordt bereikt door het midden van de constructie te verhogen tot een ''hanenkam''. De verhoging komt dan overeen met een sluitsteen in een ontlastingsboog. Aan weerszijden van de rollaag kunnen aanzetstenen liggen.

Voorbeelden van hanenkammen zijn te zien in:
*De bovenverdieping van Langestraat 10 in Braamt (zie de foto hiernaast)
*[[Klinkerstraat 4]] in 's-Heerenberg
*De bovenverdieping van [[Oudste Poortstraat 14]] in 's-Heerenberg
*De [[Vinkwijkerhof]] in [[Vinkwijk (buurtschap)|Vinkwijk]]
<br clear=all/>
== Latei ==
[[Bestand:Lateien Marktstraat 8b.jpg|thumb|right|250px|<center>'''De voorgevel van Marktstraat 8b in 's-Heerenberg met lateien</center>]]
Een ''latei'' is een balk van natuursteen, beton, hout of ander sterk materiaal, die over de bovenkant van een deur- of raamopening ligt. De functie is dezelfde als die van een ontlastingsboog of rollaag. Een latei kan in de muur verwerkt worden. In zo'n geval is hij niet zichtbaar. 

Lateien zijn gebruikt in [[Marktstraat 8b]] in ’s-Heerenberg, zoals te zien op de foto hiernaast, en verder in onder meer de volgende panden:
*[[Azewijn Eerlandsestraat 16|Eerlandsestraat 16]] in Azewijn
*[['t Olde Meestershuus]] in Braamt
*[[Bovendorpsstraat 9]] in Zeddam (versierde lateien)
*Het [[Helmeshuus]] in Zeddam
<br clear=all/>
== Combinaties ==
Door verbouwingen kunnen oude panden al dan niet dichtgemetselde ramen met zowel ontlastingsbogen als lateien hebben. Voorbeelden in 's-Heerenberg zijn [[het Raethuys]], het aangrenzende pand [['s-Heerenberg Marktstraat 2|Marktstraat 2]] en de hoofdburcht van [[Huis Bergh]].

De [[Noordwalwoningen]] hebben zowel ramen met rollagen van slechts een halve steen als ramen met ontlastingsbogen. De deuren hebben strekken. Als voorbeeld is hieronder [[Muntwal]] 23 afgebeeld
{|
|- valign=top
|[[Bestand:Latei+ontlastingsboog Raethuys.png|thumb|right|300px|<center>'''Een raam van het Raethuys met een ontlastingsboog én een latei</center>]]
|[[Bestand:IMGP1019a.jpg|thumb|right|440px|<center>'''Muntwal 23</center>]]
|}

== Bronnen ==
*Op Wikipedia
**[https://nl.wikipedia.org/wiki/Ontlastingsboog Ontlastingsboog]
**[https://nl.wikipedia.org/wiki/Rollaag Rollaag]
**[https://nl.wikipedia.org/wiki/Ontlastingsboog Ontlastingsboog]
*Op de encyclopedie van Joost de Vree
**[https://www.joostdevree.nl/shtmls/ontlastingsboog.shtml Ontlastingsboog]
**[https://www.joostdevree.nl/shtmls/rollaag.shtml Rollaag]
**[https://www.joostdevree.nl/shtmls/latei.shtml Latei]

[[Categorie:Architectuur]]