Brontekst bekijken van Stadsbrand 1868

== De brand en zijn directe gevolgen ==
In de middag van 25 juli [[1868]] werd het centrum van [['s-Heerenberg]] door een grote [[brand]] getroffen. Het vuur ontstond in de [[Kellenstraat]] en kon zich door het droge zomerweer en de oostenwind over een groot aantal panden uitbreiden. De [[brandweer]] van 's-Heerenberg, [[Zeddam]] en [[Emmerik]], geholpen door vele burgers, had de vuurzee tegen negen uur 's avonds onder controle.

Door de oostenwind vatte het dak van de [[Baustetterkerk]], die in de binnentuin tussen de [[Marktstraat]] en [[Achter 't Waterschap]] stond, ook vlam, maar twee bouwvakkers slaagden erin dit vuur te doven. Zij hebben voor hun doortastend optreden een onderscheiding gekregen, samen met drie andere burgers die zich bij het blussen bijzonder nuttig hadden gemaakt. Meer hierover volgt verderop op pagina.

Tussen de Kellenstraat en de Markstraat gingen 22 huizen en twee schuren verloren, waardoor veertig gezinnen dakloos werden. De meeste van hen behoorden tot het armste volksdeel. De brand zelf heeft voor zover bekend geen slachtoffers geëist, maar de jongste dochter van [[Politiek|burgemeerster]] [[Hugenpoth tot Aerdt, Carolus Antonius Ludovicus baron van|Van Hugenpoth tot Aerdt]], de negen maanden oude Elisabeth, is als gevolg van de paniek op 30 juli overleden. Het gezin had uit voorzorg zijn huis aan de Marktstraat moeten ontvluchten.

== De nasleep  ==
[[Bestand: Brand sHb 1868 NRC 29-7-1868.jpg|thumb|right|400px|'''De advertentie die na de brand in diverse dagbladen te lezen was. Hier de versie in de NRC van 29 juli 1868.]]
Om de slachtoffers van de brand te helpen en de schade te herstellen, sloegen de wereldlijke en geestelijke leiders van 's-Heerenberg de handen ineen. Zij plaatsten in meerdere dagbladen een advertentie waarin om geldelijke bijdragen werd gevraagd. De [[Nales, Johannes Theodorus|pastoor]] en de dominee toonden hierbij een vroege vorm van oecumenische samenwerking.

In september verschenen er in de pers lijsten van ontvangen bijdragen. De meeste bedroegen enkele of meerdere tientallen guldens, maar de donatie van de [[Karel Anton van Hohenzollern-Sigmaringen|vorst van Hohenzollern-Sigmaringen]] torende boven alles uit. Hij gaf duizend gulden. Er waren ook giften in natura, zoals een ''kist met linnen en lijfstoebehooren'' geschonken door een [[Zutphen|Zutphense]] douairière en nog een dame.

Heel even heeft [[Administrateurs en Rentmeesters Huis Bergh|administrateur]] [[Grimm, Joseph|Joseph Grimm]] (en wellicht ook pastoor Nales en anderen) gezinspeeld met het idee de opengevallen plek te laten aanwijzen als locatie voor de [[Pancratiuskerk|nieuwe kerk]]. Dat is niet doorgegaan, en het zou sowieso nog bijna dertig jaar duren voor de nieuwe kerk er was.

Ook [[1667]] en [[1846]] werd 's-Heerenberg getroffen door een [[Brand|stadsbrand]].
<br clear="all"/>

== Berichten in de pers ==
De landelijke pers schreef uitgebreid over de brand. Hieronder volgt de rapportage in het ''Algemeen Handelsblad'' van 29 juli 1868.
-----
{|
|[[Bestand:Brand sHb 1868 29-7-1868 AH a.jpg|500px]]
|[[Bestand:Brand sHb 1868 29-7-1868 AH b.jpg|500px]]
|}
----

<br/>In de weken daarna verschenen er aanvullende berichten.
{|
|[[Bestand:Brand sHb 1868 2-8-1868 de NBr.jpg|thumb|500px|'''Bericht in ''De Noordbrabanter'' van 2 augustus 1868]]
|[[Bestand: Brand kerk sHb 1868 3-8-1868 AH.jpg| thumb|500px|'''Bericht in het ''Algemeen Handelsblad'' van 3 augustus 1868]]
|}

{|
|[[Bestand:Brand sHb 1868 25-8-1868 DBvZHsGh.jpg| thumb|500px|'''Bericht in het ''Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage'' van 25 augustus...]]
|[[Bestand:Brand sHb 1868 10-9-1868 DBvZHsGh.jpg| thumb|500px|'''... en van 10 september 1868]] 
|}

== Onderscheiden brandbestrijders ==
Zoals het laatste krantenknipsel hierboven vertelt, ontvingen op 6 september enkele burgers op het [[gemeentehuis]] een onderscheiding voor de wijze waarop zij aan de brandbestrijding hadden deelgenomen.  Wie waren J. Heijman en B. Weijers, Th. Burgemeester en de gebroeders J.W. en J.H. Straatman? De eerste twee kregen een koninklijke medaille, maar het is niet duidelijk welke, want de Orde van Oranje-Nassau bestond toen nog niet. De medaille die de overige drie kregen, was waarschijnlijk geen koninklijke.

Johannes Heijmann (sic) ([[1835]]-[[1872]]), zoon van Philipp Gottfried Heijmann en Anna Maria Grootveld, was metselaar in 's-Heerenberg. Daar trouwde hij op 29 april [[1863]] met Gerrarda Johanna Braam uit Millingen. Hij overleed vier jaar na de brand op 5 december 1872, nog maar 37 jaar oud. Opvallend is dat op 28 juli 1868, drie dagen na de brand, Gerrarda Cornelia, zijn negen weken oude dochtertje, overleed. Zou zij, net als het dochtertje van de burgemeester, aan (indirecte) gevolgen van de brand zijn gestorven?

Bartholomeus Weijers, geboren in [[1819]] als zoon van Joannes Weijers en Bernarda Harmsen, woonde als timmerman in Zeddam. Hij trouwde op 9 oktober [[1872]] onder wettiging van een kind met Grada Hof(f)s, in [[1806]] geboren in [[Duiven (gemeente)|Duiven]]. Blijkbaar woonden zij toen al vele jaren ongehuwd samen, want ze hadden sinds [[1839]] minstens zeven kinderen gekregen, van wie in 1872 alleen de jongste nog minderjarig was. Grada Hof(f)s overleed op 11 juni [[1877]], waarna Bartholomeus op 2 juli [[1878]] hertrouwde met Geertruid Kolenbrander uit Gendringen. Hij was toen 59 jaar, en zijn bruid 45 jaar. Hij overleed op 5 april [[1897]] in Zeddam, 78 jaar oud.

Overigens kan ook Bartholomeus' oudste zoon degene zijn die de medaille gekregen heeft. Hij heette eveneens Bartholomeus en werd geboren op 16 juli 1839. Hij was ten tijde van de brand dus 29 jaar, terwijl zijn vader toen 49 was. Qua leeftijd kunnen ze het dus allebei geweest zijn. Over de zoon zijn geen nadere gegevens gevonden.

Theodorus Burgemeester werd geboren op 6 juli [[1841]] als zoon van Gradus Burgemeester en Catharina van Haag. Verdere gegevens over hem zijn niet gevonden.

Johannes Hendrikus ([[1844]]-[[1902]]) en Jan Willem Straatman ([[1848]]-[[1907]]) waren zoons van Hendrik Straatman en Willemina Schnitzler.
<br/>Johannes Hendrikus was (net als zijn vader) jachtopziener toen hij in [[1880]] in 's-Heerenberg trouwde met Henriëtta Geertruida Renting uit [[Gendringen]]. Later was hij rijksveldwachter. Hij overleed in 1902 op 57-jarige leeftijd in 's-Heerenberg.
<br/>Jan Willem was ambtenaar toen hij in [[1884]] in Geldermalsen trouwde met Cornelia Christina van der Burg uit Deil. Hij overleed in 1907 op 58-jarige leeftijd in Geldermalsen.

<br clear="all"/> 
==Schenkingen==

Ontvangen voor de slachtoffers bij de brand in 's-Heerenberg.

Nieuwe AmsterdamseCourant No 11436 donderdag 3 sept. 1868.
[[Bestand:Schenkingen brand 1868.JPG|300px|thumb|left]] 
<br clear="all"/> 
== Bronnen ==
*[[Bergh; Heren, Land en Volk]], blz. 438
*[[Bevolkingsregister|Bevolkingsregister Bergh]]
*[http://www.delpher.nl Delpher]
*[[Old Ni-js 038|Old Ni-js nr. 38]], blz. 35 en [[Old Ni-js 057|nr. 57]], blz. 38
*[http://www.wiewaswie.nl WieWasWie]

[[Categorie:Brand]]