Arbeitseinsatz

Arbeitseinsatz in de Tweede Wereldoorlog

Dit was de vaak gedwongen inschakeling in de Duitse oorlogseconomie van Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1942 zien we al dat Nederlandse bedrijven opgave moeten doen van hun personeelsbestand met daarbij aangetekend de (on)misbaarheid van elke afzonderlijke werknemer. In april 1942 ging de “Holland-Aktion I” van start, bedoeld om 30.000 Nederlandse arbeiders te werven voor de Duitse metaalindustrie. In september en oktober van dat jaar werden voor de “Holland-Aktion II” 40.000 mensen opgeëist. Later werden nog het “Programm-Rüstung-November 1942” afgekondigd, dat 35.000 arbeiders moest opleveren, gevolgd door de “Stahl- u. Eisen-Aktion” vanaf 15 januari 1943, in het kader waarvan binnen twee maanden 22.000 metaalarbeiders naar Duitsland zouden moeten worden afgevoerd. De uitkamcommissies waren verre van kieskeurig omdat het quotum, dat door het “Reichsarbeitsministerium” in Berlijn was vastgesteld, gehaald moest worden en zo gebeurde het veelvuldig dat arbeidsongeschikten werden geselecteerd.

Rudolf Sack te Leipzig

Hier werkten 14 mannen uit Bergh en omgeving. Zij kwamen in Leipzig aan op 6 maart 1943. Blijkens onderstaande document werkte o.a. Willem Hermsen vanaf 10 maart 1943 te Leipzig bij het bedrijf Rudolf Sack dat landbouwmachines maakte, als hilfsarbeiter in de Gr(osse) Dreh(erij) (=Nord). Vanaf 1934 werd er omgeschakeld naar geheime oorlogsproductie (bijv. MG-wagens – Machine Geweeer wagen), daarom werd het bedrijf na de bevrijding van Leipzig in april 1945 door de Amerikaanse bezetter per direct stil gelegd. Alle Nederlanders zijn vrijwel gelijktijdig naar huis teruggekeerd, eind mei 1945. De arbeiders waren ondergebracht in verschillende Lagers.

In mei 1945 kreeg het bedrijf toestemming de productie van landbouwmaterieel te hervatten en met 224 medewerkers werd de productie weer opgestart. In oktober 1945 werd door de Russische autoriteiten beslag gelegd op het vermogen van Rud.Sack KG. Evenals andere Duitse bedrijven werd het bedrijf door de bezetter aan een nader onderzoek onderworpen. Hierbij ging het om de vraag in hoeverre leiding en aandeelhouders hadden gecollaboreerd met het naziregime. Voor Rud.Sack KG was de uitkomst van het onderzoek dat was gecollaboreerd en dat het bedrijf niet aan de eigenaren kon worden teruggegeven. In juli 1946 werd het bedrijf tijdelijk overgenomen door de landsregering van Sachsen. In september 1947 werkten 1000 medewerkers bij het bedrijf.

Als gevolg van de vorming van de DDR werd het bedrijf in 1948 onteigend en omgevormd tot Volkseigener Betrieb Leipziger Bodenbearbeitungsgeräte. (BBG) Een aantal kleinere bedrijven op het gebied van landbouwmachines werd toegevoegd en met ongeveer 1500 werknemers werd BBG in de DDR de grootste producent op het gebied van landbouwwerktuigen. Na het einde van de DDR in 1990 werd het bedrijf geprivatiseerd. Onder druk van de concurrentie werd het bedrijf in 1999 overgenomen door Amazonen Werke.

Aantal Nederlandse dwangarbeiders

Vanaf 1942 tot het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn ruim 2800 krijgsgevangenen en dwangarbeiders bij het bedrijf werkzaam geweest, waarvan 88 Nederlandse krijgsgevangenen en 220 Nederlandse dwangarbeiders.

Naam Lager Lager Mangold Lager am Entenweiher Lager Kalter Brunnen Lager Wetterecke Lager Marienhöhe Lager holländische Kriegsgefangenen

Capaciteit 1000 personen 75 personen 35 personen 85 personen 125 personen onbekend

Omschrijving ca 49 Nederlanders sinds 2 mei 1943 75 Nederlanders sinds nov 1944 uitsluitend Nederlanders ca 33 vanaf september 1943 uitsluitend Nederlanders ongeveer 56 Ongeveer 120 Polen ondergebracht op de zolder van een van de bedrijfsgebouwen : ongeveer 70 tot 80 Nederlandse krijgsgevangenen

lager in 2008

Lager am Entenweiher

De vereniging Priessnitz-Morgenröte e.V. heeft zijn wortels in de natuurgeneeskundige beweging die aan het einde van de 19e eeuw werd opgericht. De ouderen van Leipzig kunnen zich het Priessnitzbad zeker nog herinneren - toen het in 1912 werd geopend, was het het eerste verwarmde buitenzwembad in de Duitstalige wereld. Hier is onze volkstuin midden in het bos van Leipzig in de wijk Leutzsch op de grens met Lindenau.

Het clubgebouw van de Kleingärtnerverein Priessnitzbad in de Priessnitzstrasse was van september 1941 tot de bevrijding van Leipzig in 1945 het Lager am Entenweiher. Dit lager had een capaciteit van 75 personen. Op 2 mei 1943 verhuisden 75 Nederlanders, de meeste uit Zeeland, vanuit het Lager Mangold naar am Entenweihe. Op 21 augustus 1944 voegde ook Willem Hermsen zich bij hen, daarvoor woonde hij in het Lager Mangold . Zij bleven daar tot hun vertrek uit Leipzig in mei 1945. Het clubgebouw is nog steeds in gebruik.

Lager Mangold

Dit Lager lag aan de Diezmannstrasse 68, op ongeveer 25 minuten lopen van het bedrijf. Het Lager bestond uit een twaalftal barakken en was het grootste Betriebslager van Rudolf Sack. Het Lager had een capaciteit van 1000 personen; als regel waren er ongeveer 900 personen (mannen, vrouwen en kinderen) ondergebracht. Het was het meest inernationale Lager van het bedrijf: de bewoners waren dwangarbeiders uit Nederland (ong 49), België (ong 77), Frankrijk, Kroatië, Servië, Polen en Letland. Voorts waren er zgn Ostarbeiter ondergebracht: dwangarbeiders uit Oekraine, Rusland en Wit-Rusland.
Het Lager had een barak voor bijeenkomsten. Hier was iedere zondag een gezellig samenzijn voor alle Lagerbewoners, waarbij een orkest speelde dat bestond uit Oekrainse en Russische dwangarbeiders. Het Lager lag niet ver van het spooremplacement van Leipzig Plagwitz en was dan ook kwetsbaar voor bombardementen. Rudolf Sack had een eigen spooraansluiting op dit spooremplacement voor de aanvoer van grondstoffen en het afvoeren van de gefabriceerde producten. Tijdens een bombardement in februari 1944 is een barak door een brandbom geraakt en verbrand. Er waren geen slachtoffers, maar wel gingen 126 houten bedden met strozakken en kussens verloren.

Bronnen

• AROLSEN Archives
• https://www.sackleipzig.nl/ Website
• onderzoek Will Hermsen