Kets, Henk

Werk in uitvoering. Aan dit artikel wordt de komende dagen nog (druk) gewerkt.

Oorlogsherinneringen van Henk Kets

Inleiding:

Europa is in de eerste helft van de vorige eeuw van 1914 tot 1945 geteisterd door twee verschrikkelijke wereldoorlogen. Van de laatste oorlog (40-45) weet ik me nog al wat te herinneren. Het gaat om herinneringen die zich op en om onze boerderij, het Hertenbroeksgoed, hebben afgespeeld en in mijn gedachten zijn opgeslagen van af mijn prille jeugd ( ik ben van 29 juni 1932.) tot enkele jaren na 1945. Ik schrijf ze op omdat een oorlog iets heel bijzonders is. Summiere aantekeningen van mijn vader helpen me daarbij. Zelfs vandaag aan de dag wordt er in de media nog de nodige aandacht besteed aan deze periode. Als ik mijn herinneringen nu niet opschrijf, zijn ze weg.

Het Voorspel: Ons gezin bestond uit Vader(1891), Moeder(1895), mijn Zus Joke(1928) en ik(1932). Wij zijn opgegroeid op een boerderij en het leven op een boerenbedrijf uit de jaren dertig is niet te vergelijken met een boerenbedrijf van nu. Er waren knechten en meiden die het werk deden en drie keer per dag in de keuken aten . Daar tussen door scharrelde ik als peuter en verhuisde vaak van de ene knie naar de ander.

Wij woonden in een Katholieke streek. Dat hield in dat het lager onderwijs op katholieke leest geschoeid was. Daarom gingen wij naar de openbare lagere school in Doetinchem. Eerst Joke (1934) en daarna ik(1938). Wij reisden met de bus naar school in Doetinchem. De Openbare Lagere School No 1. De school staat er nog.

Het was in de crisis tijd van de jaren 30. Wij hebben daar niet veel van gemerkt. Alleen toen er een paard dood ging, reageerden Vader en Moeder heel emotioneel. Later hebben Joke en ik samen uitgemaakt dat het een financiële ramp was.

Toen ook ik in 1938 met de bus naar school ging, hoorde ik mensen regelmatig over oorlog spreken. Ik herinner me nog dat er iemand met een bolhoed en een zwarte paraplu op de bus stond te wachten. Iemand riep toen Chamberlain. Chamberlain was de eerste minister van Engeland die door Hitler was bedrogen vanwege de bezetting van Tsjecho-Slowakije. Toen werd Nederland gemobiliseerd. In totaal werden 300.000 mannen opgeroepen. Het werd steeds dreigender. Halfweg Wijnbergen, na de afslag van de Langeboomsestraat en tegenover het transformator huisje van de P.G.E.M. was een wegversperring (een soort “sla- om” met zware ijzeren H- balken) geplaatst. Daar tegenover waren Nederlandse soldaten gelegerd in een barak die al het verkeer controleerden. Er was toen een soldatenliedje “Blonde Mientje heeft een hart van prikkeldraad”. Welnu de voorgevel van de soldatenbarak was versierd met een hart van prikkeldraad en als de bus stapvoets de versperring passeerde, zongen wij als kinderen “Blonde Mientje heeft een hart van prikkeldraad”.

Nadat de Ministers van buitenlandse zaken van Duitsland (von Ribbentrop) en Rusland( Molotov) een pact met de duivel hadden gesloten om Polen te verdelen, viel Duitsland op 1 September 1939 zonder oorlogsverklaring Polen binnen. Engeland en Frankrijk reageerden onmiddellijk met een oorlogsverklaring op 3 september en de tweede wereldoorlog was uitgebroken. Half november 1939 was de oorlogsdreiging zo groot dat de regering ons leger in opperste paraatheid bracht. De kinderen van Wentink , Kersjes en mijn zus Joke ,die een gymnastiekuitvoering in Doetinchem gaven, moesten bij vriendinnen in de stad blijven omdat ons leger de brug over de Oude IJssel blokkeerde.

De fam. Wentink en de fam. Kets kwamen op zondagen met hun kinderen bijna altijd bij elkaar, zo ook op Zondag 22 maart 1940. Toen hoorden wij hoe boven de Duitse grens door vliegtuigen geschoten werd waarbij een Engels spionagevliegtuig werd getroffen. De brokstukken kwamen in Nederland terecht (Lobith).

Iedereen hield zijn hart vast toen op 9 april 1940 Noorwegen en Denemarken door de Duitsers bezet werden. Nederland, België en Frankrijk waren toen aan de beurt. Oorlog:

Heel vroeg in de ochtend van de 10de mei 1940 trommelde vader ons uit het bed. We hoorden clusters laag vliegende vliegtuigen overtrekken. Vader zei: het is oorlog. Het was vrijdag voor Pinksteren, een prachtige dag. We hadden pinkstervakantie. Iedereen was toen heel zenuwachtig. Vader zat met zijn hoofd in de radio en luisterde naar de Koningin. Mijn moeder maakte zich veel zorgen over haar broer die een boerderij voor de Grebbelinie had. Er waren geruchten dat het Franse leger ons in Zeeland te hulp schoot. Het was een ongelijke strijd. Op 13 mei vluchtte de Koningin naar Engeland. De Duitsers dreigden Rotterdam te bombarderen. Vader en ik stonden onder de grote wilg naast de boerderij en zagen de formaties bommenwerpers overvliegen. Vader zei: die gaan naar Rotterdam. Nog één keer het Wilhelmus op de radio en toen was het afgelopen.

Bezetting: Na een paar weken gingen we weer naar school, maar dan met de fiets. De brug over de Oude IJssel was opgeblazen. Er was een noodbrug bestaande uit planken en we werden daarover begeleid door een volwassene. Maar na enige tijd konden we weer met de bus toen de brug hersteld was. Dat duurde niet lang, brandstofgebrek dwong de Geldersche Tramweg Maatschappij haar oude trammen weer in gebruik te nemen.

Wat me van de schooltijd het meest is bijgebleven, is dat de jongens in de pauze en voor de lessen soldaatje speelden compleet met marcheren en commando’s . Mijn ouders hadden ons nadrukkelijk meegegeven niet te praten hoe er thuis over ouders NSB-ers en Duitsers gedacht werd. Het was een openbare school en dat hield in dat er ook kinderen opzaten waarvan de ouders met de Duitsers sympathiseerden. We wisten wie dat waren. Zij hielden bijeenkomsten in een huis net voor de brug op de hoek Wijnbergseweg, Dichterseweg. Hun kinderen waren lid van de Nationale Jeugdstorm van de NSB .

Er zaten ook joodse kinderen op school. In mei 1942 werden ze verplicht een gele Davidster te dragen. Later moesten zij naar een andere school. Soms zagen we ze nog met hun gele sterren door de stad lopen. Slechts enkelen overleefden de oorlog.

De Engelse premier Churchill werd altijd afgebeeld met een dikke sigaar en de rechter hand omhoog met een V teken (victory). Op een gegeven moment stonden op veel huizen en straten V tekens die ‘s nachts waren aangebracht. De volgende morgen stond er V is VICTORY DUITSLAND WINT OP ALLE FRONTEN. De volgende morgen was de V veranderd in een W (Wilhelmina) en de rest was doorgestreept! Zo was de sfeer in Doetinchem. De diepste indruk maakte op ons uit die tijd waren de nachtelijke bombardementen door de massaal overvliegende Engelse bommenwerpers,die in heldere nachten hun weg zochten naar het Roergebied. Luchtalarm met loeiende sirenes waarschuwden voor het naderende onheil. Duitse nachtjagers probeerden deze bommenwerpers uit de lucht te schieten en als Engelse piloten in het nauw kwamen dan openden ze de bommenluiken. Duitse jagers werden bijgestaan door zoeklichten. Één ervan stond vlakbij (100 meter) onze boerderij. De diesel generator die het zoeklicht van stroom voorzag stond ingegraven op een steenworp afstand van onze boerderij in de perenboomgaard. Oostenrijkse soldaten bedienden de hele installatie. Zij bivakkeerden in een barak vlakbij het zoeklicht. Na een waarschuwing door luisterposten aan de kust startten zij de generator. Wij wisten dan hoe laat het was. Wanneer wij het aanzwellende geluid van de bommenwerpers hoorden, riep vader ons en moesten wij de kelder in. Dat gebeurde vaak meerdere nachten per week. De bombardementen op het Roergebied waren vaak in de verte goed zichtbaar. Zoeklichten (zie pag. 8) tastten de hemel af met daartussen geweldig vuurwerk. In de nacht van 13 juni 1943 (eerste pinksterdag) explodeerde op de terugweg in de lucht een Britse Lancaster bommenwerper boven (zie pag. 8) Braamt. Brokstukken lagen rond de boerderij van de fam. Wentink. Het vliegtuig met twee dode bemanningsleden lag voor Onderlangs nr.3. Ze zijn op 16 juni 1943 begraven op de Hervormde begraafplaats te Zeddam. De Amerikanen bombardeerden overdag . Toen wij op 22 februari 1944 in Doetinchem bij het station op de tram stonden te wachten, zagen wij een formatie bommenwerpers hoog boven ons in zuid westelijke richting overtrekken. Dezen hebben toen Nijmegen gebombardeerd. (meer dan 800 slachtoffers). In de nacht van 16 mei 1943 vertrok een eskader van 19 Lancaster bommenwerpers naar het Ruhrgebied om met een precisie bombardement de stuwdammen te vernietigen. Ze vlogen individueel en heel laag (50 tot 100 meter) naar het doel. Één van hen is met veel lawaai tussen Braamt en Zeddam overgevlogen. De aanval was een succes. Met name de overstromingen door het breken van de stuwdam van de roer (Möhnedam) had grote gevolgen. Ca.1024 dwangarbeiders en geallieerde krijgsgevangenen zijn verdronken waaronder onze buurjongen Antoon Koenders (zie pag. 9). Antoon Koenders is bij mijn weten het enige oorlogsslachtoffer in onze buurt. Eén van de “dambusters“ is op de terugweg boven Klein Netterden neergeschoten. Alle 7 bemanningsleden zijn omgekomen.