Kroegentocht - Braamt

Rondje Braamt-Wijnbergen

Het "Rondje Braamt-Wijnbergen" kan men fietsen maar ook wandelen. Het is onderdeel van het "Rondje Bergh". We starten tussen Kilder en Zeddam op de Hooglandseweg. Vanaf Kilder voor het huisnummer 16 (op een paaltje) links af, vanaf Zeddam rechts: de Schepersweg.
1. We gaan de Schepersweg in, een zandweg.

• Een scheper is een schaapherder (heeft dus niets te maken met schout en schepenen). De boeren uit Braamt lieten hun schapen over deze weg naar de hei drijven. Op meerdere plaatsen in Bergh herinneren straatnamen aan de tijd dat er nog volop schapen waren, bijvoorbeeld de Schaapsdrift in Beek en de Schaapskooiweg in 's-Heerenberg.
  

2. Einde weg links: Korenveld.

3. Weg met klinkers links

4. Einde weg rechts: Langestraat in Braamt In verband met de lengte is deze straat zo genoemd.

• Camping Te Boomsgoed ligt er aan. In 1387 wordt Te Boomsgoed al genoemd in verband met klooster Bethlehem of Bielheim te Doetinchem. De Bielheimerbeek tussen Doetinchem en Gaanderen herinnert aan het verdwenen klooster.
  

• De Kerk van O.L. Vrouw van altijd durende bijstand is in 1949 ingewijd door Mgr. Th. Huurdeman, vicaris-generaal van het Aartsbisdom Utrecht. Voor die tijd gingen de inwoners van Braamt naar de kerk in Zeddam. De bouwpastoor is Te Riele die kort na het gereedkomen van de kerk op 17 februari 1950 overlijdt. In Braamt is een straat naar hem genoemd. In het hoofdstuk 'Uit de gemeentelijke koker' - in het genealogisch boek over zijn familie - schrijft oud-burgemeester G.C.H. van Breemen dat er weinig geld overbleef voor de bouw van de pastorie. "Het werd een zo bescheiden onderkomen dat de pastoor het idee kreeg een passende naam te bedenken, zoals dat bij grote villa's wel gebruikelijk is. Hij koos voor 'De Herdershut'. Voor enige tuinaanleg was al helemaal geen financiële ruimte. Dit bracht de pastoor op het idee het terrein voor de kerk in te richten als plaats voor vendelhuldes etc. en daar tevens een plaats in te ruimen voor een van elders beschikbaar H Hartbeeld (met het opschrift 'Laat de kleintjes tot mij komen'). Maar om te laten zien wie werkelijk de baas was, was een bord geplaatst met de tekst 'Verboden op het gras te lopen. De Directeur van Gemeentewerken'."
  

• Katholieke kerken krijgen kroegen als buren. Dat is een vaststaand feit. Toen bijvoorbeeld Jan Welling uit het Wehlsebroek (Olde Beth) hoorde dat er in Kilder een kerk zou komen, liet hij er een herberg bouwen (tevens bakkerij en winkel). In de jaren zeventig van de vorige eeuw stonden er bij de kerk in Wijnbergen nog twee cafés: De Gouden Engel (Brugman) en De Hoop (Van Onna). Je verwacht dus dat ook de komst van de kerk in Braamt mensen op het idee brengt om met een café te beginnen. En inderdaad.... het wordt bevestigd in 'Het lieve vrouwe Klokje', een Braamts hoekje in de 'Klok van Sint Oswaldus' van april 1950: "Herman Peters heeft intussen Volledige Vergunning gekregen." De familie Peters woonde in 1702 al op die plek. Waar de inkomsten voor 1950 hoofdzakelijk vandaan kwamen, blijkt uit de huidige naam: De Olde Boerderi-j. Het Braamtse verenigingsleven speelde zich voor die tijd af in Hoog-Braamt bij De Ban en De Bellefleur. (De Klok van Sint Oswaldus was de krant voor onze jongens in Indië uit de parochie Zeddam en later dus ook de parochie Braamt)

5. We steken het nieuwe dorpsplein over en houden het bordje 'doorgaand verkeer' aan.

• Aan de rechterkant staat een bord met 'Auberge Graaf Hendrik'. Ook hier is sprake van een jonge horeca-geschiedenis. De naam Graaf Hendrik is afkomstig van de straatnaam en waarom de straat zo is genoemd kunt u op deze site lezen in de rubriek 'Namen van A tot Z' (letter G).
  

6. Bij rotonde links richting Doetinchem en Wijnbergen

7. Bij volgende rotonde rechts richting Wijnbergen: Doetinchemseweg

• Meteen rechts is het Botteramstraatje, zo genoemd naar het café op huisnummer 4 waar nu niet meer getapt wordt. Het was geen café waar in de middagpauze even de meegenomen boterhammen (dialect: botteram) werden geconsumeerd maar de eigenaar heette Botteram. De roots van deze familie liggen in Bocholt. Jaap Hunting heeft in Old Ni-js nummer 53 de geschiedenis van de familie en het café beschreven. Hij vertelt dat in de crisisjaren dieven 's-nachts kolen kwamen stelen en dat de vrouw des huizes wakker werd. Ze durfde haar man dan niet wakker te maken, bang als ze was dat er dan wat zou gebeuren.
  

• In het Botteramstraatje is ook het smederij-museum van Marcelis. Hendrikus Johannes Marcelis die in 1842 in Driel is geboren is grofsmid. Zijn schoonvader Jan Peter Hendriks (geb 1801 in het Limburgse Baarlo) is smid in Angerlo. Zo blijkt maar weer dat 'Wandern ist des Müllers Lust' niet alleen geldt voor molenaars. Zoon Jan Marcelis die in 1901 trouwt met Bet Koster uit Braamt, volgt op als grofsmid. De foto- en filmgroep van de Heemkundekring heeft een video-film gemaakt over deze smederij die nu als museum dienst doet. Deze film is op Hemelvaartsdag 2007 in het Heemkundehuus vertoond. Onder andere is te zien hoe een ijzeren hoepel om een karwiel wordt gelegd.
  

• Het transformatorhuisje na de Langeboomsestraat (Doetinchemseweg 35) is een gemeentelijk monument. Het werd omstreeks 1925 gebouwd en vertoont elementen uit de Nieuwe Haagse Schoolstijl. Voor details is gebruik gemaakt van geteerde baksteen en gele baksteen.
  

8. Na transformatorhuisje rechts: Waalseweg

• Landgoed Severt op huisnummer 3 is een nieuw huis, gebouwd in de stijl van een Engels landgoed ca 1790. Na de wijziging van het Streekplan in 1996 is het mogelijk om een 'nieuw' landgoed te beginnen. Met het nieuwe landgoed is een oude naam verdwenen. Op deze plek heeft een boerderij gestaan die eeuwenlang in archieven voorkomt met de naam Boekelt of Bockelt, tijnsplichtig aan het stift Elten. Als de Kemnade in 1860 wordt verkocht, staat in de verkoopcatalogus 'Den Bockeld, bouwplaats huis en erf, tuin, bouwland, weideland, akkermaalsbosch: 6 bunder, 35 roeden, 40 ellen.'
  

• Boerderij de Wals op nummer 2 is genoemd naar het Walse of Waalse Water. Het Waalse Water is dus niet naar de boerderij genoemd. De naam Waalse Water is eigenlijk dubbel-op want wael is een oud woord voor water. Op geologische kaarten kun je goed zien dat hier vroeger al een rivier heeft gestroomd en dat de hele omgeving blank stond bij hevige regenval. Deze rivier stroomde ook tussen Megchelen en Netterden door en zodoende zijn er behoorlijk wat verschillen in het dialect van die beide plaatsen. Johan te Boekhorst schreef er over in het tijdschrift van de Oudheidkundige Vereniging gemeente Gendringen. Te Boekhorst is in de buurschap Wals bij Gendringen geboren en doet onderzoek naar namen die op Wals lijken. Als hij op vakantie gaat naar Wales, wordt daar meteen de archieven ingedoken.
  

• We komen bij het Waalse Water, de grens met Warm in de gemeente Oude IJsselstreek, voorheen Gendringen. We moeten Bergh even verlaten om in Wijnbergen bij de Kemnade en Bluemerhoeve te kunnen komen.
  

• Na het Waalse water wordt de naam Oude IJsselweg. Aan de linkerkant staat een in verval geraakt daghuurdershuisje. In 'Rond Berghse boerderijen en het boerenbestaan' (1990) staat een foto waarop te zien is dat het dak toen al zwaar beschadigd was. Na enkele fikse stormen is de toestand nog verder achteruit gegaan tot grote ergernis van liefhebbers. De gemeente Oude IJsselstreek zou ook wel anders willen, maar staat machteloos.
  

9a. Kruispunt links: Warmseweg (richting Kemnade)
9b. kruispunt rechts: Warmseweg (richting Diepstege)
Naar links staat een bord dat aangeeft dat het een doodlopende weg is. Deze weg komt uit bij het Veerhuis in Warm en de Bluemerhoeve en Kemnade in Wijnbergen aan het Waalse Water. Er is een actiegroep "Behoud Kemnade en Waalse Water". Waarom die er is, maakt een citaat uit Old Ni-js nummer 44 blz 37 duidelijk: "Er zijn lieden die zich zorgen maken over de toekomst van het Wijnbergse gebied dat aan onze kant ten zuiden van de snelweg ligt, het gebied waar de Kemnade en Groenendaal, de Bluemerhoeve en de Boeckel liggen. Moet Bergh zich langzaam maar zeker plat laten walsen door het industriemonster-met-de-zeven-koppen dat de stad Doetinchem aan haar borst koestert?"

Uit een broedvogelinventarisatie door de Vogelwerkgroep van het IVN afdeling De Oude IJsselstreek blijkt de aanwezigheid van 42 broedvogelsoorten. Het aantal van 67 waargenomen soorten is verrassend voor een gebied met deze geringe oppervlakte.

• Op internet staat vaak vermeld dat de Kemnade in de gemeente Doetinchem ligt. Dat komt misschien omdat de Kemnade regelmatig bewoners heeft gehad die een binding hadden met Doetinchem, zoals admiraal Carel Hendrik VerHuell (in dienst van Napoleon) en Misset van de Graafschapbode. In Old Ni-js nummer 44 staat eveneens de oudste geschiedenis van de Kemnade (een rijksmonument). In de kelder zijn vondsten gedaan die wijzen op bewoning in de 14e eeuw. De toren dateert uit het laatst van de 15e eeuw. In 1956 is de Kemnade herbouwd naar de oude tekeningen van de havezate uit 1811, getekend door Q.R.M. VerHuell, een neef van de admiraal. Het is de bedoeling dat er in Old Ni-js een vervolg komt op de geschiedenis van de Kemnade.
  

• De Bluemerhoeve is genoemd naar de familie Bluemer die hier vanuit IJsselhunten neerstreek. Er was een tapvergunning en de bewoners bedienden een pontje om het Waalse Water te kunnen oversteken. G.J. te Dorsthorst, de veldwachter voor Azewijn, Vethuizen en Wijnbergen, maakt in 1933 nog een rapport op waarin hij schrijft dat bij de weduwe H. Bod te Wijnbergen een overzetveer bestaat over het ter plaatse gelegen Walsche water, eigendom van Misset te Doetinchem. Het tarief is 5 cent voor een voetganger en 7 cent voor persoon met fiets of kruiwagen. Gemiddeld maken 5 personen per week van dit veer gebruik. De roeiboot die hiervoor wordt gebruikt is niet van de beste kwaliteit. De Bluemerhoeve staat op de monumentenlijst. Reden van plaatsing: het object is van belang als voorbeeld van een T-boerderij, gebouwd omstreeks 1880, waarvan het oorspronkelijke karakter goed bewaard is gebleven in het gepleisterde voorhuis en in het in schoon metselwerk uitgevoerde stalgedeelte. Het object valt op door esthetische kwaliteiten in het exterieur, het heeft gave verhoudingen en een bijzondere detaillering in vormgeving en materiaalgebruik. Stedenbouwkundige criteria: Het object maakt deel uit van een historisch gegroeid agrarische landschap en speelt daarin een beeldbepalende rol.
  

• De Bluemerhoeve en Kemnade werden oorspronkelijk bereikt via de Kruisallee (liep vanaf de Tol in Wijnbergen). De Kruisallee was vroeger bezit van de Kemnade. Als deze in 1860 wordt verkocht, staat in de catalogus dat voor gebruik van de 'Kruisstraat' jaarlijks op eerste Pinksterdag twee keer f.5,25 aan het gilde van Wijnbergen moet worden betaald. Dit is het Sint-Annagilde. Tegenwoordig is de Kruisallee afgesloten zodat we ons omdraaien en richting Diepstege gaan. (Oppassen bij het oversteken van de Oude IJsselweg!)

• Op een huis en een poort voor het huis staat 'Diepstege'. Dit is niet de juiste lokatie. De havezate stond verder naar achteren en er is nu alleen nog maar weiland te zien. Rond 1500 werd havezate Diepstege door jonker Adam van de Bergh aangekocht. In 1744 kwam ze in bezit van Peter Christiaen van Marle, landdrost van het graafschap Bergh. Ook het Loo in Kilder werd bewoond door het geslacht Van Marle. Peter Christiaan junior (geboren 1721 in 's-Heerenberg) overlijdt 4 augustus 1757 op Diepstege. Hij is 'Monstercommissaris op Vlieland' geweest.
  

10. Rondweg rechts

11. Hommekensweg rechts

• De betekenis van de naam Hommekensweg staat op deze site bij 'Namen van A tot Z' (letter H). Op de Hommekensweg kan men genieten van een uitzicht op het Bergherbos over de hele lengte. We passeren de Vethuizense Wetering en komen weer in de gemeente Montferland. De Vethuizense Wetering wordt verderop het Waalse Water. Op het Engstel in deze omgeving ondergaan Albert Schepens en Geerjen Janssen uit Braamt in 1647 de waterproef om vast te stellen of ze heksen zijn. Hoe het afloopt, kunt u lezen in 'Sint Joris 625 jaar' dat voor tien euro te koop is bij het gilde in Braamt en op maandagavond in het Heemkundehuus.
  

12. Langeboomsestraat rechts

13. Na bord 'Wijnbergen' Koppelstraat links

• De Koppelstraat is genoemd naar boerderij de Koppel. Met koppel, in het Middelnederlands coppel, wordt aangeduid een stuk land dat gemeenschappelijk eigendom is van meerdere personen. In het oosten van ons land is deze benaming meer te vinden dan elders (volgens archivaris 'meester' Kremer).
  

• Het transformatorhuisje bij de rotonde, Zeddamseweg 3, is een gemeentelijk monument. Gebouwd omstreeks 1930. Het tegeltableau boven de deur met de tekst 'Provinciale Electriciteitswerken' is vervaardigd door de aardewerkfabriek 'Goedewagen' in Gouda.
  

14. Bij rotonde in Braamt links (borden richting Zeddam aanhouden)

• De Koendersmolen, Zeddamseweg 5 in Braamt is een zogenaamde grondzeiler en heeft een vlucht van 22 meter. Op de baard staat vermeld dat de molen uit 1832 stamt. Daar is echter geen duidelijkheid over. De molen is in 1964 gerestaureerd en voorzien van een halfsteens ommanteling.
  

15. Volgende rotonde richting Zeddam aanhouden

16. Bij de rotonde waar Hooglandseweg, Zeddamseweg en Kilderseweg bij elkaar komen, kan richting Kilder worden gegaan naar de Schepersweg waar het Rondje Braamt-Wijnbergen begint, of Zeddam in voor het hele Rondje Bergh.