Terstege, Gerhard

Gerhard Terstege.
Uitsnede uit de triptiek met zijn naam.

Inleiding

Gerhard Terstege was een priester die omstreeks 1400 in 's-Heerenberg geboren werd.

Een zus van Gerhard was de moeder van Lambertus en Johannes a Monte Domini. Haar naam noch die van haar man is bekend, zodat de "achternaam" van haar zonen is afgeleid van de Latijnse naam van 's-Heerenberg: Mons Domini. Deze "achternaam" wordt, hoewel hij een eigen achternaam had, ook vaak toegevoegd aan die van Gerhard. Hij wordt dan aangeduid als Gerhard Terstege a Monte Domini of varianten daarvan, zoals Gerardus ter Steghen de Monte. Ook komt hij voor als Gerardus van 's-Heerenberg.

Gerrit ter Stegen, die een eeuw later leefde, was waarschijnlijk een telg uit dezelfde familie.

Gerhard overleed in Keulen op 9 november 1480 en werd begraven in de Sint Andreaskerk aldaar.

Universitas Studii Coloniensis

Gerhard heeft, net als zijn neven Lambertus en Johannes, in Keulen gestudeerd en gewerkt. Hij liet zich in 1421 inschrijven aan de Universitas Studii Coloniensis, de oude universiteit van Keulen die van 1388 tot 1798 heeft bestaan. De huidige universiteit van Keulen werd in 1919 opgericht.

Zoals alle studenten destijds doorliep Gerhard eerst de propedeutische "artistenfaculteit" (faculteit der Artes Liberales) voor hij aan zijn hogere studies aan de theologische faculteit kon beginnen. In 1424 behaalde hij de graad van licentiaat aan de faculteit der Artes Liberales en doceerde daar toen tot 1438. Van 1427 tot 1433 was hij decaan van de faculteit.

In 1429 slaagde hij voor het examen waarmee hij de titel magister artium ("Master of Arts") verwierf, en begon aan zijn theologiestudie. Hier slaagde hij in 1435 voor zijn licentiaatsexamen, waarna hij in 1438 promoveerde in de godgeleerdheid.

Als decaan van de theologische faculteit wordt hij genoemd in 1448, 1456, 1457 en 1466. Hij was rector van de universiteit in de jaren 1436–1437 en 1453–1454.

De Montaner Beurs

Gerhard was van 1431 tot zijn dood regent van de Montaner Beurs, ook genaamd Gymnasium Montanum of Bursa Montis.

Een beurs (of bursa, of gymnasium) was een studentenhuis waar minderbedeelde studenten woonden en met een beurs konden studeren. Naast de Montaner Beurs was er nog een heel aantal van dergelijke beurzen in Keulen. Hendrik van Gorcum, een Nederlandse priester die in 1419 in Keulen promoveerde, stichtte de Montaner Beurs in 1420 voor studenten uit Emmerik en omgeving.

Van Gorcum was zelf de eerste regent. De naam Montaner Beurs ontstond echter pas later, en werd ontleend aan de tweede en de derde regent: Gerhard Terstege a Monte Domini en Lambertus a Monte Domini (regent van 1480 tot 1499). De naam is dus ontleend aan Mons Domini ofwel 's-Heerenberg, maar de stichting van de beurs heeft niets met 's-Heerenberg te maken.

Zijn kerkelijke functies

Gerhard is kanunnik geweest van drie kerken in Keulen:

• Heilige Maria in het Capitool (1429–…)
• Sint Andreaskerk (1447–1466). Zijn neef Lambertus was hier zijn opvolger.
• Apostelenkerk (1464–1466)

Vóór 1454 is hij pastoor geweest in Bacharach, een plaats aan de Rijn bij Bingen in het huidige Bundesland Rijnland-Palts.

Zijn wetenschappelijke werken

Gerhard heeft een aantal theologische boeken en commentaren geschreven, allemaal in het Latijn. Hij legde zich toe op de Italiaan Thomas van Aquino (± 1225–1274) en de Duitser Albertus Magnus (± 1200–1280). Beiden waren filosoof en theoloog, maar met verschillende inzichten. Gerhard probeerde met zijn werk de volgelingen van deze denkers met elkaar te verzoenen. (Bijna al) zijn werk is echter pas na zijn dood in druk verschenen.

De triptiek van Gerhard Terstege

Kort voor zijn dood in 1480 gaf Gerhard samen met neven Lambertus en Johannes opdracht tot het vervaardigen van een triptiek ofwel drieluik. Zoals in die tijd gebruikelijk was, lieten de opdrachtgevers zich op de triptiek afbeelden. Zodoende is er van alle drie deze 's-Heerenbergse geestelijken een portret overgeleverd.

Gerhard is twee keer afgebeeld op het middendeel van de triptiek, dat de kruisafname afbeeldt. Hij is de knielende geestelijk links. Bovendien heeft Nicodemus, de man die Jezus' voeten vasthoudt, zijn gezicht.

Lambertus staat op het linker paneel samen met de apostel Andreas afgebeeld; Johannes staat op het rechter paneel samen met de apostel en evangelist Mattheüs. Beiden hebben zij een bontstola over hun arm hangen met daaraan hermelijnstaartjes. Zo'n stola wordt gezien als een teken van de kanunnikenstand.

Dichtgeklapt toont de triptiek Maria die de Boodschap van de aartsengel Gabriël ontvangt. Maria staat op achterkant van het linker paneel; de aartsengel Gabriël op achterkant van het rechter paneel.

Wie de panelen geschilderd heeft, is niet bekend. Het middenpaneel wordt toegeschreven aan de "Meester van het leven van Maria", en is eerder geschilderd dan de zijpanelen, die worden toegeschreven aan de "Meester van de Sint-Jorislegende".

De triptiek kwam te staan bij de noordelijke ingang van het dwarsschip van de Sint Andreaskerk. Tegenwoordig bevindt de triptiek zich in het Wallraf-Richartz-Museum in Keulen.

Bron

• Old Ni-js nr. 56, blz. 4–15