Graaf, Johanna Hendrika de

Haar verzetswek

Annie de Graaf was tijdens de Tweede Wereldoorlog een vooraanstaand lid van het Doetinchemse verzet. Zij werkte bij Nemaho in Doetinchem toen een collega haar in 1942 vroeg of zij illegale bladen wilde bezorgen. Zij stemde toe, en niet veel later werd haar gevraagd wapens te gaan ophalen in Groningen. Al doende raakte zij steeds nauwer bij het verzet betrokken en deed zo veel verschillende klussen dat ze de bijnaam "het boodschappenmeisje" kreeg. Haar schuilnaam van Clara Kossen.

Uiteindelijk kon zij haar illegaal werk niet meer combineren met haar baan bij Nemaho. Ze wilde daarom ontslag nemen, maar haar baas, die op de hoogte was van haar verzetswerk, vond dit te gevaarlijk. Het zou bij verkeerde personen argwaan kunnen wekken. Hij hield haar daarom in dienst en betaalde haar loon gewoon door. Als iemand iets zou vragen, zou hij zeggen dat ze een ziek familielid moest helpen.

Een van haar gevaarlijkste taken kwam toen zij gevraagd werd zendapparatuur te bedienen. Op een afgesproken plek ontmoette zij twee mannen die met een radio boven Nederland waren gedropt. Zij maakten haar duidelijk dat mocht zij op dat moment toch nog weigeren de zender te bedienen, zij dit met de dood zou moeten bekopen. Nu zij zo ver was, wist zij te veel. Zij ging dus akkoord en leerde berichten te coderen en decoderen. Het zenden moest steeds op een andere plek gebeuren, zodat ze veel heeft moeten fietsen met de zender in haar fietstassen. Het klotsende accuzuur in de accu's heeft daarbij haar fietstassen aangevreten.

Zij was het die in september 1944 de neergeschoten Britse boordschutter George Kelly van de boerderij op de Slangenburg waar hij onderdak had gevonden, naar het huis van dokter Houtsma in Doetinchem heeft gebracht. Veiligheidshalve noemde zij hem Edward in het hoofdstuk Engelse piloot van haar oorlogsdagboek. Van Doetinchem werd Kelly overgebracht naar de schuilplaats in de schuur van Berntsen in Loerbeek.

Later, toen Annie zelf moest onderduiken, heeft zij samen met Kelly en andere onderduikers enige tijd in diezelfde schuur ondergedoken gezeten. Ook haar vriend, de Doetinchemse verzetsleider Jan Houtsma, hield zich daar toen verborgen. Deze periode beschrijft ze in het hoofdstuk Koerierster in tijdelijke ruste.

Haar persoonlijk leven

Johanna Hendrika de Graaf werd geboren te Stad Doetinchem op 29 juli 1917 als dochter van Adrianus de Graaf, 26 jaar, leraar aan de ambachtschool, en Elisabeth Maria Michels. Het gezin woonde in de Wilhelminastraat, die in de oorlog op bevel van de bezetter was omgedoopt in Thorbeckestraat.

Op 27 april 1946 trouwde zij met Jan Houtsma, maar dit huwelijk eindigde met een echtscheiding. Op 9 juni 1969 hertrouwde zij met C. van der Grijn. Zij overleed op 5 november 1996, 79 jaar oud, en werd begraven op de begraafplaats aan de Loolaan in Doetinchem. Zij deelt haar graf met haar tweede echtgenoot, die in 1976 al was overleden.

Annie heeft na de oorlog nooit gesproken over haar tijd bij het verzet. Wel heeft zij haar herinneringen op schrift gesteld. Op haar uitdrukkelijke verzoek zijn deze verhalen pas na haar dood gepubliceerd. Zij verschenen in 2000 onder de titel Belevenissen van een koerierster in bezettingstijd.

Zij heeft model gestaan voor een van de hoofdpersonen in de film FREYHEYT - de rockopera uit 2021.

Bronnen

• Belevenissen van een koerierster in bezettingstijd, bezorgd door B. Boesveld, Doetinchem, 2000
• Doetinchem in oorlogstijd, blz. 108-110
• Stichting Doetinchem Herdenkt
• Online-begraafplaatsen