Montanus, Petrus

Portret van "poeta satyricus" Montanus.
In het onderschrift wordt verwezen naar de klassieke satiricus Persius, Montanus' voorbeeld.

Zijn leven

Petrus Montanus of Petrus Herimontanus, op zijn Nederlands Peter van den Bergh, werd in 1467 of 1468 geboren in 's-Heerenberg. Zijn achternaam verwijst naar zijn geboorteplaats en niet, zoals wel gedacht wordt, naar het geslacht van de graven van Bergh. De graven noemden zich weliswaar ook Van den Bergh, maar in het Latijn was dit De Monte, of in een combinatie van Nederlands en Latijn Van Mons.

Montanus was van eenvoudiger afkomst dan de graven. Zijn ouders zijn niet bekend, maar geheel onbemiddeld kunnen zij niet zijn geweest, want zoals veel aankomende geleerden in de toenmalige Noordelijke Nederlanden heeft hij Latijn en Grieks gestudeerd aan de Latijnse school in Deventer. Over zijn verdere levensloop is weinig met zekerheid bekend. Zo is niet bewezen dat hij in Keulen gestudeerd heeft, maar waarschijnlijk is dit wel. In elk geval is hij aan de universiteit van Keulen gepromoveerd op een proefschrift over de Griekse wijsgeer Plato. Vervolgens heeft hij in een aantal steden Latijnse literatuur gedoceerd. Genoemd worden Nijmegen, Alkmaar, Zwolle en Amersfoort. Van de school in Amersfoort was hij rector van 1500 tot zijn dood in 1507. Hij is net geen veertig jaar oud geworden.

Zijn werk

Hij was een van de eerste Nederlandse humanisten en heeft in die hoedanigheid met Erasmus gecorrespondeerd. Daarnaast is hij vooral bekend als dichter. Van zijn werken, alle in het Latijn, zijn alleen de Satyrae bewaard gebleven, die hij schreef in de stijl van de Latijnse satirendichter Persius (34–62 na Chr.). Verloren gegaan zijn Adagia (in twee delen), De ordine et dispositione (in twee delen), In doctrinam Aristotelicam alsmede Epistolae et epigrammatae. Zijn biograaf Gerard Geldenhouwer heeft in 1530 het eerste adagium uit Adagia gepubliceerd in de eerste druk van zijn Historica Batavica. Montanus' Epistolae et epigrammatae bevatte mogelijk brieven die ook uit andere bronnen bekend zijn, maar voor de rest is er niets overgeleverd.

Montanus' Satyrae is een bundel hekeldichten waarin hij scherpe kritiek leverde op dichters (De Poetis), artsen (De Medicis), vorsten (De Principibus) en zedeloosheid in het algemeen (De Vita Beata). Ook het middeleeuwse onderwijs met zijn gebrekkige Latijn kreeg ervan langs (Montanus zelf beheerste het Latijn).

Van de Satyrae zijn tijdens Montanus' leven drie uitgaven verschenen. De eerste zes satiren werden in 1501 uitgegeven in Deventer. In 1506 volgde in Zwolle een nieuwe uitgave, uitgebreid met satiren 7 en 8. Kort voor zijn dood verschenen in Zwolle de satiren 11 en 12. De Zwolse uitgaven werden bezorgd door de reeds genoemde Gerard Geldenhouwer, die er in wisselende samenstelling korte teksten aan heeft toegevoegd, meest (uit) brieven van of aan Montanus. Geldenhouwer werkte aan een uitgave van alle twaalf satiren (9 en 10 ontbraken nog), maar hier is het nooit van gekomen. Wel publiceerde hij in 1529 in Straatsburg een uitgave van de satiren 7, 8, 10 en 12 met daarin een levensbeschrijving van Montanus. De negende satire is rond dezelfde tijd afgedrukt in Battista Fiera, Coena de herbarum virtutibus, zodat alleen satire 10 nooit in druk is verschenen.

De levensbeschrijving in de Straatsburgse editie van 1529 begint (met zetfouten) als volgt:

Petrus Montanus, natus est Herimonte opido, cuius Comes iußis Gelriorum pricipis paret.

Peter van den Bergh, geboren in de stad 's-Heerenberg, welks Graaf de soeverein van Gelre gehoorzaamt.

Zijn naamgenoten

Petrus Montanus had een aantal naamgenoten, met wie hij niet verward moet worden:

• Petrus Montanus, ook Peter (van den) Berch (1594/95 – 1638), predikant en foneticus
• Petrus Montanus, Latijns schoolmeester in Amsterdam in de 17e eeuw
• Petrus Montanus, predikant in 1658 in Schellingwoude, in 1654 in Utrecht, overleden in 1679 op 48-jarige leeftijd.

Bronnen

• Biografisch woordenboek Gelderland, deel 1, drs P.W. van Wissing, drs R.M. Kemperink, dr J.A.E. Kuys en E. Pelzers (red.). Verloren Hilversum (1998), blz. 69-70.
• A.J.A. van der Aa, Biografisch woordenboek der Nederlanden, deel 12-2, Haarlem (1869), blz. 1012–1013
• MDZ Münchener DigitalisierungsZentrum met de Satyrae, uitgave 1529