Kel, Jan Willem

Jan Willem Kel is een oorlogsslachtoffer. Hij werd op 23 februari 1914 geboren in 's-Heerenberg als zoon van Willem Kel en Johanna Elisabeth Sauer. Op 26 november 1915 verhuisde het gezin Kel naar Ambt-Doetinchem.

Op 25 april 1941 trouwde Kel in Doetinchem met Johanna Petronella Catharina Jansen, geboren in Gendringen op 23 oktober 1919 als dochter van Jan Lucas Jansen en Aleida Catharina Hendrika Boensma.

Kel was arbeider van beroep. In de Tweede Wereldoorlog werd hij in juli 1944 door de Duitsers gearresteerd. Op of rond dezelfde dag werd zijn oudere broer Martinus Hendrikus als onderduiker opgepakt. Het ligt voor de hand dat de arrestatie van de twee broers met elkaar in verband stond, maar hierover geven de bronnen geen uitsluitsel. Ze werden opgesloten in Kamp Amersfoort (officieel "Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort"), waar zijn broer gevangenennummer 2590 kreeg en hijzelf 2591. Zij werden op 28 juli 1944 als dwangarbeiders naar Duitsland gestuurd, waar zij terechtkwamen in het Arbeitserziehungslager Zöschen in de buurt van Leipzig.

Her en der in Duitsland waren dergelijke zogenaamde opvoedingskampen voor dwangarbeiders, waar de omstandigheden nauwelijks beter waren dan in de beruchte concentratiekampen. Over het Lager Zöschen is meer te lezen op de website Merwedegijzelaars (zie Bronnen). In hoeverre Kel heeft moeten doormaken wat daar beschreven wordt, is moeilijk met zekerheid te zeggen, maar veel zal ook op hem van toepassing zijn.

Kel overleed op 2 januari 1945 in het Lager Zöschen, dertig jaar oud. Zijn as is bijgezet op de in 1991 heringerichte begraafplaats van het Lager Zöschen. Toen de oorspronkelijke begraafplaats in 1983 moest wijken voor bruinkoolwinning, werden de 136 lichamen opgegraven en gecremeerd, waarna de as in urnen werd bijgezet bij het gedenkteken in het centrum van het dorp Zöschen. Dit gedenkteken was na de oorlog opgericht op de oorspronkelijke begraafplaats, maar in verband met de bruinkoolwinning, ondanks protesten van de inwoners, naar het centrum verplaatst. Toen na de val van de Muur in 1989 de bruinkoolwinning werd stopgezet, heeft de gemeenteraad van Zöschen de oorspronkelijke begraafplaats met gedenkteken opnieuw laten richten. De heropening vond plaats op 29 december 1991; op 31 mei 1992 gevolgd door een officiële herinwijding. Naast het oorspronkelijke monument en de 136 urnen staat er een stenen tafel met plaquettes met de namen van alle ongeveer vijfhonderd slachtoffers van het Arbeitserziehungslager. Bovendien is er een monument voor de Nederlandse slachtoffers onder hen, dat in 2004 door een Nederlandse overlevende is geschonken.

Het gedenkteken in Zöschen

De stenen tafel met plaquettes met de namen van de slachtoffers Het Nederlandse monument

Kel staat ook vermeld in Gedenkboek 37 van de Oorlogsgravenstichting, dat de namen bevat van 765 Nederlanders die in Duitsland zijn omgekomen en geen aanwijsbare rustplaats hebben. Zijn broer kon in 1949 worden herbegraven op het Ereveld Loenen.

Hoewel Zöschen door Amerikaanse troepen werd bevrijd, ligt het in het deel van Duitsland dat aan de Sovjet-bezettingszone werd toegewezen (de latere DDR). Kels naam staat zodoende onder nr. 132 op een Russisch-Duitse lijst van burgers uit "andere Verenigde Naties" die in de oorlog op Duits grondgebied zijn omgekomen en begraven. De lijst is niet gedateerd, maar aangezien er al sprake is van de Verenigde Naties, moet hij na 24 oktober 1945 zijn opgemaakt.

De Russisch-Duitse lijst met onder nr. 132 de naam van Kel

In Zöschen is op 27 juli 1945 een Sterbeurkunde voor Kel opgemaakt, waarna zijn overlijden op 4 mei 1946 werd ingeschreven in Doetinchem.

Kels Sterbeurkunde uit Zöschen van 27 juli 1945

Kels Doetinchemse overlijdensakte van 4 mei 1946

Bronnen

• A-dossier van de Oorlogsgravenstichting in het Nationaal Archief
• Archieven.nl
• Nationaal Archief, 2.19.323 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis – Kamp Amersfoort
• Arolsen Archives, DocID 43088–43089, 70993059
• Oorlogsgravenstichting
• Merwedegijzelaars voor informatie over Kamp Zöschen
• Denkmalprojekt met namenlijst Zöschen