Kruisweg in het Stadspark

Betekenis en levensloop van de kruisweg

De kruisweg in het Stadspark in 's-Heerenberg werd in 1910 gesticht door de jezuïeten. Zij waren de eerste bewoners van het Patersklooster. Het terrein van het huidige Stadspark maakte toen nog deel uit van de kloostertuin, die niet toegankelijk was voor het publiek.

Wat is een kruisweg?
Een kruisweg beeldt in een aantal scènes het lijden van Jezus Christus uit, vanaf zijn terdoodveroordeling door Pontius Pilatus tot het moment dat hij in het graf wordt gelegd. Meestal worden de scènes weergegeven in een reeks afbeeldingen – vaak schilderijen, soms ook in sculpturen of andere kunstvormen. De afbeeldingen worden staties genoemd, naar het Latijnse woord statio, dat stilstaan betekent. Gelovigen kunnen langs de kruisweg lopen en bij elke statie in gebed stilstaan.

De traditie van de kruisweg is in de middeleeuwen ontstaan, toen pelgrims in Jeruzalem de route liepen die Jezus (vermoedelijk) had afgelegd van het paleis van Pontius Pilatus naar Golgotha, waar hij gekruisigd werd en stierf, en vandaar naar zijn graf. Waarschijnlijk werd deze kruisweg geleid door Franciscaner monniken. Zij waren het ook die vanaf de vijftiende eeuw in Europa nabootsingen gingen opstellen van de kruisweg in Jeruzalem. Hieruit is geleidelijk de kruisweg ontstaan, zoals die nu in alle rooms-katholieke kerken hangt. Zie bijvoorbeeld de kruisweg in de Pancratiuskerk. Het aantal staties varieerde aanvankelijk, maar paus Clemens XII bepaalde in de achttiende eeuw dat het er veertien moeten zijn.

Een voorbeeld van een kruisweg uit de tijd voor paus Clemens XII is die op het Vredener Hongerdoek. Hierop zijn elf staties uitgebeeld, beginnend bij het Laatste Avondmaal en eindigend met Jezus' opstanding uit de dood.

De kruisweg in het Stadspark
De kruisweg in het Stadspark is een reeks van veertien kapelletjes uit gele en oranje bakstenen. Ze hebben allemaal een andere vorm. De voorstellingen zijn gebakken, witgeschilderde reliëfs in neogotische stijl. Zij bevinden zich in ondiepe nissen. Het is niet meer bekend door wie of waar de reliëfs zijn gemaakt. De onderschriften zijn in het Duits, omdat de jezuïeten in 's-Heerenberg Duitsers waren. De staties zijn met Romeinse cijfers genummerd van I t/m XIV.

Langs de route van de kruisweg bevond zich tevens een Mariakapel. Deze kapel uit 1947 is afgebroken en in een nieuwe woonhof aan de nabijgelegen Parklaan weer opgebouwd. Verder staat er in het park een groot Heilig Hartbeeld, dat geen deel uitmaakt van de kruisweg, maar wel uit de tijd van de jezuïeten stamt.

De kruisweg lag lange tijd beschermd in de tuin van het Patersklooster. Toen na de sluiting van Gouden Handen in 1999 het verlaten klooster en zijn de tuin in verval raakten, had de kruisweg veel te lijden van vandalisme. Een aantal staties werd vernield en het rustkapelletje werd meermaals in brand gestoken, bekladderd en half afgebroken. Om verdere vernieling te voorkomen, werden de reliëfs in januari 2009 met houten platen afgedekt.

In het kader van de herinrichting van de voormalige kloostertuin werd de kruisweg in zijn oude luister hersteld. De reliëfs zijn nu door gehard glas beveiligd tegen vandalisme. 's Avonds wordt elke statie vanaf de grond verlicht. De heringerichte kloostertuin met daarin de kruisweg werd op 2 juli 2013 als het Stadspark geopend voor het publiek.

De kruisweg is sinds 16 december 1999 een rijksmonument (monumentnummer 514890). Ook het Patersklooster en het Heilig Hartbeeld kregen toen de status van rijksmonument.

Verval en herstel van de kruisweg

Onderstaande foto's illustreren de vernielingen waaraan de kruisweg te lijden heeft gehad. Vier jaar lang waren de reliëfs afgedekt, tot ze in 2013 werden gerestaureerd. Klik op de foto's voor een vergroting.

• 

  Statie III werd vernield tijdens carnaval 2013

• 

  Statie V beschadigd

• 

  Statie XI voor en na de vernieling

• 

  Statie XI ingepakt

• 

  Schoonspuiten tijdens de restauratie

De veertien staties

Onderstaande foto's tonen de kruiswegstaties zoals ze in het begin van dit millennium in de verwilderde kloostertuin stonden. Ook de detailfoto's van de reliëfs zijn uit die tijd. Daarnaast zijn er foto's van de gerestaureerde staties zoals ze er bij de opening van het Stadspark in 2013 uitzagen. Alleen Statie XI was toen nog niet hersteld.

Alle foto's zijn gemaakt door Benny Schuurman, die samen met Henk Groote zeer betrokken is geweest bij het behoud van de kruisweg en de Mariakapel.

Klik op de foto's voor een vergroting.

I Jezus wordt ter dood veroordeeld

II Jezus neemt het kruis op Zijn schouders

III Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis

IV Jezus ontmoet Zijn Heilige Moeder

V Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis te dragen

VI Veronica droogt het aangezicht van Jezus af

VII Jezus valt voor de tweede maal

VIII Jezus troost de wenende vrouwen

IX Jezus valt voor de derde maal

X Jezus wordt van Zijn klederen beroofd

XI Jezus wordt aan het kruis genageld

XII Jezus sterft aan het kruis

XIII Jezus wordt van het kruis afgenomen

XIV Jezus wordt in het graf gelegd

Restauratie van de afbeeldingen in de Kruiswegstaties

Vooronderzoek

Voorafgaand aan de restauratie, heeft restaurator en kleuronderzoeker Willianne van der Sar (Color & Conservation) in mei 2013 kleurhistorisch onderzoek verricht aan de wit geschilderde terracotta afbeeldingen in de kruiswegstaties. In de loop der jaren zijn, vanwege onderhoud of om het op te frissen, diverse nieuwe verflagen aangebracht, waardoor de staties nu zijn bedekt met een dik verflagenpakket. De onderzoeksvraag was: zijn de afbeeldingen altijd beschilderd geweest en zo ja, in welke kleurstelling. Op verschillende plaatsen in het verflagenpakket zijn met een chirurgische scalpel vensters gemaakt om zo de originele kleurafwerking vrij te leggen en te kunnen onderzoeken. Ook zijn er minuscule verfmonsters genomen om de verflaagopbouw onder de microscoop te kunnen bestuderen. De verfmonsters zijn ingebed in een polyester hars waarna dit harsblokje aan de kopse kant werd geslepen zodat een verfdwarsdoorsnede van de verflagen ontstond. Zo kon iedere verflaag onder de microscoop worden bestudeerd middels opvallend gepolariseerd licht, ultraviolet-licht en gereflecteerd licht. In het archief van de Duitse Jezuïeten in München zijn tevens zwart-wit foto's aangetroffen. Middels het microscoop onderzoek, het archiefonderzoek en het kleuronderzoek in situ, kon worden bevestigd dat de staties in originele verschijning gedeeltelijk verguld zijn geweest met een laagje bladgoud. Alle halo's en een gedeelte van de achtergrond waren oorspronkelijk verguld. Voor elke kruiswegstatie zijn van deze vondst reconstructies gemaakt. Naar advies van Willianne van der Sar zullen de verguldingen weer worden terug gebracht, zodat de staties weer in hun oorspronkelijke glorie te bewonderen zijn.

Op maandag 29 september 2014 is restaurateur (beeldhouwer) Serge van Druten begonnen om de kruiswegafbeeldingen weer zo origineel mogelijk te maken.

Op donderdag 16 oktober 2014 werden bij staties X en XI de afbeeldingen verwijderd door het bedrijf Hoffman, dat de kapelletjes van de afbeeldingen ook gerestaureerd heeft. Nadat Serge van Druten ze in zijn werkplaats had gerestaureerd, zijn ze op donderdag 3 september 2015 teruggeplaatst.

De restauratie in het Stadspark zelf werd begin augustus 2015 voortgezet met het aanbrengen van bladgoud op de staties.

Fotogalerijen

Het werk van restaurator en kleuronderzoeker Willianne van der Sar. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

• 

  Onderzoek‎ met de microscoop

• 

  Het nemen van een verfmonster

• 

  Bladgoud in het Stadspark ‎

• 

  Restanten van een vergulding gevonden tijdens het kleuronderzoek.

• 

  Verfdwarsdoorsnede in UV-lichtopname

• 

  Restanten van een vergulding gezien onder de microscoop bij een vergroting 20x.

• 

  Verfdwarsdoorsnede onder de microscoop.

• 

  Reconstructie van de verguldingen

Het werk van restaurateur Serge van Druten. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

• 

  Serge van Druten bij statie IV

• 

  Statie IV voor en na restauratie

• 

  Statie X, kapel zonder afbeelding

• 

  Statie X, vernielde afbeelding, voorkant

• 

  Statie X, vernielde afbeelding, achterkant

• 

  Statie XI, kapel zonder afbeelding

• 

  Statie XI, vernielde afbeelding

De terugplaatsing van de gerestaureerde afbeeldingen van staties X en XI door bouwbedrijf Hoffmann op 3 september 2015.
Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

• 

  Statie X

• 

  Statie XI

• 

  Statie X

• 

  Statie XI

Eindresultaat oktober 2015

• Aannemersbedrijf Hoffman
• Beeldhouwer en restaurateur Serge van Druten
• Schildersbedrijf 't Wassink- Huys, met name G. Wassink, restauratieschilder

Zij hebben de vernielde Kruiswegstaties weer in originele staat teruggebracht.

Mogen ze nu voor verdere vernielingen gespaard blijven, zodat we trots kunnen zijn op deze rijksmonumenten in ons Stadspark.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

De kruiswegstaties in een andere vorm

Foto's van de kruiswegstaties zijn te zien in het boek Kiek-je Achterhoek, dat op 29 oktober 2009 werd uitgegeven door Hein&Mein Media van Jolanda Visser-Hein uit 's-Heerenberg en Henk Meinen uit Doetinchem.

Bronnen

• Archief Benny Schuurman (B.C.J.A)
• Old Ni-js nr. 60 en nr. 89