Kaarschotse molen

De Kaarschotse molen bij Rijsbergen was een van de drie molens in de Baronie van Breda die Willem II van den Bergh in 1428 erfde van zijn vader Otto van der Leck. De andere twee waren de grafelijke molen in Alphen en de Akkermolen in Zundert.

De Kaarschotse molen was een watermolen zoals ook de watermolen bij Kasteel Annendaal. Deze twee molens zijn voor zover bekend de enige Berghse grafelijke molens die niet door wind, maar door water werden aangedreven.

De Kaarschotse molen kwam via Maria Elisabeth van den Bergh, dochter van Hendrik van den Bergh, in het bezit van het markiezaat van Bergen op Zoom. Toen in 1698 Henriëtte Francisca van Hohenzollern-Hechingen, de dochter van markiezin Maria Elisabeth, overleed, ging met Bergen op Zoom ook de Kaarschotse molen verloren voor de graven van Bergh.

Ter herinnering aan een geslaagde restauratie in 1656 hebben Maria Elisabeth en haar echtgenoot Eitel Friedrich van Hohenzollern-Hechingen in de gevel van de watermolen een wapensteen van 53x58 cm laten aanbrengen. In 1836–1837 werd de watermolen vervangen door een watervluchtmolen. Dit is een molen met wieken én een waterrad, die dus op zowel wind als water kan draaien. De wapensteen werd in deze nieuwe molen ingemetseld.

De watervluchtmolen werd al in 1863 afgebroken en vervangen door weer een watermolen. Het waterschap de Aa of Weerijs kocht de molen in 1895 en liet hem, na aanhoudende klachten over wateroverlast, in 1915 afbreken. De laatste twee jaartallen komen in de bronnen ook voor als 1896 en 1916.

De wapensteen bleef bij de afbraak gespaard en werd ingemetseld in de zijkant van de stuw in de naastgelegen beek, de Aa of Weerijs. De steen is inmiddels danig verweerd, maar de wapens zijn nog goed herkenbaar; rechts het wapen van de graven van Bergh, links dat van de vorsten van Hohenzollern. De wapensteen is, als overblijfsel van de watermolen, een rijksmonument. Het monumentnummer is 33016.

De huidige weg langs de plek waar de Kaarschotse molen heeft gestaan, wisselt op de brug over de Aa of Weerijs van naam. Ten oosten van de brug is het de Kaarschotsestraat, ten westen is het de Watermolenweg.

De stuw in de Aa of Weerijs bij Rijsbergen. De wapensteen is ingemetseld in de muur op de linker oever.

De Rijsbergse wapensteen van Bergh en Hohenzollern uit 1656

Bronnen

• Het archief van het Huis Bergh, blz. 141
• Monumentenregister
• Molendatabase, databasenummers 2242, 2243 en 15028