Arbeitseinsatz

De Arbeitseinsatz (Arbeidsinzet) was in de Tweede Wereldoorlog de vaak gedwongen tewerkstelling van meestal jonge mannen in de Duitse oorlogsindustrie. Zij kwamen uit de door Duitsland bezette gebieden, inclusief Nederland, ter vervanging van Duitse jonge mannen die in militaire dienst waren.

Feitelijk waren de tewerkgestelden dwangarbeiders, maar zij hadden meer rechten en vrijheden dan degenen die bij razzia's waren opgepakt om te werken voor de Organisation Todt of die in concentratiekampen dwangarbeid moesten verrichten. Zij zijn ondergebracht in de categorie Dwangarbeiders WO II. Degenen die via de Arbeitseinsatz zijn uitgezonden, zijn te vinden in de categorie Arbeitseinsatz.

Al voor de oorlog werkten er aanzienlijke aantallen Nederlanders in Duitsland. In de grensstreken was het al heel lang een normaal verschijnsel. Zo werkten veel Berghse mannen als grensarbeider, of grensganger, in Emmerik. Zij trokken elke werkdag vanuit Bergh de grens over, en waren 's avonds weer thuis. Dit gebeurde, afgezien van economische noodzaak, vrijwillig. Tussen februari 1938 en september 1939 werden er echter werkloze Nederlanders door de arbeidsbureaus gedwongen in Duitsland te gaan werken. Daar was volop werk, terwijl de economie in Nederland ver achterbleef. De arbeidsbureaus zagen dit daarom als "passende arbeid".

In de oorlog namen zowel de dwang als de aantallen toe. Duitse bedrijven konden niet aan voldoende werknemers komen, omdat de meeste Duitse mannen in militaire dienst waren. In de bezette gebieden werd daarom steeds meer druk uitgeoefend om (jonge) mannen in Duitsland te laten werken. In maart 1942 werd in Berlijn een Generalbevollmächtigter für den Arbeitseinsatz benoemd, die in Nederland en elders een Beauftragter aanstelde om de gedwongen tewerkstelling te organiseren.

Het begon ermee dat Nederlandse bedrijven opgave moesten doen van hun personeelsbestand met daarbij aangetekend de (on)misbaarheid van elke afzonderlijke werknemer. In april 1942 ging de Holland-Aktion I van start, bedoeld om 30.000 Nederlandse arbeiders te werven voor de Duitse metaalindustrie. In september en oktober van dat jaar werden voor de Holland-Aktion II 40.000 mensen opgeëist.

Later werden nog het Programm-Rüstung-November 1942 afgekondigd, dat 35.000 arbeiders moest opleveren, gevolgd door de Stahl- u. Eisen-Aktion vanaf 15 januari 1943, in het kader waarvan binnen twee maanden 22.000 metaalarbeiders naar Duitsland zouden moeten worden afgevoerd.

Het Gewestelijk Arbeidsbureau voor Gelderland te Arnhem en de bijkantoren in de provincie werkten mee aan deze werving. De aanwervingsbevestiging werd medeondertekend door de gemeente voor wat betreft personalia en gezinssamenstelling en door het Gewestelijke Arbeidsbureau met betrekking tot loon- en arbeidsvoorwaarden, huisvesting, vakantie en dergelijke.

De tewerkgestelden waren in zoverre "gewone" werknemers dat ze een loon uitbetaald kregen. Van het brutoloon werden loonbelasting, ziekenfondspremie en bijdragen voor kost en huisvesting afgehouden. Verder hadden zij recht op vakantie. Toen lang niet iedereen van vakantie terugkwam, werd bepaald dat er voor elke verlofganger iemand borg moest staan. Kwam de verlofganger niet terug, dan verloor de borg zijn vakantierechten. Na de invoering van deze maatregel bleven er echter nog steeds veel mensen weg.

Hoeveel Berghse mannen er precies via de Arbeitseinsatz in Duitsland hebben moeten werken, is niet bekend. Een groot aantal kon echter achterhaald worden. Klik op de link naar de categorie Arbeitseinsatz hieronder om hun pagina's te vinden.

Het bedrijf Rudolph Sack KG in Leipzig is een voorbeeld van een fabriek die via de Arbeitseinsatz aan personeel kwam.

Zie ook

• Arbeitseinsatz in Nederland op Wikipedia