Partizaan, De

Het gedicht De partizaan is in 2020 geschreven door Henk Ankoné ter gelegenheid van 75 jaar Bevrijding. Zijn ouders, Herman Ankoné en Marietje Berndsen, waren in de Tweede Wereldoorlog samen actief in het verzet in Beek.

Het gedicht wordt op Berghapedia gepubliceerd met een langere toelichting van Henk. Binnenkort zal het gedicht ook op zijn eigen website geplaatst worden, waarna de toelichting op deze pagina ingekort zal worden en een verwijzing naar Henks website zal worden toegevoegd.

De partizaan.

Overlopen door de vijand Werd de eerste slag verloren. Op die bittere berg Werd mijn verzet geboren. Vanaf toen leefde ik twee levens: Eén in ´t licht en één in ´t duister. Het parool ging rond Door de nacht middels gefluister. Mannenbroeders, communisten, Zij staakten ´t onderlinge kijven. Streden zij aan zij De tirannie verdrijven. Mijn vrienden boden mij bescherming, Het gevaar was hen om ´t even. Uit hun mond geen woord, Al koste ´t hen hun leven. De bezetter om de tuin geleid Door de koerierster met haar charme. Ik begreep precies waarom, Als een blok viel ik... in haar armen. Nu de wind waait over graven Van mijn makkers in de nood Is vrijheid weer ons deel. Maar de prijs oneindig groot!

Herman Ankoné Marietje Berndsen

Toelichting van Henk Ankoné

Met de bovenstaande liedtekst breng ik een ode aan mijn ouders Herman Ankoné en Marietje Berndsen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog beiden aktief waren in het verzet. De tekst is geschreven vanuit het perspectief van mijn vader Herman.

De aanleiding voor het schrijven van deze tekst is tweeledig. Allereerst geeft het me de gelegenheid om, 75 jaar na de bevrijding, het bijzondere verhaal van mijn ouders weer eens te vertellen: over hoe het hen tijdens de oorlog is vergaan, maar ook over hoe zij elkaar hebben ontmoet. Daarnaast blijft het belangrijk om het verhaal over de opofferingen die de oorlogsgeneratie zich heeft getroost om de vrijheid te herwinnen, door te vertellen aan de volgende generatie.

Volgens schattingen van historici is zo´n vijf procent van de Nederlandse bevolking tijdens de Tweede Wereldoorlog aktief in verzet gekomen tegen de Duitse bezetter. Herman en Marietje hoorden tot die kleine actieve minderheid en alleen dat al maakt hen tot bijzondere mensen en hun verhaal tot een bijzonder verhaal.

Met name voor de jongere generaties, geef ik hieronder bij elk vers van mijn liedtekst enige toelichting:

Een partizaan is een verzetsstrijder.

In mei 1940 viel het Duitse leger zonder oorlogsverklaring het neutrale Nederland binnen. In een paar dagen hadden zij de slecht voorbereide Nederlandse strijdkrachten verslagen. Een van de weinige hobbels in de Duitse opmars was de veldslag bij de Grebbeberg. Herman Ankoné beleefde daar zijn vuurdoop als militair: het zou hem zijn leven lang bij blijven.

Een goede maand na de nederlaag op de Grebbeberg trad Herman Ankoné in dienst bij de Marechaussee, die belast was met het bewaken van de Nederlandse grenzen en (vanaf 1942) ook politiediensten uitvoerde. Tegelijkertijd werd hij in het geheim aktief in het ondergrondse verzet tegen de Duitse bezetter.

In het Zuid-Limburgse Slenaken sloot hij zich aan bij een verzetsgroep die een schakel vormde in een geheime ontsnappingsroute waarlangs boven bezet Nederland neergestorte geallieerde vliegeniers konden terugkeren naar Engeland.

Begin 1944 werd Herman overgeplaatst naar de gemeente Bergh in de Liemers, waar hij aktief werd als leider van een ondergrondse illegale verzetsgroep die het Duitse bestuur ontregelde en tegenstanders en vervolgden uit handen van de bezetter hield. Een fanatiek lid van die groep was Wim Moorman, waarover straks meer.

Een parool is een strijdkreet. De oproep om in verzet te komen tegen de bezetter moest in het geheim worden doorgegeven, want de repressailles van de Duitsers tegen verzetsstrijders waren ongenadig hard en geweldadig.

´Het parool´ verwijst ook naar de naam van een ondergrondse verzetskrant tijdens de oorlog. De krant bestaat overigens nog steeds en wordt nu vooral in Amsterdam en omgeving gelezen. Tijdens de gezamenlijke strijd tegen de Duitse bezetter vielen de vooroorlogse tegenstellingen tussen politieke tegenstanders tijdelijk weg. Uit alle geledingen van de Nederlandse samenleving, van uiterst rechts (zoals de conservatieve gereformeerde ´mannenbroeders´) tot extreem-links (bijv. de communisten), namen moedige mensen deel aan het ondergrondse verzet tegen de dictatuur van de nazi´s. De regel ´de tirannie verdrijven´ is ontleend aan het zesde couplet van ons volkslied, het Wilhelmus.

Er zijn ook medestrijders van Herman door de Duitsers opgepakt en doodgeschoten. Wim Moorman uit Beek trof dat noodlot toen hij op 22 januari 1945 in Dokkum met 19 anderen door de Duitsers werd gefussileerd als vergeldingsactie voor de dood van twee Duitse SD´ers bij een poging van het Friese verzet enkele medestrijders te bevrijden.

De verzetsgroep in Beek voelde zich ook genoodzaakt om een infiltrant te liquideren om verraad te voorkomen. Marietje Berndsen was, waarschijnlijk via Herman, op de hoogte van het plan tot liquidatie. Het was een traumatische gebeurtenis die haar tot op haar sterfbed heeft beziggehouden.

Tegen het einde van de oorlog was Herman enige tijd in de kost op de boerderij van de familie Berndsen in Loerbeek. De jongste dochter Marietje verleende hand- en spandiensten voor het verzet, onder andere als koerierster. Herman viel voor haar charmes en Marietje is ongetwijfeld onder de indruk geweest van de sportief ogende onverzettelijke strijder: daar kon je in moeilijke tijden op bouwen! In april 1946 zijn ze verloofd en een paar maanden later zijn ze getrouwd.

De zinsnede ´mijn makkers in de nood´ is ontleend aan het bekendste verzetsgedicht van Nederland ´Het lied der achttien dooden´, van de hand van journalist/dichter Jan Campert. Het werd voor het eerst gepubliceerd op 10 februari 1943 in de illegale krant ´Het Parool´. Het gedicht gaat over de executie van achttien Nederlandse verzetsstrijders door de Duitsers wegens sabotage. Drie van hen waren betrokken bij de organisatie van de Februaristaking in 1941, een massaal en openlijk protest van de bevolking tegen de Jodenvervolging door de Duitsers.

Ten koste van veel mensenlevens en veel elende is onze vrijheid op de fascistische Duitse overheersers terugveroverd. De vrijheid, die wij tegenwoordig vaak als vanzelfsprekend ervaren, moet echter voortdurend verdedigd en onderhouden worden. Dat zijn we niet alleen aan de oorlogsgeneratie verplicht, we bewijzen er ook onszelf en de generaties na ons een grote dienst mee.

Cagayan de Oro City (Filipijnen), 1 mei 2020.
Henk Ankoné

Naschrift:

´De partizaan´ is een bewerking van oorspronkelijk Franstalige liedtekst ´La Complainte du Partisan´, een antifascistisch lied uit 1943. De muziek is gecomponeerd door de uit Rusland afkomstige Anna Marly, terwijl de tekst geschreven is door de Franse verzetsman Emmanuel d'Astier de la Vigerie.

Anna Marly zong tijdens de oorlog verzetsliederen op de Franstalige zender van de BBC. Die uitzendingen vanuit Engeland werden in het geheim beluisterd in het bezette Frankrijk en vormden een grote inspiratie voor het Franse ondergrondse verzet tegen de Duitse bezetter.

Het lied is sindsdien in vele talen vertaald en door vele artiesten vertolkt. En nu is er dus ook een Nederlandstalige versie beschikbaar, geinspireerd op het oorlogsverhaal van Herman Ankoné en Marietje Berndsen.

Als je wilt horen hoe het lied klinkt, luister dan op YouTube naar een van de bekendste uitvoeringen van The Partisan door de Canadese dichter/zanger Leonard Cohen uit 1969.

Of beluister de uitvoering van zijn zoon Adam Cohen met een virtuoze solo van Javier Mas op de Spaanse luit.