Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

's-Heerenberg: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
(→‎Bezienswaardigheden)
k (→‎Externe links: Allecijfers)
 
(173 tussenliggende versies door 19 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
''' 's-Heerenberg''' is de grootste kern van de voormalige [[Gemeente_Bergh|gemeente Bergh]]. 's-Heerenberg kreeg op 8 september 1379 stadsrechten van Willem, heer Van Den Bergh, die het graafschap Bergh bestierde. Anno 2007 telt 's-Heerenberg ongeveer 8000 inwoners.  
+
''' 's-Heerenberg''' is de hoofdplaats van de voormalige [[Gemeente_Bergh|gemeente Bergh]]. De zuidgrens van de stad is teven de [[Grens|landsgrens]] met [[Duitsland]].'s-Heerenberg telt ongeveer 8.000 inwoners. De plaatselijke uitspraak van de naam is '''Sirrebarg'''.
 +
 
 +
== Geschiedenis ==
 +
's-Heerenberg is ontstaan uit een nederzetting bij [[Huis Bergh]], de residentie van de [[Graven van den Bergh|heren en graven van Bergh]]. De bouwgeschiedenis van Huis Bergh  gaat terug tot de [[:Categorie:Jaartallen 1200-1299|13e eeuw]]. De onderkomens waarin de eerste bewoners woonden, werden ''kellen'' genoemd. De oudste [[Straten|straat]] van 's-Heerenberg, de [[Kellenstraat]], herinnert hieraan.
 +
 
 +
De heren van Bergh lieten de stad ommuren. Daarbuiten werden grachten en wallen aangelegd die aansloten bij die van Huis Bergh. Op oude kaarten (zie hieronder) is te zien dat er (uiteindelijk) dubbele grachten lagen, zoals ook [[kasteel Nijerborch]] die had. In de omwalling waren twee poorten: de [[Oudste Poort]] in het zuidoosten en de [[Molenpoort]] in het noordoosten. Aan de westkant was er een uitgang vanuit Huis Bergh. De stadpoorten leven voort is de namen van de [[Oudste Poortstraat]] en de [[Molenpoortstraat]]. De Molenpoort(straat) verwijst naar de [[Grafelijke molen 's-Heerenberg|dwangmolen]] die [[Willem II van den Bergh]] rond [[1440]] even buiten de stad heeft laten bouwen. In [[1570]] is deze molen afgebrand, zodat hij alleen op de kaart uit [[1560]] staat.
 +
 
 +
Op 8 september [[1379]] verleende [[Willem I van den Bergh]] het [[stadsrecht]] aan 's-Heerenberg. In [[1979]], 600 jaar later, werd dit feit [[600 Jaar Stad|groots gevierd]].
 +
 
 +
{|
 +
|- valign=top
 +
|[[Bestand: Kaart 's-Heerenberg 1560.jpg|thumb|400px|'''De plattegrond van [[Deventer, Jacob van|Jacob van Deventer]] uit [[1560]] ]]
 +
|[[Bestand: Kaart 's-Heerenberg 1727.jpg|thumb|400px|'''Detail uit de atlas van [[Bücker, Theodorus|Theodorus Bücker]] uit [[1727]]. De kaart is ondersteboven afgebeeld, zodat het noorden boven is. ]]
 +
|[[Bestand:Oud - 's-Heerenberg.jpg|thumb|400px|<center>''''s-Heerenberg rond 1900'''</center>]]
 +
|}
 +
{|
 +
|- valign=top
 +
|[[Bestand:Gezichtopsheerenberg.jpg|350px|thumb|<center>'''''Gezicht op 's-Heerenberg</center>]]
 +
|[[Bestand:Binnenstad 's-heerenberg '27 (Medium).jpg|300px|thumb|<center>'''Omstreeks [[1927]]</center>]]
 +
|[[Bestand:Luchtfoto_kl.jpg|thumb|350px|<center>'''In de jaren 50 van de [[vorige eeuw]]</center>]]
 +
|[[Bestand:Oktober!978 NieuwsvdRabobank0001 (Large).JPG|350px|thumb|left|<center>'''Luchtfoto uit [[1978]]</center>]]
 +
|}
  
 
==Bezienswaardigheden==
 
==Bezienswaardigheden==
−
De stad 's-Heerenberg is interessant voor toeristen om te bezoeken. In 's-Heerenberg bevindt zich [[Huis Bergh]] waar de Heren van den Bergh zetelden. In het kasteel zijn schilderijen van tal van Italiaanse meesteres te bezichtigen. Ook het oude stadscentrum en met ondermeer de stadsomwalling en ''De Plantage'' (een soort bostuin welke toehoort aan Huis Bergh) trekken veel toeristen. In de directe omgeving ligt het natuurgebied [[Montferland]], een heuvelachtig bosgebied dat door veel natuurliefhebbers bezocht wordt.  
+
De stad 's-Heerenberg is interessant voor [[Toerisme|toeristen]] om te bezoeken. Er zijn diverse bezienswaardigheden.
 +
 
 +
===Huis Bergh===
 +
[[Huis Bergh]] is het kasteel (een van de grootste van Nederland) waar de heren en graven van den Bergh zetelden. De kunstcollectie van het kasteel is voor een groot deel bijeengebracht door [[Heek, Dr Jan Herman van|dr. Jan Herman van Heek]], die het kasteel in [[1912]] heeft gekocht van de [[Willem van Hohenzollern|laatste graaf]] van Bergh. De collectie omvat onder meer een verzameling vroege Italiaanse meesters.
 +
 
 +
===De Plantage===
 +
[[De Plantage]] is een parkbos, een soort bostuin, die aan het einde van de [[:Categorie:Jaartallen 1700-1799|18e eeuw]] is aangelegd aan de westzijde van Huis Bergh. Tussen de Plantage en de stadsomwalling  ([[de Wal]]) staat de [[Kaatsbaan]] uit [[1560]], die vroeger gebruikt werd voor het vermaak van de hoge lieden. In [[1943]] is de Kaatsbaan omgebouwd tot vier [[:Categorie:Woonhuizen 's-Heerenberg|woningen]].
 +
 
 +
===De Boetselaersborg===
 +
De [[Boetselaersborg]] is een klein kasteeltje aan het [[Kattenburg]]. Het behoort tot de [[Huis Bergh Bezittingen|bezittingen van Huis Bergh]], en is van binnen helaas niet te bezichtigen.
 +
 
 +
===Omgeving===
 +
Direct grenzend aan 's-Heerenberg ligt het heuvelachtige bosgebied Montferland (ook wel [[Bergherbos]] genoemd) met daarin de [[Motte Montferland]]. Het is een eeuwenoud [[Stuwwal|stuwwallengebied]] dat veel natuurliefhebbers trekt.
 +
 
 +
===Overige bezienswaardigheden===
 +
Een groot deel van het stadscentrum valt onder Monumentenzorg. Bezienswaardige gebouwen zijn onder meer [[Munt, De|De Munt]] en [[Het Gasthuis]].
 +
 
 +
Het [[Stadsmuseum Bergh]], gevestigd in het [[Esserenhuis|Joannes van Esserenhuis]] aan de [[Marktstraat]], is sinds juli [[2017]] te bezoeken.
  
−
's-Heerenberg staat bekend om [[carnaval]], boven de rivieren is dit (samen met het Twentse [[Oldenzaal]]) 'het Mekka van de carnaval'. De diverse optochten zijn meer dan de moeite waard te bekijken. Tijdens carnaval is 's-Heerenberg bekend onder de naam ''Waskupenstad''. Leuke details zijn dat zowel [[Burgers' Zoo]] als het [[Afrika museum]] (tegenwoordig in [[Berg en Dal]]) hun oorsprong in 's-Heerenberg hebben. Het Afrika museum is begonnen in het voormalig klooster [[Don Rua]] waar tot 1999 het bekende creativiteitscentrum [[Gouden Handen]] gevestigd was. De toenmalige paters, die naar Afrika reisden, besloten een museum op te richten.
+
Aan het begin van de [[Oude Doetinchemseweg 's-Heerenberg|Oude Doetinchemseweg]] staat het [[Oorlogsmonument 's-Heerenberg|monument]] uit [[1948]] voor de Berghse [[oorlogsslachtoffers]] uit de [[Tweede Wereldoorlog]]. Het [[Canadees kanon op de Bleek|Canadese kanon op de Bleek]], onthuld in [[2010]], eert de Canadese troepen die Bergh begin april [[1945]] [[Bevrijding|bevrijdden]].
  
−
Door het boek "Pim Pandoer en de Heks van 's-Heerenberg" genoot de stad in de vorige eeuw van enige bekendheid. Het verhaal is gebaseerd op een oude weduwe met de naam [[Mechteld ten Ham]] die van verschillende zaken door de toenmalige 's-Heerenbergse bevolking beschuldigd werd. Dit vrouwtje werd op 26 juli 1605 op de brandstapel gezet bij [[De Laak]] in [[Azewijn]]. Algemeen wordt aangenomen dat [[Mechteld ten Ham]] de laatste [[Heks (persoon)| heks]] van Nederland is. In 's-Heerenberg wordt rond augustus elk jaar een feest gevierd ter ere van de oude weduwe (het ''Mechteld Ten Ham-feest'').
+
=== Enkele beeldbepalende plekken ===
 +
Hieronder volgen enkele gebouwen, straten en plekken die medebepalend zijn voor het stadsbeeld van 's-Heerenberg.
 +
{|
 +
|  valign=top width=225 |
 +
*[[Achter de Kom]]
 +
*[[Achter 't Waterschap]]
 +
*[[Autobahn]]
 +
*[[Bidstraatje]]
 +
*[[de Bleek|De Bleik]]
 +
*[[Buukebuske, 't|'t Buukebuske]]
 +
*[[Drilkuil|Drilkoel]]
 +
|  valign=top width=225 |
 +
*[[Duitsche Verel]]
 +
*[[De Glei]]
 +
*[[Goor, 't|'t Goor]]
 +
*[[Gouden Handen]]
 +
*[[Hucht, De|De Hucht]]
 +
*[[Huis Bergh]]
 +
*[[Immenhorst, De|De Immenhorst]]
 +
*[[Kaatsbaan]]
 +
|  valign=top width=225 |
 +
*[[Löveringsbos]]
 +
*[[Olde voetbalveld]]
 +
*[[Pancratiuskerk]]
 +
*[[Plantage]]
 +
*[[Sportpark Marinus van Rooijen]]
 +
*[[Stadspark]]
 +
*[[De Tuger]]
 +
*[[De Wal]]
 +
*[[Welcom - Willem van den Bergh Centrum|Willem van den Bergh Centrum]]
 +
*[[Zandgat]]
 +
|}
  
−
Het ''Neije Raethuys'' werd in 1531 gebouwd ter vervanging van het ''Ailde Raethuys'' aan de ''Kellenstraat''. Van oudsher is het Raadhuis is het bestuurscentrum van zowel de stad als van het Land van den Berghe. Vergaderingen van de magistraat en van de geerfden van het Graafschap van den Bergh hebben hier plaatsgevonden.  
+
== Iets over het leven in 's-Heerenberg ==
 +
=== Carnaval ===
 +
's-Heerenberg staat bekend om zijn [[carnaval]], boven de rivieren is dit (samen met het Twentse Oldenzaal) "het Mekka van het [[carnaval]]". De diverse optochten zijn meer dan de moeite waard te bekijken. Tijdens carnaval heet 's-Heerenberg bekend onder de naam ''[[D' Olde Waskupen|Waskuupstad]]''.
  
 +
=== Uitgaansleven ===
 +
's-Heerenberg kent een levendig uitgaansleven voor een plaats van dergelijke grootte. Er zijn meerdere [[Horeca|cafés en restaurants]], en een enkel [[Hotels in Bergh|hotel]] te vinden.
  
 +
=== Religie ===
 +
De bevolking van 's-Heerenberg is overwegend rooms-katholiek (onkerkelijken niet meegerekend) met een kleine protestantse minderheid. Van [[1799]] tot [[1842]], in de tijd van de [[Hollandse Zending]], was er in Huis Bergh een [[seminarie in 's-Heerenberg|seminarie]] gevestigd.
  
 +
De rooms-katholieke [[Kerken en kloosters|kerk]] is de [[Pancratiuskerk]], die midden in het oude stadscentrum tegenover het [[Het Raethuys|oude stadhuis]] staat. Deze kerk van [[Architecten|architect]] [[Tepe, Alfred|Alfred Tepe]] is een voorbeeld van neogotiek. De [[Emmauskerk|r.-k. Emmauskerk]], in de jaren [[1969]]–[[1970]] gebouwd bij winkelcentrum [[Bongerd (straat)|De Bongerd]], is in [[2017]] afgebroken. De protestantse gemeente gebruikt de [[Hervormde kerk in 's-Heerenberg|Hervormde kerk]] naast de oprit naar Huis Bergh aan de [[Hof van Bergh]] 2.
  
 +
In het [[Patersklooster]], gebouwd in [[1910]], hebben tot [[1971]] achtereenvolgens drie kloosterorden gewoond. De voormalige kloostertuin is nu het Stadspark, waar de fraaie [[Kruisweg in het Stadspark |Kruisweg]] van de [[jezuïeten]] bewonderd kan worden.
  
−
De plaats kent een rijke geschiedenis waaraan enkele markante gebouwen nog herinneren, waaronder, uiteraard, kasteel [[Huis Bergh]]. Maar ook bijvoorbeeld [[De Munt]], [[Het Gasthuis]] en het [[Raadhuis]]. De stad werd ommuurd en was via twee stadspoorten te bereiken. Hieraan herinneren de namen de Molenpoortstraat en de Oudste Poortstraat.
+
==Onderwijs==
−
De bebouwing oostwaarts buiten de vroegere stadsmuren kwam pas in de vorige en deze eeuw tot stand.
+
's-Heerenberg heeft drie basisscholen:
 +
* De r.-k. [[Mariabasisschool]]
 +
* De r.-k. [[Galamaschool]]
 +
*[[Openbare Bassischool 't Montferland]]
 +
De categorie [[:Categorie:Scholen 's-Heerenberg|scholen 's-Heerenberg]] vermeldt ook de voormalige scholen in 's-Heerenberg.
  
−
Het parkbos [[de Plantage]] bij het kasteel is eind 18e eeuw aangelegd. Tussen de Plantage en de wal bevindt zich het gebouw van de [[Kaatsbaan]], vroeger gebruikt voor het vermaak van de hoge lieden, inmiddels omgebouwd tot enkele woningen.
+
== Winkelaanbod ==
 +
's-Heerenberg heeft een behoorlijk aanbod van winkels voor een plaats van deze grootte. Deze meeste winkels zijn uiteraard te vinden in het stadscentrum. Verder is er de donderdag weekmarkt, die onder meer veel Duitsers trekt.
  
−
Begin 20e eeuw begon slager [[Jan Burgers]] een dierentuin, [[Burgers Dierenpark]].
+
==Openbaar Vervoer==
 +
's-Heerenberg is per [[Openbaar vervoer|bus]] te bereiken:
 +
*vanuit [[Doetinchem]] met lijn 24 van Arriva
 +
*vanuit [[Emmerik]] met lijn 91 van de Duitse firma [[NIAG]] 
  
−
's-Heerenberg heeft een monument voor [[oorlogsslachtoffers]]. Er staan ook [[scholen]].  
+
Voor treinvervoer is 's-Heerenberg aangewezen op [[station Doetinchem]] en [[station Emmerich]]. In Doetinchem sluit buslijn 24 aan op de stoptreinen van Arriva naar [[Arnhem]] en [[Winterswijk]]. In Emmerik is er aansluiting op stoptreinen naar [[Arnhem]] en Düsseldorf.
  
−
[[Old Ni-js]] nummer 38 is een thema-nummer over de [[Pancratiuskerk]] en nummer 60 is een thema-nummer over het in 1909 gebouwde Patersklooster in 's-Heerenberg, dat achtereenvolgens [[St. Bonifatiushuis]] en [[Huize Don Rua]] heette. Tussen 1974 en 1999 was er een hobbycentrum, [[Gouden Handen]] genaamd, in gevestigd. Een toelichting op de inhoud staat op de site van de [[Heemkundekring Bergh]] bij de knop Lijfblad.
+
==Trivia==
−
<br/>Van 1799 tot 1842 was er een [[seminarie in 's-Heerenberg]] in [[Huis Bergh]] gevestigd.
+
* Begin [[vorige eeuw|20e eeuw]] begon [[Slagers|slager]] [[Burgers, Johannes Gerhardus Hendrikus|Jan Burgers]] een dierentuin, [[Burgers Dierenpark]].
 +
* Het Afrika Museum, dat tegenwoordig in Berg en Dal is gevestigd, is begonnen in het [[Patersklooster|voormalige klooster]] [[Don Rua]] in 's-Heerenberg. De toenmalige paters, die naar Afrika reisden, besloten een museum op te richten.
 +
* Tot [[1999]] was [[Gouden Handen]], eveneens gevestigd in het voormalige klooster, het grootste creativiteitencentrum ter wereld.
 +
*Het boek [[Pim Pandoer en de Heks van 's-Heerenberg]] heeft bijgedragen aan de bekendheid van de stad.
 +
 
 +
==Themanummers Old Ni-js ==
 +
*[[Old Ni-js 038|Old Ni-js nr. 38]]: themanummer over de [[Pancratiuskerk]]
 +
*[[Old Ni-js 060|Old Ni-js nr. 60]]: themanummer over het [[Patersklooster]]
  
−
==Bronnen==
 
−
==Zie ook==
 
−
*[[Adresboek 1935]]
 
−
*[[Straten]]
 
−
*[[Monumenten]]
 
 
==Externe links==
 
==Externe links==
 +
*[http://www.sheerenberg.com 's-Heerenberg]
 +
*[https://allecijfers.nl/woonplaatsen/ Allecijfers] voor statistische gegevens over 's-Heerenberg
 +
 +
[[Categorie:'s-Heerenberg|Heerenberg]] [[Categorie:Gemeente Bergh|Heerenberg]] [[Categorie: Kadastrale gemeente 's-Heerenberg|Kadastrale Gemeente Heerenberg]] [[Categorie:Berghse bezittingen|Heerenberg]]

Huidige versie van 6 jan 2024 om 10:04

's-Heerenberg is de hoofdplaats van de voormalige gemeente Bergh. De zuidgrens van de stad is teven de landsgrens met Duitsland.'s-Heerenberg telt ongeveer 8.000 inwoners. De plaatselijke uitspraak van de naam is Sirrebarg.

Geschiedenis

's-Heerenberg is ontstaan uit een nederzetting bij Huis Bergh, de residentie van de heren en graven van Bergh. De bouwgeschiedenis van Huis Bergh gaat terug tot de 13e eeuw. De onderkomens waarin de eerste bewoners woonden, werden kellen genoemd. De oudste straat van 's-Heerenberg, de Kellenstraat, herinnert hieraan.

De heren van Bergh lieten de stad ommuren. Daarbuiten werden grachten en wallen aangelegd die aansloten bij die van Huis Bergh. Op oude kaarten (zie hieronder) is te zien dat er (uiteindelijk) dubbele grachten lagen, zoals ook kasteel Nijerborch die had. In de omwalling waren twee poorten: de Oudste Poort in het zuidoosten en de Molenpoort in het noordoosten. Aan de westkant was er een uitgang vanuit Huis Bergh. De stadpoorten leven voort is de namen van de Oudste Poortstraat en de Molenpoortstraat. De Molenpoort(straat) verwijst naar de dwangmolen die Willem II van den Bergh rond 1440 even buiten de stad heeft laten bouwen. In 1570 is deze molen afgebrand, zodat hij alleen op de kaart uit 1560 staat.

Op 8 september 1379 verleende Willem I van den Bergh het stadsrecht aan 's-Heerenberg. In 1979, 600 jaar later, werd dit feit groots gevierd.

De plattegrond van Jacob van Deventer uit 1560
Detail uit de atlas van Theodorus Bücker uit 1727. De kaart is ondersteboven afgebeeld, zodat het noorden boven is.
's-Heerenberg rond 1900
Gezicht op 's-Heerenberg
Omstreeks 1927
In de jaren 50 van de vorige eeuw
Luchtfoto uit 1978

Bezienswaardigheden

De stad 's-Heerenberg is interessant voor toeristen om te bezoeken. Er zijn diverse bezienswaardigheden.

Huis Bergh

Huis Bergh is het kasteel (een van de grootste van Nederland) waar de heren en graven van den Bergh zetelden. De kunstcollectie van het kasteel is voor een groot deel bijeengebracht door dr. Jan Herman van Heek, die het kasteel in 1912 heeft gekocht van de laatste graaf van Bergh. De collectie omvat onder meer een verzameling vroege Italiaanse meesters.

De Plantage

De Plantage is een parkbos, een soort bostuin, die aan het einde van de 18e eeuw is aangelegd aan de westzijde van Huis Bergh. Tussen de Plantage en de stadsomwalling (de Wal) staat de Kaatsbaan uit 1560, die vroeger gebruikt werd voor het vermaak van de hoge lieden. In 1943 is de Kaatsbaan omgebouwd tot vier woningen.

De Boetselaersborg

De Boetselaersborg is een klein kasteeltje aan het Kattenburg. Het behoort tot de bezittingen van Huis Bergh, en is van binnen helaas niet te bezichtigen.

Omgeving

Direct grenzend aan 's-Heerenberg ligt het heuvelachtige bosgebied Montferland (ook wel Bergherbos genoemd) met daarin de Motte Montferland. Het is een eeuwenoud stuwwallengebied dat veel natuurliefhebbers trekt.

Overige bezienswaardigheden

Een groot deel van het stadscentrum valt onder Monumentenzorg. Bezienswaardige gebouwen zijn onder meer De Munt en Het Gasthuis.

Het Stadsmuseum Bergh, gevestigd in het Joannes van Esserenhuis aan de Marktstraat, is sinds juli 2017 te bezoeken.

Aan het begin van de Oude Doetinchemseweg staat het monument uit 1948 voor de Berghse oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Het Canadese kanon op de Bleek, onthuld in 2010, eert de Canadese troepen die Bergh begin april 1945 bevrijdden.

Enkele beeldbepalende plekken

Hieronder volgen enkele gebouwen, straten en plekken die medebepalend zijn voor het stadsbeeld van 's-Heerenberg.

Iets over het leven in 's-Heerenberg

Carnaval

's-Heerenberg staat bekend om zijn carnaval, boven de rivieren is dit (samen met het Twentse Oldenzaal) "het Mekka van het carnaval". De diverse optochten zijn meer dan de moeite waard te bekijken. Tijdens carnaval heet 's-Heerenberg bekend onder de naam Waskuupstad.

Uitgaansleven

's-Heerenberg kent een levendig uitgaansleven voor een plaats van dergelijke grootte. Er zijn meerdere cafés en restaurants, en een enkel hotel te vinden.

Religie

De bevolking van 's-Heerenberg is overwegend rooms-katholiek (onkerkelijken niet meegerekend) met een kleine protestantse minderheid. Van 1799 tot 1842, in de tijd van de Hollandse Zending, was er in Huis Bergh een seminarie gevestigd.

De rooms-katholieke kerk is de Pancratiuskerk, die midden in het oude stadscentrum tegenover het oude stadhuis staat. Deze kerk van architect Alfred Tepe is een voorbeeld van neogotiek. De r.-k. Emmauskerk, in de jaren 1969–1970 gebouwd bij winkelcentrum De Bongerd, is in 2017 afgebroken. De protestantse gemeente gebruikt de Hervormde kerk naast de oprit naar Huis Bergh aan de Hof van Bergh 2.

In het Patersklooster, gebouwd in 1910, hebben tot 1971 achtereenvolgens drie kloosterorden gewoond. De voormalige kloostertuin is nu het Stadspark, waar de fraaie Kruisweg van de jezuïeten bewonderd kan worden.

Onderwijs

's-Heerenberg heeft drie basisscholen:

De categorie scholen 's-Heerenberg vermeldt ook de voormalige scholen in 's-Heerenberg.

Winkelaanbod

's-Heerenberg heeft een behoorlijk aanbod van winkels voor een plaats van deze grootte. Deze meeste winkels zijn uiteraard te vinden in het stadscentrum. Verder is er de donderdag weekmarkt, die onder meer veel Duitsers trekt.

Openbaar Vervoer

's-Heerenberg is per bus te bereiken:

Voor treinvervoer is 's-Heerenberg aangewezen op station Doetinchem en station Emmerich. In Doetinchem sluit buslijn 24 aan op de stoptreinen van Arriva naar Arnhem en Winterswijk. In Emmerik is er aansluiting op stoptreinen naar Arnhem en Düsseldorf.

Trivia

Themanummers Old Ni-js

Externe links

Overgenomen van "https://berghapedia.nl/index.php?title=%27s-Heerenberg&oldid=94752"