Manderscheid-Blankenheim, Maria Francisca I van

Abdis van Elten en Vreden

Abdis Maria Francisca I
Detail van haar grafmonument in Vreden

Maria Francisca van Manderscheid-Blankenheim werd op 22 april 1634 geboren als dochter van Johan Arnold van Manderscheid-Blankenheim en Antonia Elisabeth van Manderscheid-Gerolstein. Zij werd op 16 februari 1674 gekozen tot drieëntwintigste abdis van het Stift Elten. In hetzelfde jaar werd zij abdis van het Stift Vreden in Westfalen. In beide stiften was zij de opvolgster van Maria Sophia van Salm-Reifferscheidt, die op 8 januari 1674 was overleden. Zij wordt aangeduid als abdis Maria Francisca I ter onderscheid van abdis Maria Francisca II, een kleindochter van haar broer Salentijn Ernst, die in 1740 aantrad.

Zoals vaker gebeurde, werd al tijdens haar leven een "kroonprinses" benoemd. De titel van zo'n kroonprinses was coadjutrix. Zij was de officiële plaatsvervangster van de abdis, en had het recht de abdis op te volgen. Al op 24 november 1701, ruim zes jaar voor haar overlijden, werd haar opvolgster Anna Juliana Helena van Manderscheid-Blankenheim tot "medehelpster" gekozen. Zij was op dat moment decanes in het Stift Thorn. Haar functie in Elten werd op 7 mei 1702 geformaliseerd, toen paus Clemens XI haar op aandringen van abdis Maria Francisca benoemde tot coadjutrix.

Haar bouwactiviteiten

Het huis met de muurankers van
abdis Maria Francisca

Abdis Maria Francisca voltooide het herstel van de stiftsgebouwen, dat al door haar twee voorgangsters was aangevangen na de verwoestingen in de Tachtigjarige Oorlog. Boven de hoofdingang van de Sint-Vituskerk in Hoog-Elten liet zij een inscriptie aanbrengen ter ere van haar voorgangster Maria Sophia, die de nieuwbouw van deze kerk uit eigen middelen had betaald.

Van de stiftsgebouwen zijn nog drie huizen en de kerk over. De muurankers op een van de huizen herinneren aan abdis Maria Francisca. Het ligt voor de hand dat zij dit huis heeft laten bouwen.

M(aria) F(ranziska) Z(u) M(anderscheid) B(lankenheim)
D(echantin) Z(u) E(lten) P(röpstin) Z(u) V(reden).

Dechantin is een Duits woord voor decanes; een Pröpstin is een proostin. Deze functies heeft zij in de betreffende stiften waarschijnlijk gehad voor zij daar abdis werd.

Op 20 februari 1679 stelde zijn een stuk grond beschikbaar voor de herbouw van het in 1572 verwoeste klooster in de Briemer.

Haar grafmonument in Vreden

Abdis Maria Francisca overleed op 9 maart 1708 op 73-jarige leeftijd in Vreden. Zij werd begraven in de stiftskerk aldaar, gewijd aan Sint Felicitas. De Maria-Franziska-Straße in Vreden is zowel naar haar als haar latere opvolgster Maria Francisca II vernoemd. Daarnaast is er een een Von Manderscheidt-Straße, die alle Vredense adbissen uit dit gravengeslacht herdenkt. Hoewel ook het Stift Elten zes abdissen uit dit gravengeslacht heeft gehad, is daar geen straat naar hen vernoemd.

Haar grafmonument is nog in deze kerk aanwezig. Zij is hier (ongeveer) levensgroot en levensecht uitgebeeld in vol ornaat van een abdis met hermelijnen mantel, knielend voor de Engel des Doods. Op de sokkel staat een lange Latijnse tekst die begint met de aanroep Siste, viator. Deze formule, die letterlijk "Stop, reiziger" betekent, stond vaak op grafmonumenten om voorbijgangers aan te sporen halt te houden en over de weldaden van de overledene te lezen.

• 

  Abdis
  Maria Francisca I
• 

  Haar grafmonument
• 

  Achteraan de grafsteen
  van abdis
  Maria Francisca II
• 

  De stiftskerk in Vreden

Familiebanden

Abdis Maria Francisca was een rechtstreeks familielid van de vijf andere Eltense abdissen uit het gravengeslacht van Manderscheid-Blankenheim. Eerder was haar oudtante Margaretha al abdis geweest. Direct na haar kwamen drie dochters van haar broer Salentijn Ernst; achtereenvolgens de al genoemde Anna Juliana Helena, Maria Eugenia en Maria Eleonora Ernestine. Daarna volgde haar broers kleindochter die hierboven ook al genoemd is; haar naamgenote Maria Francisca II. Aldus was er van 1674 tot 1784 onafgebroken, ruim een eeuwlang, een van Manderscheid-Blankenheim abdis van het Stift Elten. Bovendien had abdis Maria Francisca twee oudere zussen die ook stiftsdame waren. Anna Salome was abdis in Thorn en in Essen, en Clara Elisabeth was kanunnikes in Thorn en Essen, en decanes in Elten.

Bronnen

• Op Google Books:
  • Het necrologium en het tynsboek van het adelijk jufferen-stift te Hoog-Elten, medegedeeld uit het onuitgegeven oorspronkelijk handschrift, benevens ene geschiedenis der Abdij, N.C. Kist; Leiden (1853), blz. 58, 184
  • Historie ofte beschryving van 't Utrechtse bisdom, door H. V. R. [alleen initialen vermeld], deel III, Leiden (1719), blz. 348–349
• Landesarchiv NRW Abteilung Rheinland Urkunden AA 0231 120.68.01-02 Stift Elten, Urkunden 1j en 367
• St. Georg Vreden, zoekterm Manderscheid
• Heimatverein Vreden