Hermsen, Wilhelmus Arnoldus

Wilhelmus Arnoldus Hermsen werd in de Tweede Wereldoorlog gedwongen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland te werken. Hij werd geboren op 1 mei 1914 geboren in Beek als zoon van Johannes Wilhelmus Hermsen en Gerharda Stevens. Hij overleed op 96-jarige leeftijd op 6 mei 2005 in Beek. Hij is bij velen bekend als boswachter in Kilder. Hij trouwde, 32 jaar oud, op 2 november 1946 in gemeente Bergh met Maria Antonia Euling.

In het kader van de Stahl- und Eisen-Aktion kwamen op 6 maart 1943 42 Nederlandse mannen in Leipzig aan om te gaan werken bij Rudolf Sack. Hiervan waren er veertien afkomstig uit 's-Heerenberg en omgeving (waaronder Willem Hermsen), tieb uit Leiden en omgeving en vijftien uit Alphen aan de Rijn en omgeving. Dit was absoluut niet vrijwillig, maar gedwongen. Klik op de link over de dwangarbeid om hierover meer te lezen.

AROLSEN Archives blad 1 Wilhelm Hermsen

AROLSEN Archives blad 2 Wilhelm Hermsen

Bovenstaande documenten zijn opgegeven door het bedrijf Rudolf Sack en laten ons zien wat we over hem te weten komen. Hij is van 10 maart 1943 bis Kriegsende hier tewerkgesteld en werkte als Hilfsarbeiter in de Gr(osse) Dreh(erei) (=Nord). Hier maakte men in het kader van de oorlogsproductie hulzen voor geweren en granaten. Op 21 augustus 1944 werd Willem Hermsen overgeplaatst naar het Lager Am Entenweiher (capaciteit 75 man) aan de Prießnitzstraße; daarvoor woonde hij in het Lager Mangold (capaciteit 1000 man).

Dat was veel gunstiger voor hem, want het eerste lager lag niet ver van het spooremplacement van Leipzig Plagwitz en was dan ook kwetsbaar voor bombardementen. Het andere lag verder weg en had daar veel minder last van. Ook was er een grasveld als buitenruimte aanwezig, en het naastgelegen sportveld mocht gebruikt worden, meerdere malen is hier gevoetbald, vooral na de bevrijding van Leipzig in afwachting van de terugreis. Deze lagers stonden onder bevel van een Lagerführer. In Am Entenweiher was dit Walter Grabo, geen slechte, misschien zelfs licht vriendschappelijke man.

De werkdagen waren lang (12 uur, met een korte middagpauze van 45 minuten) en men moest vroeg op; het werk begon om 6 uur. Omdat men ook nog een half uur moest lopen werd er om kwart voor vijf op de deur gebonsd: Aufstehen!. De ene dagdienst van 6.00 tot 18.00 uur, de andere week nachtdienst van 18.00 tot 6.00 uur, en dat zes dagen lang. De zondag was in principe vrij. In principe, want op zondag moest de barak worden opgeruimd en schoongemaakt.

De Zeeuw Marien Phernambucq schreef over zijn eerste kennismaking met het werk:

De komende weken en maanden waren zwaar en zeer vermoeiend. 12 uren per dag zware arbeid en nog een uur lopen heen en weer. 6 dagen per week, de ene week overdag, de andere week nachtdienst. We kregen te weinig eten en de nachtrust die we zo hard nodig hadden werd telkens verstoord door luchtalarm en moesten we de schuilkelder in. Tot op heden was er nog nooit een bom op Leipzig gevallen. Ik kreeg zo’n te kort aan slaap dat alles niet goed meer tot me doordrong. Ik viel de eerste 6 weken dan ook 10 pond af.

Voor een betere bezetting werkte de Dreherei (waar Willem werkte) ook op zondag, maar de wangarbeiders werden hiervoor gecompenseerd door een vrije dag op dinsdag of woensdag. Het was mogelijk dat bij een bijzondere opdracht er ook op zaterdag en/of zondag gewerkt moest worden. In 1944 moest men een aantal malen in de stad Leipzig helpen bij het opruimen van puin na een bombardement en wel op zondag van 8.00 tot 13.00 uur.

Uit het gedicht van Henk Verstaate

Aangezien het hier ging om specialistisch werk kregen de dwangarbeiders hier een korte opleiding. Vanaf 1936 vormde de productie van hulzen voor bommen en granaten de kern van de oorlogsproductie bij Rudolf Sack. De hulzen kwamen voor het grootste deel van de draaibanken in Dreherei Nord.

Henk Verstaate heeft in dichtvorm zijn medebewoners van Am Entenweher beschreven, vermoedelijk eind 1944. Willem komt hierin voor:

Foto zoals gepubliceerd in de boeken Gedwongen Vriendschap en Fremde Gäste.

8 April / 21 Mei 1945: Herhaling circusact. Links: Cees Davidse met trompet, midden (op de rug): Paul den Boer, rechts: Willem Hermsen als circusdirecteur

Deze strofes refereren duidelijk aan de twee foto’s van het circuspaard en circusdirecteur Willem Hermsen. Er was soms ontspanning, zoals een theatervoorstelling. In Lager Mangold speelde iedere zondag een orkest van Lagerbewoners populaire muziek en was er gelegenheid tot dansen.

Op 24 december 1944 werd in Lager Mangold een kerstbijeenkomst gehouden voor de buitenlanders, aanvang 17.00. Als onderdeel 16: Circuspferd. Willem speelde mee in deze act als circusdirecteur.

In verband met de oorlogsproductie werd het bedrijf na de bevrijding van Leipzig op 18 april 1945 door de Amerikaanse bezetter per direct stilgelegd, de dwangarbeiders hoefden niet meer op het werk te verschijnen. In Am Entenweiher was men blij, het wachten was op het vertrek naar Nederland. Voor enkelen duurde dit te lang en zij vertrokken. Voor de achterblijvers was er niet veel te doen, maar ze hadden in ieder geval genoeg tijd om bij te komen van de vermoeienissen. Het weer in mei 1945 was mooi, de stemming goed, ideaal voor vrolijke initiatieven, zoals voetballen en herhalingen van bijvoorbeeld de circusact waaraan Willem meewerkte. Daarvan zijn twee foto’s bekend, de exacte datum is onbekend.

Bronnen

• AROLSEN Archives (internationaal archief- en documentatiecentrum over slachtoffers van vervolging, dwangarbeid en genocide door Nazi-Duitsland, met onlinedatabase)
• BOEK: Gedwongen Vriendschap, Rud. Sack, Tewerkgesteld bij Rudolph Sack in Leipzig maart 1943 – mei 1945, door Paul J. van Sluis. ISBN: 978-90-824255-0-5 (zie onderstaande link voor o.a. bestelinformatie.
• Website Sack Leipzig
• Onderzoek Will Hermsen