Archief Huis Bergh

Het Archief Huis Bergh (AHB) in De Munt te 's-Heerenberg is, op dat van het Koninklijk Huis na, het grootste huisarchief dat ons land kent. Door de eeuwen heen bleef het archief vrijwel ongeschonden en als een geheel bewaard. Vanaf 1996 zijn het gehele archief en de bibliotheek in het muntgebouw gehuisvest.
Is het nieuw-archief overwegend administratief en bevat het gegevens over het bosbeheer, het oud-archief behelst de geschiedenis van het geslacht. Het bestaat uit brieven, huwelijkscontracten, testamenten, rekeningen en zo'n 1650 perkamenten oorkonden. Het oudste stuk, dat alleen in afschrift aanwezig is, dateert van 828. De oudste originele oorkonde is van 1227. Daarin kent de bisschop van Utrecht aan Henricus van den Bergh rente toe uit de tol van Rhenen. In dit archief is ook het zogenaamde Gravendiploma van 10 april 1486 te vinden. Hierin wordt Oswald I opgenomen als Rijksgraaf van het Heilige Roomse Rijk door keizer Frederik III. Vanaf die datum mochten de heren Van den Bergh zich graaf noemen.

Veel valt er te lezen over de familie. Bijvoorbeeld over het, rond 1515, verloren gaan van het familiejuweel, een keten van zuiver goud bezet met diamanten, robijnen en paarlen. Of de glazenwassersrekening uit 1626 voor het lappen van 265 ruiten. Of over de moordende dolle graaf Johan Baptist, die een leiendekker 'om dien kerel eens te zien rollen' van het dak afschoot. Ook voor die tijd maakte hij het tenslotte te bont en werd opgesloten.

Bezittingen

In het archief is veel informatie te vinden over bezittingen van Huis Bergh, zoals boerderijen.

Digitaal ontsloten

Kasteel opent ook digitaal de poort
Het belangrijke huisarchief, dat Huis Bergh in het Munt­gebouw bewaart, is dwars door de dikke muren heen nu deels thuis digitaal te raadplegen (door Henk Harmsen).

Het archief van Huis Bergh prijst zichzelf aan als het grootste huisarchief in Neder­land na dat van het Koninklijk Huis. Over zo’n 180 meter aan planklengte strekken zich in het oude Muntgebouw, net buiten de kasteelpoort, de oude documen­ten uit. Die vertellen vanaf de Mid­deleeuwen alles over kasteel en stad, heren en graven, molens en rechtspraak, huizen, boerderijen en grondbezittingen, oorlog en fa­miliestrijd. Brieven, rekeningen, landmeterskaarten, meer dan 1600 overeenkomsten of charters. Veel formele stukken, maar ook hoogst interessante voor een breed pu­bliek.

Het is volgens archivarissen verba­zend hoe compleet de collectie is vanaf ongeveer 1450. Ook vroeger al moet er bij de heren en (sinds 1486) graven een historisch besef hebben geleefd om de geschiede­nis voor latere geslachten vast te houden. In elk geval waren ze ken­nelijk maar al te zuinig op de offi­ciële beschrijvingen van al hun ver­worven rechten, eigendommen en heldendaden.

De gigantische berg aan informa­tie is al meermalen onderzocht en geordend, een waar monniken­werk. Het werk van A.P. van Schilf­gaarde vanaf 1924 leidde tot uitga­ve ( in 1932) van een negendelig boekwerk met de complete inven­taris.

Tegenwoordig is het archiefbeheer door Huis Bergh uitbesteed aan het Streekarchivariaat Regio Ach­terhoek in Doetinchem. Elke dins­dagochtend rijdt streekarchivaris Peter Bresser naar ’s-Heerenberg om het archief te verzorgen en de aanwezige belangstellenden te be­geleiden bij het zoekwerk.

Diane Visser, hoofd museumza­ken, vertelt dat Huis Bergh het ar­chief hier in stand wil houden, om­dat het onlosmakelijk met het kas­teel is verbonden. Maar daarvoor moest er wel en ander gebeuren.

„Het was inderdaad een hele ope­ratie. Ik ben verantwoordlijk voor het archief en moest de nodige subsidies binnenhalen. Dat lukt wonder boven wonder goed. In fe­bruari vorig jaar heb ik tijdens het Groot Geld Gala van de BankGiro-Loterij een cheque van twee ton in ontvangst mogen nemen. Maar we vingen ook subsidie voor de ge­klimatiseerde kluis en nog een bij­drage via de Koninklijke biblio­theek.’’

Van het geld zijn oude stukken, die in slechte staat waren, door deskundigen gerestaureerd.
Dan is met financiële steun van de Stichting Dioraphte een comparti­ment met klimaatbeheersing in het archiefgebouw, de Munt, ge­realiseerd en zijn brandwerende maatregelen genomen. (Stichting Dioraphte is een vermogensfonds ter ondersteuning van projecten op gebied van kunst, cultuur en wetenschappelijk onderzoek.) Voor het belangstellend publiek springt bij alle investeringen de di­gitalisering het meest in het oog.
Op de site www.huisbergh.nl kan via zoekwoorden de archiefinven­taris worden geraadpleegd en kun­nen kaarten met beschrijving in detail worden bekeken.
De inventaris is een letterlijke over­name van de in 1932 in druk ver­schenen archiefbeschrijving. Ook latere toevoegingen als regesten ( korte samenvattingen) van 4103 akten en 8264 brieven en het sup­plement met de beschrijvingen van latere aanvullingen zijn in de webinventaris opgenomen.

In de nabije toekomst zullen ook digitale opnamen van andere ar­chiefstukken en transcripties (af­schriften) nog aan de beschrijvin­gen worden toegevoegd.

Bronnen

• Tekst (m.u.v. bezittingen) overgenomen uit Van Heekpad door Ruud van Ommen blz 139 ISBN 90 75761 015
• Digitaal ontsloten: Henk Harmsen: In Gelderlander 24 februari 2011.