Organisation Todt

Inleiding

De Organisation Todt was in Nazi-Duitsland een op militaire leest geschoeide bouworganisatie. Ze was in 1938 opgericht door Fritz Todt, aan wie de Todt of OT haar naam dankte. De OT heeft op zeer grote schaal bunkers en andere verdedigingswerken gebouwd in Duitsland en de bezette gebieden. Vanaf 1942 werden ook dwangarbeiders ingezet, waaronder krijgsgevangenen en gevangenen uit concentratiekampen.

Aan het eind van de oorlog werden ook gewone burgers gedwongen mee te werken aan de bouw van verdedigingswerken. Het ging hierbij niet meer om betonnen bouwsels, maar om loopgraven, mangaten, tankvallen en tankgrachten, mitrailleursnesten en dergelijke. Hiervan is het een en ander te zien op luchtfoto's uit die tijd. Voor de versteviging van deze stellingen werd er op grote schaal hout gekapt in het Bergherbos. Vanwege de aard van hun werk of door de manier waarop de OT-werkers zich verplaatsten of werden vervoerd, zijn zij door piloten van geallieerde jachtvliegtuigen vaak aangezien voor Duitse militairen en beschoten.

OT-werkers van elders in Bergh

---

Blijkens deze oproep in het Kerkblad voor Bergh van 20 juli 1945 zijn sommige OT-werkers onverwacht of overhaast vertrokken.

OT-werkers in Bergh waren veelal dwangarbeiders uit andere delen van Nederland. Zij werden gehuisvest in onder andere de scholen in Kilder en Beek, en in de zaal van Brugman tegenover de kerk in Wijnbergen. Laatstgenoemden werkten aan de egelstelling bij de Kemnade. In Zeddam waren dwangarbeiders ondergebracht in iets wat de Duiventil werd genoemd.

Zieke OT-werkers uit de omgeving van Bergh werden in het Patersklooster verpleegd. Hierbij waren ook dwangarbeiders die aan de Duitse kant van de grens te werk waren gesteld, zoals degene die in Kamp Rees ondergebracht waren. Een groep Enschedeërs die in Praest-Vrasselt en Emmerik tewerkgesteld waren geweest, schonk 's-Heerenberg een oorkonde als dank voor de verpleging en hulp die zij er ontvangen had. Het Kerkblad voor Bergh van 28 december 1945 berichtte hierover als volgt.

---

Enschede dankt 's-Heerenberg

Tekst oorkonde:
Met grote dankbaarheid gedenken de slachtoffers van de Razzia, 24 Oct. 1944, tewerk gesteld in Praest-Vrasselt en Emmerich, de milde Kerstgave Dec. 1944, van onbekende gevers uit 's-Heerenberg en ook de liefderijke verpleging en hulpvaardigheid in het ziekenhuis aldaar genoten.

Kerstmis 1945. Enschede.

De oorkonde, welke gemaakt werd door één der arbeiders, stelt voor: Werkende O.T.'ers aan den Westwal en is een in kleur uitgevoerde penteekening.

Aan deze oorkonde zal binnenkort een album met handteekeningen van alle arbeiders worden toegevoegd. Een en ander zal een plaats vinden in de hal van het Ziekenhuis.

---

Al eerder, op vrijdag 31 augustus 1945, publiceerde het kerkblad een dankbetuiging uit Enschede. Zij was afkomstig van OT-werkers die aan de zogenaamde Westwall hadden gewerkt. De Westwall was de Duitse verdedigingslinie die van de Zwitserse grens tot voorbij Kleef liep. Hieraan werd tot in 1945 gebouwd.

---

De redactie ontving het volgende schrijven.

Dankbetuiging.
De Westwalarbeiders uit Enschede, die deze winter ondergebracht waren in de Loerbeekse school te Beek, brengen langs dezen weg hun hartelijke dank aan de Beekse bevolking voor al het goede dat zij mochten ondervinden. Bijzondere dank aan 't Comité, Dr. de Vries en Zr. Hansen.
Het Kerstcadeau dat zij ontvingen blijft nog steeds een mooie herinnering.
Namens allen J. Ph. Kok, Enschede.

---

OT-werkers uit Bergh

---

Proclamatie van 17 oktober 1944 met de namen van de gijzelaars uit de gemeente Bergh.

Mannen uit Bergh moesten vanaf oktober 1944 OT-werk doen in de omgeving van Zevenaar. Per omroepwagen en via aanplakbiljetten werden zij door de SS opgeroepen zich te melden. De opkomst was echter te gering, ook toen de leeftijdsgroep werd opgerekt van 15-50 jaar naar 15-60 jaar. Als tegenmaatregel heeft de SS toen een aantal mannen in gijzeling genomen. Hun gijzelname en hun namen werden per aanplakbiljet bekend gemaakt. Hierop meldden zich wel genoeg werkers aan. Later is de organisatie van het OT-werk overgegaan van de SS naar de gemeente, zodat ieder in zijn eigen woonplaats kon blijven.

De gijzelaars uit 's-Heerenberg waren:

• W.G. Erdhuizen
• W.J. Gilsing
• J.H. van Halteren
• G. Knot
• F.A. Menting
• J.S. Ophuizen
• Th. Raben
• H.F. Wennekes

uit Stokkum:

• B.H. Kolner

uit Zeddam:

• J.F. Hoogland
• J.W. Gorus
• P. Pennards
• H.J. van Raaij

uit Braamt:

• J. Tervoert

uit Beek

• Th. Ten Benzel

uit Vinkwijk

• G.J. Ketelaar

De twee Kilderse gijzelaars hebben zich volgens 100 Jaar "Sint Jan" Kilder verborgen gehouden:

• H.W. Lanke
• H.A. Theunissen

In het hoofdstuk Spitten - September 1944 beschrijft G.J. Lemereis de omstandigheden in Zevenaar. (Boek: Met de moed van de angst). Lemereis was er samen met notaris Veenstra, bakker Hukker, schilder Abbink uit Zelhem, klompenmaker Bulterman en de landbouwers Wolsink uit de Heidenhoek en Schieven en Ter Maat aan de Halse kant in de gemeente Zelhem. "Tegen half acht kwamen we in Zevenaar aan, waar we onze ligplaats konden klaarmaken op het stro van de garage bij het hotel Wielerrust. Dat zou ons verblijf zijn. Een club van negen personen uit Lobith, die de vorige avond was aangekomen, ontving ons hartelijk en zorgde voor warm eten." De groep uit Zelhem kreeg gereedschap om op het dichstbijzijnde Joden-kerkhof een kuil te graven van 3 bij 2 m en 3 m diep.

Lemereis noemt ook een hotelhouder uit Zeddam die erg doof was en een al wat oudere notaris uit 's-Heerenberg "die zo rustig sliep alsof hij thuis in zijn bed lag."

Bronnen

• Er op of er onder, blz 129-131
• Henk Krosenbrink e.a.: Met de moed van de angst blz 41-44
• Kerkblad voor Bergh