Spoorlijn Winterswijk-Arnhem

De spoorlijn Winterswijk - Zevenaar verbindt sinds 15 juli 1885 Winterswijk met Zevenaar. De spoorlijn was onderdeel van het net van lokaalspoorwegen in Twente en de Achterhoek, aangelegd door de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij. De spoorlijn tussen Winterswijk en Zevenaar is de enige spoorlijn van de maatschappij die nog altijd in regulier gebruik is.

Geschiedenis

De spoorlijn werd aangelegd door de GOLS. Deze maatschappij legde in de jaren '80 van de negentiende eeuw in het oosten van Nederland een net van lokaalspoorwegen aan. Deze lijnen waren voornamelijk bedoeld voor het vervoer van goederen voor de Twentse textielfabrieken. Als eerste kwam in 1884 de spoorlijn Winterswijk - Neede gereed, een jaar later gevolgd door de spoorlijn vanuit Winterswijk naar Zevenaar. In Winterswijk werd voortaan gebruikgemaakt van het eigen station van de GOLS. Tussen de stations van de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij en de GOLS ontstond in de loop der jaren een omvangrijk emplacement van bijna 20 sporen. Ook in Zevenaar maakte de maatschappij gebruik van een eigen stationsgebouw.

In 1892 werd een verbindingsspoor met de Rhijnspoorweg aangelegd. Hiermee werd rechtstreeks treinverkeer tussen Station Arnhem en Winterswijk mogelijk. De verbindingsboog werd tot 1918 alleen gebruikt voor goederenvervoer. In dat jaar werd ook het reizigersvervoer naar het station van de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij verplaatst. Veel treinen rijden voortaan door naar Arnhem. In 1936 wordt de treindienst in Winterswijk verplaatst naar het station van de NWS. De andere treindiensten voor reizigerstreinen op de voormalige trajecten van de GOLS zijn een jaar eerder opgeheven. Voor de treinen van en naar Zevenaar werd de spoorlijn over een lengte van bijna twee kilometer verlegd.

De exploitatie wordt in eerste instantie door de GOLS zelf verricht. In 1920 worden de spoorlijnen van de maatschappij overgenomen door de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. Niet veel later gaan de overgebleven spoorwegmaatschappijen intensiever samenwerken en in 1938 ontstaat de N.V. Nederlandse Spoorwegen. De NS exploiteert de treindienst op de voormalige GOLS-spoorlijn ruim 70 jaar. In 1999 gaat de treindienst tussen Station Winterswijk en Station Doetinchem over naar Syntus. Twee jaar later volgt het traject Doetinchem - Station Zevenaar.

Stations en gebouwen

Hoewel de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij in Winterswijk al een station had, stopten de treinen van de GOLS na opening van de spoorlijn naar Zevenaar bij het eigen station Winterswijk GOLS. Als accommodatie werd een voormalige directiekeet van de NWS gebruikt. Bij de NWS had dit gebouw eerder ook als stationsgebouw dienst gedaan. In 1908 kwam het definitieve stationsgebouw gereed. Ook in Zevenaar had de GOLS een eigen stationsgebouw, vlakbij het bestaande station van de NRS.

Net als de meeste spoorwegmaatschappijen maakte ook de GOLS gebruik van een aantal standaardontwerpen voor stationsgebouwen. De stations Aalten, Varsseveld, Terborg, Doetinchem en Zevenaar GOLS kregen het grootste ontwerp, een rechthoekig hoog gebouw, met een puntgevel aan de zowel de straat- als de perronzijde. In Terborg en Doetinchem kregen de stations tevens een goederenloods. De stations Bredevoort, Wehl en Didam kregen een laag stationsgebouw. In de eerste twee decennia van de twintigste eeuw werden de stationsgebouwen vergroot. Hierbij kregen alle gebouwen een extra verdieping. Ook werd in de meeste gevallen een goederenloods gebouwd of uitgebreid. Het stationsgebouw van Zevenaar werd in 1910 en 1915 vergroot. In 1918 werd de treindienst echter verplaatst naar het station van de NRS. Het voormalige stationsgebouw van de GOLS werd in 1974 gesloopt.

De jaren '30

In 1935 werden de meeste stopplaatsen en haltes langs de spoorlijn gesloten. Ook het station Bredevoort werd gesloten. Alleen de halte Doetinchem-Wijnbergen bleef in gebruik. De halte was inmiddels voorzien van een grote abri (wachthuisje). In 1959 werd de abri vervangen door een haltegebouw van het Standaardtype Vierlingsbeek. De halte werd in 1966 vernoemd in Doetinchem West. Met het in gebruik nemen van de nieuwe voorstadshalte Doetinchem De Huet in 1985 werd de halte gesloten. Het haltegebouwtje is bewaard gebleven. Station Winterswijk werd in 1936 verlaten. Het stationsgebouw is bewaard gebleven en doet inmiddels dienst als museum.

Vereenvoudiging emplacementen en accommodaties

In de jaren zeventig en '80 werden de meeste emplacementen sterk vereenvoudigd en werden enkele stationsgebouwen gesloopt. De stationsgebouwen van Wehl en Didam werden in 1973 vervangen door standaardgebouwen van het standaardtype Beilen. Het gebouw van Didam is in 2004 gesloopt en het gebouw van Wehl in 2010. Het stationsgebouw van Varsseveld werd in 1980 gesloopt. Ter vervanging is slechts een abri neergezet. Het stationsgebouw van Doetinchem werd drie jaar later vervangen door nieuwbouw. Hier verscheen wel weer een stationsgebouw. In 1985 werd, zoals vermeld, de voorstadshalte Doetinchem De Huet geopend.
De halte kreeg een gebouw van het standaardtype Voorstadshalte uit de jaren '80. De halte Doetinchem West werd hierna gesloten.

Op 10 december 2006 werd ruim een kilometer van het station Terborg de voormalige stopplaats Gaanderen heropend. De stopplaats was in gebruik tussen 1927 en 1934. De halte kent ook nu slechts een perron zonder verdere voorzieningen, behalve een kaartautomaat.

Treindienst

In eerste instantie reden er per dag slechts enkele reizigerstreinen tussen Winterswijk en Zevenaar. Tussen Doetinchem en Zevenaar reden meer treinen, onder andere naar Station Ruurlo. Later werd de treindienst op het traject geïntensiveerd en vanaf 1918 reden de meeste treinen van en naar Arnhem. Eind jaren '30 reed er tussen Winterswijk en Arnhem elke twee uur een trein. Tussen Doetinchem en Arnhem reed elke twee uur nog een extra trein. Deze trein reed na Arnhem door naar Station Ede-Wageningen en Station Amersfoort. Met het begin van de Tweede Wereldoorlog werd deze treindienst opgeheven. In 1947 werd een starre uurdienst ingevoerd tussen Winterswijk en Arnhem. Enkele jaren later reden in de spits een aantal treinen tussen Doetinchem en Arnhem. Deze spitsdienst werd in de loop der jaren uitgebreid, al snel reden deze treinen op werkdagen vrijwel de gehele dag. Met het ingaan van de nieuwe consequente dienstregeling bij Spoorslag '70 was de treindienst tussen Doetinchem en Arnhem een echte halfuursdienst. Later gingen de treinen ook op zaterdag rijden en vanaf 1995 ook op zondag.

In 1999 nam Syntus de treindienst tussen Winterswijk en Doetinchem over. De maatschappij laat de treinen tussen beide plaatsen in een halfuursdienst rijden. Alleen zondagochtend en vroeg in de middag wordt een uurdienst gereden. Doorgaande reizigers moeten voortaan overstappen in Doetinchem. Vanaf 2001 exploiteert Syntus de treindienst op het gehele traject. De maatschappij rijdt hierbij een halfuursdienst tussen Winterswijk en Arnhem. In eerste instantie reden in de spits een aantal extra treinen tussen Arnhem en Zevenaar. Deze treindienst werd in 2003 doorgetrokken naar Doetinchem. In 2009 werd de frequentie verhoogd tot een halfuursdienst. Tussen Arnhem en Doetinchem rijdt voortaan op werkdagen tot in de vroege avond elk kwartier een stoptrein. Op Station Doetinchem De Huet halteren echter niet al deze treinen.

Materieelinzet

Tussen Winterswijk en Arnhem reden lange tijd stoomtreinen. De in 1937 ingevoerde doorgaande treindienst tussen Doetinchem en Amersfoort werd tot het begin van de Tweede Wereldoorlog gereden dieselmechanische motorrijtuigen serie omBC 2901 - 2908. Tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog reden er opnieuw alleen stoomtreinen op het traject. Begin jaren '50 verschenen de oude DE 3 treinstellen in enkele treindiensten tussen Winterswijk en Arnhem. Begin 1955 werden alle treinen op het traject overgenomen door de motorrijtuigen en treinstellen Plan X. Vanaf 1963 werd een deel van de treindienst uitgevoerd met Plan U treinstellen. Ook verschenen dat jaar in enkele spitstreinen de oude DE 5-treinstellen. In 1972 werd de spitsdienst tussen Winterswijk en Arnhem overgenomen door trek-duwtreinen. De dieselvijfen bleven tot hun buitendienststelling in 1974 in de spitsdienst tussen Doetinchem en Arnhem rijden. De trek-duwtreinen bleven tot de zomer van 1987 tussen Winterswijk en Arnhem rijden. Alleen in de zomer van 1983 en in de winter van 1984/1985 werden deze treinen gereden door drie gekoppelde Plan X treinstellen. Na de zomer van 1987 had het Plan U materieel de alleenheerschappij op het traject.

In de zomer van 1996 startte het proefbedrijf met het nieuwe Dieselmaterieel '90 op het traject Doetinchem - Arnhem. In november dat jaar werd ook de treindienst vanuit Winterswijk met dit materieel gereden. Ook na de overname door Syntus rijden nog enkele gehuurde DM '90 treinstellen op het traject. Het belangrijkste deel van de dienstregeling wordt echter uitgevoerd met LINT-treinstellen.

Roggebroodstrein

"Het lokaaltje Arnhem-Winterswijk heeft duizenden hongerlijders op het station in Wehl afgezet; er werd in deze roggebroodstrein verhandeld en versjacherd, het was een rijdende markt geworden, tot de spoormannen staakten en onderdoken bij Willem van Haeren en Rensen aan de Heikant, in september 1944."[1]

Vanuit Bergh

Momenteel rijdt bus nummer 24 van 's-Heerenberg via de Wijnbergse Brug over de Oude IJssel naar Station Doetinchem. In het verleden reed een bus vanaf Elten, Beek, Kilder en Dichteren en Halte Wijnbergen naar het centrum van Doetinchem.
Thans kan men met de buurtbus naar het station in Wehl.

Zie ook

• Halte Stilliwald

Bronnen

• Wikipedia
• [1] Th. A. Blom: Bommen op Wehl (De clandestiene Brasem, Kortenhoef 1945)