Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !
Arbeitseinsatz: verschil tussen versies
k (→Rudolf Sack te Leipzig) |
k (redactie) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
== Arbeitseinsatz in de Tweede Wereldoorlog == | == Arbeitseinsatz in de Tweede Wereldoorlog == | ||
| − | + | De ''' Arbeitseinsatz''' was de vaak gedwongen inschakeling in de [[Duitsland|Duitse]] oorlogseconomie van Nederlanders tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]]. In [[1942]] zien we al dat Nederlandse bedrijven opgave moeten doen van hun personeelsbestand met daarbij aangetekend de (on)misbaarheid van elke afzonderlijke werknemer. In april 1942 ging de ''Holland-Aktion I'' van start, bedoeld om 30.000 Nederlandse arbeiders te werven voor de Duitse metaalindustrie. In september en oktober van dat jaar werden voor de ''Holland-Aktion II'' 40.000 mensen opgeëist. Later werden nog het ''Programm-Rüstung-November 1942'' afgekondigd, dat 35.000 arbeiders moest opleveren, gevolgd door de ''Stahl- u. Eisen-Aktion'' vanaf 15 januari [[1943]], in het kader waarvan binnen twee maanden 22.000 metaalarbeiders naar Duitsland zouden moeten worden afgevoerd. De uitkamcommissies waren verre van kieskeurig omdat het quotum, dat door het ''Reichsarbeitsministerium'' in Berlijn was vastgesteld, gehaald moest worden en zo gebeurde het veelvuldig dat arbeidsongeschikten werden geselecteerd. | |
| − | + | {| | |
| − | + | |- valign=top | |
| − | [[Afbeelding:Rudolf Sack3.jpg|350px| | + | |[[Afbeelding:Rudolf Sack1.jpg|350px|thumb|AROLSEN Archives blad 1 Wilhelm Hermsen]] |
| + | |[[Afbeelding:Rudolf Sack2.jpg|350px|thumb|AROLSEN Archives blad 2 Wilhelm Hermsen]] | ||
| + | |} | ||
| + | == Rudolf Sack te Leipzig == | ||
| + | [[Afbeelding:Rudolf Sack3.jpg|350px|right|thumb|]] | ||
| + | Bij Rudolf Sack in Leipzig werkten veertien mannen uit [[gemeente Bergh|Bergh]] en omgeving. Zij kwamen op 6 maart 1943 in Leipzig aan. Blijkens onderstaand document was onder anderen Willem Hermsen hier vanaf 10 maart 1943 tewerkgesteld. Hij werkte als ''Hilfsarbeiter'' in de ''Gr(osse) Dreh(erei)'' (=Nord). | ||
| − | [[ | + | Het bedrijf Rudolf Sack maakte landbouwmachines. Vanaf 1943 werd er omgeschakeld naar geheime oorlogsproductie (bijv. MG-Wagen – Machine-Geweer-Wagen), daarom werd het bedrijf na de bevrijding van Leipzig op 18 april [[1945]] door de Amerikaanse bezetter per direct stilgelegd. Alle Nederlanders zijn vrijwel gelijktijdig naar huis teruggekeerd, eind mei 1945. De arbeiders waren ondergebracht in verschillende ''Lager''. |
| − | + | [[Plattegrond bedrijfsgebouwen Rudof Sack 1941|Klik hier]] voor een plattegrond van de bedrijfsgebouwen in [[1941]]. | |
| − | |||
| − | In mei 1945 kreeg het bedrijf toestemming de productie van landbouwmaterieel te hervatten en met 224 medewerkers werd de productie weer opgestart. In oktober 1945 werd door de Russische autoriteiten beslag gelegd op het vermogen van Rud.Sack KG. Evenals andere Duitse bedrijven werd het bedrijf door de bezetter aan een nader onderzoek onderworpen. Hierbij ging het om de vraag in hoeverre leiding en aandeelhouders hadden gecollaboreerd met het naziregime. Voor Rud.Sack KG was de uitkomst van het onderzoek dat was gecollaboreerd en dat het bedrijf niet aan de eigenaren kon worden teruggegeven. In juli 1946 werd het bedrijf tijdelijk overgenomen door de landsregering van Sachsen. In september 1947 werkten 1.000 | + | In mei 1945 kreeg het bedrijf toestemming de productie van landbouwmaterieel te hervatten en met 224 medewerkers werd de productie weer opgestart. In oktober 1945 werd door de Russische autoriteiten beslag gelegd op het vermogen van Rud. Sack KG. Evenals andere Duitse bedrijven werd het bedrijf door de bezetter aan een nader onderzoek onderworpen. Hierbij ging het om de vraag in hoeverre leiding en aandeelhouders hadden gecollaboreerd met het naziregime. Voor Rud. Sack KG was de uitkomst van het onderzoek dat was gecollaboreerd en dat het bedrijf niet aan de eigenaren kon worden teruggegeven. In juli [[1946]] werd het bedrijf tijdelijk overgenomen door de landsregering van Sachsen. In september [[1947]] werkten 1.000 mensen bij het bedrijf. |
| − | Als gevolg van de vorming van de DDR werd het bedrijf in 1948 onteigend en omgevormd tot Volkseigener Betrieb Leipziger Bodenbearbeitungsgeräte | + | Als gevolg van de vorming van de DDR werd het bedrijf in [[1948]] onteigend en omgevormd tot ''Volkseigener Betrieb Leipziger Bodenbearbeitungsgeräte'' (BBG). Een aantal kleinere bedrijven op het gebied van landbouwmachines werd toegevoegd en met ongeveer 1.500 werknemers werd BBG in de DDR de grootste producent op het gebied van landbouwwerktuigen. Na het einde van de DDR in [[1990]] werd het bedrijf geprivatiseerd. Onder druk van de concurrentie werd het bedrijf in [[1999]] overgenomen door Amazonen Werke.<br/> |
| − | |||
== Aantal Nederlandse dwangarbeiders == | == Aantal Nederlandse dwangarbeiders == | ||
| Regel 39: | Regel 42: | ||
* circa 49 Nederlanders | * circa 49 Nederlanders | ||
* sinds 2 mei 1943 75 Nederlanders | * sinds 2 mei 1943 75 Nederlanders | ||
| − | * sinds nov 1944 uitsluitend Nederlanders | + | * sinds nov 1944 uitsluitend Nederlanders, ongeveer 33 |
| − | * vanaf september 1943 uitsluitend Nederlanders ongeveer 56 | + | * vanaf september 1943 uitsluitend Nederlanders, ongeveer 56 |
* ongeveer 120 Polen | * ongeveer 120 Polen | ||
| − | * ondergebracht op de zolder van een van de bedrijfsgebouwen | + | * ondergebracht op de zolder van een van de bedrijfsgebouwen, ongeveer 70 tot 80 Nederlandse krijgsgevangenen |
|} | |} | ||
| − | |||
== Lager am Entenweiher == | == Lager am Entenweiher == | ||
| − | De vereniging ''Priessnitz-Morgenröte e.V.'' heeft zijn wortels in de natuurgeneeskundige beweging die aan het einde van de 19e eeuw werd opgericht. De ouderen van Leipzig kunnen zich het Priessnitzbad zeker nog herinneren - toen het in 1912 werd geopend, was het het eerste verwarmde buitenzwembad in de Duitstalige wereld. Hier is onze volkstuin midden in het bos van Leipzig in de wijk Leutzsch op de grens met Lindenau. | + | [[Afbeelding:Lager am Entenwiher.jpeg|300px|right|thumb| Lager am Entenweiher in 2008]] |
| + | De vereniging ''Priessnitz-Morgenröte e.V.'' heeft zijn wortels in de natuurgeneeskundige beweging die aan het einde van de [[19e eeuw]] werd opgericht. De ouderen van Leipzig kunnen zich het Priessnitzbad zeker nog herinneren - toen het in [[1912]] werd geopend, was het het eerste verwarmde buitenzwembad in de Duitstalige wereld. Hier is onze volkstuin midden in het bos van Leipzig in de wijk Leutzsch op de grens met Lindenau. | ||
| − | Het clubgebouw van de Kleingärtnerverein Priessnitzbad in de | + | Het clubgebouw van de ''Kleingärtnerverein Priessnitzbad'' in de Priessnitzstraße was van september 1941 tot de bevrijding van Leipzig in 1945 het Lager am Entenweiher. Dit Lager had een capaciteit van 75 personen. Op 2 mei 1943 verhuisden 75 Nederlanders, de meeste uit Zeeland, vanuit het Lager Mangold naar Am Entenweiher. Op 21 augustus 1944 voegde ook Willem Hermsen zich bij hen, daarvoor woonde hij in het Lager Mangold. Zij bleven daar tot hun vertrek uit Leipzig in mei 1945. Het clubgebouw is nog steeds in gebruik. |
== Lager Mangold == | == Lager Mangold == | ||
| − | Dit Lager lag aan de | + | Dit Lager lag aan de Diezmannstraße 68, op ongeveer 25 minuten lopen van het bedrijf. Het Lager bestond uit een twaalftal barakken en was het grootste ''Betriebslager'' van Rudolf Sack. Het Lager had een capaciteit van 1000 personen; als regel waren er ongeveer 900 personen (mannen, vrouwen en kinderen) ondergebracht. Het was het meest internationale Lager van het bedrijf: de bewoners waren dwangarbeiders uit Nederland (ongeveer 49), België (ongeveer 77), Frankrijk, Kroatië, Servië, Polen en Letland. Voorts waren er zogenaamde ''Ostarbeiter'' ondergebracht: dwangarbeiders uit Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland. |
| − | + | ||
| − | Het Lager had een barak voor bijeenkomsten. Hier was iedere zondag een gezellig samenzijn voor alle Lagerbewoners, waarbij een orkest speelde dat bestond uit | + | Het Lager had een barak voor bijeenkomsten. Hier was iedere zondag een gezellig samenzijn voor alle Lagerbewoners, waarbij een orkest speelde dat bestond uit Oekraïense en Russische dwangarbeiders. Het Lager lag niet ver van het spooremplacement van Leipzig Plagwitz en was dan ook kwetsbaar voor bombardementen. Rudolf Sack had een eigen spooraansluiting op dit spooremplacement voor de aanvoer van grondstoffen en het afvoeren van de gefabriceerde producten. Tijdens een bombardement in februari 1944 is een barak door een brandbom geraakt en verbrand. Er waren geen slachtoffers, maar wel gingen 126 houten bedden met strozakken en kussens verloren. |
== Paunsdorf == | == Paunsdorf == | ||
| − | In Paunsdorf, voorheen een zelfstandige gemeente, maar nu een wijk aan de oostkant van Leipzig, staat de Genezarethkirche, vond men | + | In Paunsdorf, voorheen een zelfstandige gemeente, maar nu een wijk aan de oostkant van Leipzig, staat de Genezarethkirche, vond men dominee Quandt van de Evangelische Gemeinde van Paunsdorf bereid om de kerkdiensten te verzorgen. Hier troffen van 1943 tot 1945 op zondag de Nederlandse dwangarbeiders elkaar. Een laatste kerkdienst werd gehouden op Tweede Pinksterdag 1945 (21 mei) in de Thomaskirche, kort voor de repatriëring van de Nederlanders uit Leipzig. |
== Bronnen == | == Bronnen == | ||
* AROLSEN Archives (internationaal archief- en documentatiecentrum over slachtoffers van vervolging, dwangarbeid en genocide door Nazi-Duitsland, met online database) | * AROLSEN Archives (internationaal archief- en documentatiecentrum over slachtoffers van vervolging, dwangarbeid en genocide door Nazi-Duitsland, met online database) | ||
| − | * https://www.sackleipzig.nl/ Website | + | *[https://www.sackleipzig.nl/ Website Sack Leipzig] |
* onderzoek Will Hermsen | * onderzoek Will Hermsen | ||
[[Categorie:Tweede Wereldoorlog]] | [[Categorie:Tweede Wereldoorlog]] | ||
Versie van 27 feb 2023 om 16:20
Inhoud
Arbeitseinsatz in de Tweede Wereldoorlog
De Arbeitseinsatz was de vaak gedwongen inschakeling in de Duitse oorlogseconomie van Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1942 zien we al dat Nederlandse bedrijven opgave moeten doen van hun personeelsbestand met daarbij aangetekend de (on)misbaarheid van elke afzonderlijke werknemer. In april 1942 ging de Holland-Aktion I van start, bedoeld om 30.000 Nederlandse arbeiders te werven voor de Duitse metaalindustrie. In september en oktober van dat jaar werden voor de Holland-Aktion II 40.000 mensen opgeëist. Later werden nog het Programm-Rüstung-November 1942 afgekondigd, dat 35.000 arbeiders moest opleveren, gevolgd door de Stahl- u. Eisen-Aktion vanaf 15 januari 1943, in het kader waarvan binnen twee maanden 22.000 metaalarbeiders naar Duitsland zouden moeten worden afgevoerd. De uitkamcommissies waren verre van kieskeurig omdat het quotum, dat door het Reichsarbeitsministerium in Berlijn was vastgesteld, gehaald moest worden en zo gebeurde het veelvuldig dat arbeidsongeschikten werden geselecteerd.
Rudolf Sack te Leipzig
Bij Rudolf Sack in Leipzig werkten veertien mannen uit Bergh en omgeving. Zij kwamen op 6 maart 1943 in Leipzig aan. Blijkens onderstaand document was onder anderen Willem Hermsen hier vanaf 10 maart 1943 tewerkgesteld. Hij werkte als Hilfsarbeiter in de Gr(osse) Dreh(erei) (=Nord).
Het bedrijf Rudolf Sack maakte landbouwmachines. Vanaf 1943 werd er omgeschakeld naar geheime oorlogsproductie (bijv. MG-Wagen – Machine-Geweer-Wagen), daarom werd het bedrijf na de bevrijding van Leipzig op 18 april 1945 door de Amerikaanse bezetter per direct stilgelegd. Alle Nederlanders zijn vrijwel gelijktijdig naar huis teruggekeerd, eind mei 1945. De arbeiders waren ondergebracht in verschillende Lager.
Klik hier voor een plattegrond van de bedrijfsgebouwen in 1941.
In mei 1945 kreeg het bedrijf toestemming de productie van landbouwmaterieel te hervatten en met 224 medewerkers werd de productie weer opgestart. In oktober 1945 werd door de Russische autoriteiten beslag gelegd op het vermogen van Rud. Sack KG. Evenals andere Duitse bedrijven werd het bedrijf door de bezetter aan een nader onderzoek onderworpen. Hierbij ging het om de vraag in hoeverre leiding en aandeelhouders hadden gecollaboreerd met het naziregime. Voor Rud. Sack KG was de uitkomst van het onderzoek dat was gecollaboreerd en dat het bedrijf niet aan de eigenaren kon worden teruggegeven. In juli 1946 werd het bedrijf tijdelijk overgenomen door de landsregering van Sachsen. In september 1947 werkten 1.000 mensen bij het bedrijf.
Als gevolg van de vorming van de DDR werd het bedrijf in 1948 onteigend en omgevormd tot Volkseigener Betrieb Leipziger Bodenbearbeitungsgeräte (BBG). Een aantal kleinere bedrijven op het gebied van landbouwmachines werd toegevoegd en met ongeveer 1.500 werknemers werd BBG in de DDR de grootste producent op het gebied van landbouwwerktuigen. Na het einde van de DDR in 1990 werd het bedrijf geprivatiseerd. Onder druk van de concurrentie werd het bedrijf in 1999 overgenomen door Amazonen Werke.
Aantal Nederlandse dwangarbeiders
Vanaf 1942 tot het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn ruim 2800 krijgsgevangenen en dwangarbeiders bij het bedrijf werkzaam geweest, waarvan 88 Nederlandse krijgsgevangenen en 220 Nederlandse dwangarbeiders.
|
|
|
Lager am Entenweiher
De vereniging Priessnitz-Morgenröte e.V. heeft zijn wortels in de natuurgeneeskundige beweging die aan het einde van de 19e eeuw werd opgericht. De ouderen van Leipzig kunnen zich het Priessnitzbad zeker nog herinneren - toen het in 1912 werd geopend, was het het eerste verwarmde buitenzwembad in de Duitstalige wereld. Hier is onze volkstuin midden in het bos van Leipzig in de wijk Leutzsch op de grens met Lindenau.
Het clubgebouw van de Kleingärtnerverein Priessnitzbad in de Priessnitzstraße was van september 1941 tot de bevrijding van Leipzig in 1945 het Lager am Entenweiher. Dit Lager had een capaciteit van 75 personen. Op 2 mei 1943 verhuisden 75 Nederlanders, de meeste uit Zeeland, vanuit het Lager Mangold naar Am Entenweiher. Op 21 augustus 1944 voegde ook Willem Hermsen zich bij hen, daarvoor woonde hij in het Lager Mangold. Zij bleven daar tot hun vertrek uit Leipzig in mei 1945. Het clubgebouw is nog steeds in gebruik.
Lager Mangold
Dit Lager lag aan de Diezmannstraße 68, op ongeveer 25 minuten lopen van het bedrijf. Het Lager bestond uit een twaalftal barakken en was het grootste Betriebslager van Rudolf Sack. Het Lager had een capaciteit van 1000 personen; als regel waren er ongeveer 900 personen (mannen, vrouwen en kinderen) ondergebracht. Het was het meest internationale Lager van het bedrijf: de bewoners waren dwangarbeiders uit Nederland (ongeveer 49), België (ongeveer 77), Frankrijk, Kroatië, Servië, Polen en Letland. Voorts waren er zogenaamde Ostarbeiter ondergebracht: dwangarbeiders uit Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland.
Het Lager had een barak voor bijeenkomsten. Hier was iedere zondag een gezellig samenzijn voor alle Lagerbewoners, waarbij een orkest speelde dat bestond uit Oekraïense en Russische dwangarbeiders. Het Lager lag niet ver van het spooremplacement van Leipzig Plagwitz en was dan ook kwetsbaar voor bombardementen. Rudolf Sack had een eigen spooraansluiting op dit spooremplacement voor de aanvoer van grondstoffen en het afvoeren van de gefabriceerde producten. Tijdens een bombardement in februari 1944 is een barak door een brandbom geraakt en verbrand. Er waren geen slachtoffers, maar wel gingen 126 houten bedden met strozakken en kussens verloren.
Paunsdorf
In Paunsdorf, voorheen een zelfstandige gemeente, maar nu een wijk aan de oostkant van Leipzig, staat de Genezarethkirche, vond men dominee Quandt van de Evangelische Gemeinde van Paunsdorf bereid om de kerkdiensten te verzorgen. Hier troffen van 1943 tot 1945 op zondag de Nederlandse dwangarbeiders elkaar. Een laatste kerkdienst werd gehouden op Tweede Pinksterdag 1945 (21 mei) in de Thomaskirche, kort voor de repatriëring van de Nederlanders uit Leipzig.
Bronnen
- AROLSEN Archives (internationaal archief- en documentatiecentrum over slachtoffers van vervolging, dwangarbeid en genocide door Nazi-Duitsland, met online database)
- Website Sack Leipzig
- onderzoek Will Hermsen
