Ongeregeldheden 's-Heerenberg 1872

Inhoud

1 Ongeregeldheden in 's-Heerenberg op 1 april 1872
2 Mijn gedrag ter gelegenheid van het feest van 1 april 1872
3 Documenten en krantenartikelen
4 Bronnen

Ongeregeldheden in 's-Heerenberg op 1 april 1872

Op 1 april 1872, toevallig tweede paasdag, werd in Nederland herdacht dat de Watergeuzen driehonderd jaar eerder in de Tachtigjarige Oorlog Den Briel op de Spanjaarden hadden veroverd. Deze dag werd vooral door de protestanten gevierd. De katholieken zagen hiertoe minder aanleiding, omdat de Watergeuzen een week na de verovering vlak bij Den Briel negentien priesters hadden vermoord. In 1867, vijf jaar voor de 300ste gedenkdag, waren zij heilig verklaard, zodat veel katholieken het verhaal kenden van deze Martelaren van Gorkum.

Ook in 's-Heerenberg waren het vooral de protestanten die feestvierden. Van hun huizen wapperde de rood-wit-blauwe vlag en zij droegen oranje strikken. In Sociëteit De Vriendschap was een feestelijke bijeenkomst. Uit Emmerik kwamen echter enkele tientallen jongemannen met knuppels de orde verstoren. Een enkeling had zelfs een pistool bij zich. Zij rukten oranje strikken af en gooiden die in de goot onder het roepen van "Oranje in de goot" en ook "Geuzen in de goot".

Er braken vechtpartijen uit, waarbij onder meer administrateur Grimm van Huis Bergh klappen kreeg, maar niemand werd zo erg toegetakeld als rijksveldwachter Straatman. Zijn karabijn met bajonet werd hem afgenomen. Volgens sommige berichten werd hij "halfdood" weggedragen.

De oproerkraaiers zijn met Straatmans karabijn vertrokken, maar net over de grens in het café van Van Gellekom kregen zij geld en drank aangeboden met de aansporing om terug te gaan naar 's-Heerenberg. Dat hebben zij gedaan en nog allerlei vernielingen aangericht aan het sociëteitsgebouw en woningen van protestanten.

In hoeverre de actie van de Emmerikkers van tevoren gepland was, blijft onduidelijk. Ze hadden het wel duidelijk op de protestanten gemunt. Er werd gezegd dat dit alsnog wraak was op de priestermoord van 1527, maar dat kan net zo goed een voorwendsel zijn geweest om rellen te schoppen. Als om te bewijzen dat zij niets tegen katholieken hadden, brachten leden van een Emmeriks zangkoor die er ook bij waren, kort voor de meute vertrok een serenade aan pastoor Nales.

Bij de bestrijding van de rellen hielp het niet dat burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt niet in de stad was. Hij verbleef bij familie op kasteel het Medler onder Vorden, waar een zoon van hem herstelde van 'scharlakenkoorts' (roodvonk). Op 2 april werd hem vanuit Doetinchem een telegram gestuurd ('s-Heerenberg had nog geen telegraafverbinding) met de tekst: Tehuiskomst zeer gewenscht, hooge onaangenaamheden, mishandeling hebben plaats gehad, glazen ingeworpen.

Naar aanleiding van de ongeregeldheden schreef de burgemeester het pamflet getiteld Mijn gedrag ter gelegenheid van het feest van 1 april 1872. Het is gedateerd 7 april 1872. Scans van de pagina's zijn hieronder weergegeven.

Uiteindelijk arresteerde de Pruisische politie achttien Emmerikkers. In november moesten zij verschijnen voor de rechtbank in Wezel, die zes van hen vrijsprak, een man tot een jaar gevangenisstraf veroordeelde en de rest tot een gevangenisstraf van zes maanden. Het gerechtshof in Arnhem veroordeelde een inwoner van 's-Heerenberg tot een boete van honderd gulden of, als hij dat niet kon betalen, tot een gevangenisstraf van zeven dagen.

Mijn gedrag ter gelegenheid van het feest van 1 april 1872

Het pamflet dat burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt schreef naar aanleiding van de ongeregeldheden van 1 april 1872.

Mijn gedrag 1
Mijn gedrag 2
Mijn gedrag 3
Mijn gedrag 4
Mijn gedrag 5
Mijn gedrag 6

Mijn gedrag 7
Mijn gedrag 8
Mijn gedrag 9
Mijn gedrag 10
Mijn gedrag 11
Mijn gedrag 12

Mijn gedrag 13
Mijn gedrag 14
Mijn gedrag 15
Mijn gedrag 16
Mijn gedrag 17

Documenten en krantenartikelen

De ongeregeldheden leidden tot verschillende officiële brieven. De landelijke dagbladen maakten ruimschoots melding van de gebeurtenissen, evenals van de rechtszaak in november.

Onregelmatigheden te 's-Heerenberg

Gemeente Bergh: Uitgaande brief aan o.a. de Officier van Justitie (Uitgaande brief 1 en 2).
Krantenartikel in de Nieuwe Veendammer Courant van 6 april 1872.

Uitgaande brief 1
Uitgaande brief 2
Uit de Nieuwe Veendammer Courant van 6 april 1872

Schorsing van burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt

De Commissaris des Konings in de Provincie Gelderland besloot de burgemeester te schorsen wegens merkelijke achteloosheid in zijne betrekking. De schorsing werd echter al gauw opgeheven door de minister Thorbecke van Binnenlandse Zaken.

10 april 1872: Gemeente Bergh: Inkomende brief van de Commissaris des Konings in de Provincie Gelderland (Schorsing 1).
10 april 1872: Gemeente Bergh: Inkomende brief uit het register der Besluiten van Gedeputeerde Staten der Provincie Gelderland (Schorsing 2 en 3).
21 mei 1872: Gemeente Bergh: Inkomende brief van de Minister van Staat en van Binnenlandse Zaken Thorbecke (Opheffing schorsing).

Inkomende brieven Schorsing 1
Inkomende brieven Schorsing 2
Inkomende brieven Schorsing 3
Inkomende brieven Opheffing schorsing

Arrestanten uit Emmerik

Uit de Arnhemsche Courant van 9 april 1872: Verscheidene inwoners in hechtenis
Uit Het Nieuws van de Dag van 23 april 1872: Arrestant een vestingartillerist
Uit Het Nieuws van de Dag van 31 augustus 1872: Elf personen op vrije voeten
Uit de Arnhemsche Courant van 15 november 1872: Negentien personen opnieuw vastgezet