Venator, Johannes

Het titelblad van Venators Enchiridion

Johannes Venator was van 1594 tot 1596 de eerste dominee van wie op grond van de beschikbare bronnen gezegd kan worden dat hij 's-Heerenberg als standplaats had. Vanaf 1585 worden er namen genoemd van predikanten die in 's-Heerenberg hebben gepreekt, maar het is onduidelijk of zij daar ook hun standplaats hadden. Deze predikanten waren Justus Friberg, Henrick Helmichs en Johannes Antonii.

Venator werd omstreeks 1568 in geboren Duisburg. Zijn achternaam is de Latijnse vertaling van jager, dus als Duitser zal hij Jäger geheten hebben. Volgens zijn broer Adolphus Tectander Venator, die predikant in Alkmaar was, heeft Johannes zijn theologische opleiding vooral in Duitsland gevolgd, voornamelijk in het graafschap Nassau. Daar heeft hij naar alle waarschijnlijkheid de Academia Nassauensis in Herborn bezocht, de hogeschool die Jan van Nassau, een broer van Willem van Oranje, daar in 1584 had gesticht. Hierdoor kan een verbinding met Bergh zijn ontstaan, want het was gravin Maria van Nassau, de weduwe van Willem IV van den Bergh, die Venator in 1594 naar 's-Heerenberg heeft gehaald. Dit kon zij doen op grond van het collatierecht dat de graven van Bergh bezaten, dat wil zeggen het recht pastoors voor te dragen voor benoeming. Met de komst van de Reformatie aan het eind van de zestiende eeuw maakten zij van hun collatierecht ook gebruik om dominees voor te dragen. Voor Venator naar 's-Heerenberg kwam was hij een jaarlang hoofd van het gymnasium in Wesel.

Maria van Nassau wilde, net als haar man en kinderen, niemand een geloof opdringen en had daarom een voorkeur voor geestelijken die zich niet al te fanatiek tot het katholicisme dan wel het calvinisme bekenden. Venator was zo'n man van de middenweg, zoals blijkt uit het enige geschrift dat van hem is overgeleverd. Dit Enchiridion controversarium praecipuarum nostri temperis circa religionem werd in 1605 postuum uitgegeven door zijn broer Adolphus. Johannes Venator zelf was op 2 september 1598 in Nijmegen aan de pest gestorven. In zijn Enchiridion (Grieks voor handleiding) reageerde Venator op de mening van veel Geldersen dat de gereformeerde religie een samenraapsel van dwalingen en nieuwlichterij zou zijn. Aan de hand van schriftteksten en citaten van kerkvaders betoogde hij dat het de gereformeerden ging om een zuivering van de katholieke kerk, niet om een kerkscheuring. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van het remonstrantisme.

Op 26 september 1596 werd Venator predikant in Nijmegen. Zijn opvolger in 's-Heerenberg was Casparus Sollingius.

Zoals hierboven al vermeld, overleed hij op 2 september 1598 in Nijmegen aan de pest, amper dertig jaar oud. Gelijktijdig met hem stierven nog twee Nijmeegse predikanten aan de pest, namelijk Johannes Naeranus en Jacobus Lomannus.

Bronnen

De bronnen zijn niet eenduidig over de data van Venators komst naar en vertrek uit 's-Heerenberg. In het bovenstaande is gekozen voor de meest logische data.

• Johannes Venator: Eene Bijdrage tot de vroegste Geschiedenis van het Remonstrantisme , door J. Lindeboom in: Nederlands archief voor kerkgeschiedenis /nieuwe serie, Vol. 4, No. 1 (1905), blz. 13-25
• Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme, deel 5, blz. 526
• Zutphensch Classicael Register door E.W. Verbeek, predikant te Warnsveld, uitgegeven omstreeks 1775 door A.J. van Hoorn, boekverkoper te Zutphen, deel 2, blz. 1, 2
• Protestants Bergh
• Afbeelding titelblad: Koninklijke Bibliotheek