Heek, Dr Jan Herman van

Erepromotie van J.H. van Heek op 19 september 1952

J.H. van Heek was een begaafd tekenaar. Deze pentekening van het Stokkummerveld maakte hij op 8 augustus 1949; de dag dat hij per telegram het bericht had ontvangen dat zijn zoon Goderd bij Solo op Java gewond was geraakt. Zie de aantekening linksboven. (Klik voor een vergroting)

Dr. Jan Herman van Heek, een industrieel uit Enschede die Huis Bergh en alle bijbehorende bezittingen in 1912 kocht, woonde aanvankelijk niet in het kasteel. Pas in de loop van de Tweede Wereldoorlog heeft de familie Van Heek zich er blijvend gevestigd. Hij richtte het kasteel in met een zeer bijzondere kunstcollectie. In 1946 droeg hij zijn eigendom over aan de Stichting Huis Bergh.

Na 1945 is bekend geworden Van Heek tussen november 1942 en maart 1945 met ongeveer twintig collega-fabrikanten een kwart miljoen gulden voor in nood verkerende joden bijeen heeft weten te brengen.

Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag op 20 oktober 1953 verscheen De Liemers. Gedenkboek Dr. J.H. van Heek. Namens het Cultureel Genootschap De Liemers schrijven Mr. H.W.H. van Bracht en anderen ten geleide: In aansluiting op de eervolle onderscheidingen die Dr. J.H. van Heek de laatste jaren mocht ontvangen en die de waardering van geheel Nederland vertolkten, wil nu, bij gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Dr van Heek, de Liemers hem hulde brengen, in 't bijzonder voor 't goede aan onze streek geschonken. 't Genootschap de Liemers gaf voor deze hulde de voorkeur aan een Gedenkboek, daar dat blijvend een middel is om waarderend 't culturele werk van Dr van Heek te benaderen...

Dr van Heek begon zijn zegenrijk werk in de Liemers door het redden van het belangrijkste profane bouwwerk, het Huis Bergh, en de daarbij behorende uitgestrekte Bergherbossen. In 1912 kocht hij deze goederen, die hij met kennis en liefde in oude luister herstelde. Aankopen van grond en gebouwen rondden het bezit af, terwijl de bossen werden herschapen in een prachtig recreatieoord en natuurreservaat. Het bosbeheer wilde Van Heek vooral op verantwoorde wijze uitvoeren. Hij legde daarbij meer nadruk op schoonheid, natuurbescherming en wildstand dan op de economische opbrengst. In het begin werkten de adviezen die hij hierbij kreeg van rentmeester Hencke en diens medewerkers, averechts. Zij legden te veel nadruk op de aanplant van de grove den voor houtproductie.

Waardevolle kunstschatten worden thans bewaard in de zalen van Huis Bergh. Het archief, het grootste particulier archief van Nederland, is geordend en geïnventariseerd ten dienste van de streekgeschiedenis. Dit werk vond haar climax in het schenken van al deze kostbare bezittingen aan de Stichting Huis Bergh, opdat ze tot in lengte van dagen gespaard mogen blijven voor de Nederlandse gemeenschap.

Voor die grootse gemeenschapszin wordt aan Dr J.H. van Heek dit boek opgedragen, dat is samengesteld met steun van alle Liemerse gemeentebesturen en de medewerking van andere overheidsinstanties, instellingen en particulieren.

Op 27 juni 1950 werd Jan van Heek één van de eerste vier dragers van de Zilveren Anjer van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Deze onderscheiding, door de prins zelf uitgereikt, verdiende hij als directeur van het Rijksmuseum Twenthe en voor zijn aandeel in de nationale monumentenzorg en het natuurbeheer in ons land. Tijdens de uitreiking van deze prijs sprak de prins tot Jan van Heek met de woorden: "U kón het en u dééd het". Hiermee doelde de prins op het feit dat Jan van Heek Huis Bergh, kasteel Doorneburg, de Stiftskirche in Elten en de Waag in Doesburg bekostigd danwel gesponsord heeft.

Op 19 september 1952 heeft in de aula van de gemeentelijke universiteit te Amsterdam de promotie plaats gehad van J.H. van Heek tot doctor honoris causa in de letteren en wijsbegeerte.

Ook is hij ereburger van de gemeente Bergh. Andere onderscheidingen zijn ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (1930) en grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau (1946). Hij was erelid van Sociëteit De Vriendschap.

Op 27 november 2008 promoveerde Willem Hendrik Nijhof aan de Universiteit van Amsterdam op zijn proefschrift Kunst, katoen en kastelen : J.H. van Heek (1873-1957). Op deze pagina zijn (nog) geen gegevens uit dit proefschift opgenomen. Een korte beschrijving van dit proefschift is te vinden in Old Ni-js no. 70, blz. 22-23.

Trivia

De vader van de bekende slavist en schrijver Karel van het Reve (1921-1999) kwam uit Twente, waar hij textielarbeider was geweest. In zijn boek Met twee potten pindakaas naar Moskou (Amsterdam, 1970) doet Van het Reve verslag van een bezoek aan een textielfabriek in Kirgizië in 1967 (tweede druk, blz. 34):
Het trof mij dat in een gang waar wij en een heleboel arbeidsters doorliepen een kleine, dikke, in het blauw geklede juffrouw stond met een reusachtig pistool op de bil. Misschien hoort dat zo in een textielfabriek, hoewel ik van mijn vader nooit gehoord heb dat er zulke juffrouwen bij Van Heek rondliepen.

Bronnen

• De Liemers. Gedenkboek dr. J.H. van Heek, opgedragen bij zijn tachtigste verjaardag 20 Oct. 1953, samengesteld onder redactie van A. Tuineveld, Didam, 1953
• De joodse gemeenschap te Enschede 1930-1945, L.F. van Zuylen, Hengelo Witkam, 1983, blz. 82-83
• Kunst, katoen en kastelen : J.H. van Heek (1873-1957), W.H. Nijhof, Amsterdam 2008, blz. 127

Zie ook

• A.L. van Schelven Heek, Jan Herman van (1873-1957), in Biografisch Woordenboek van Nederland, Den Haag, 1985