Architecten Te Wiel

Het Azewijnse geslacht Te Wiel heeft drie architecten voortgebracht: Arnoldus te Wiel senior, zijn zoon Arnoldus te Wiel junior en zijn kleinzoon Bernardus Johannes te Wiel.

Arnold te Wiel senior

Arnold te Wiel senior werd in 1790 in Megchelen geboren als zoon van Jan Hendrik te Wiel en Anna Beugel. In 1817 trouwde hij met Maria van Uum, die in 1791 in Azewijn werd geboren als dochter van Theodorus van Uum en Theodora Cornelissen. Het jonge paar vestigde zich in Azewijn. Arnold begon als timmerman, maar werkte zich op tot architect, een die binnen en buiten Bergh bekend werd. Hij deed onder meer het timmer- en onderhoudswerk van Huis Bergh en van het Gasthuis van 's-Heerenberg. Bovendien was hij gemeentearchitect van de gemeente Bergh. Arnold senior stierf op 7 september 1871 op de hoge leeftijd van 81 jaar.

Op 16 september 1857 heeft Arnoldus te Wiel senior bij notaris Frans de Both in Varsseveld een akte van boedelafstand laten opmaken. De bejaarde architect en weduwnaar droeg daarmee zijn bezittingen over aan zijn zoon Arnoldus te Wiel junior.

Arnold te Wiel junior omstreeks 1890 met zijn vrouw Johanna Lucassen en zijn zoons Bernard (die ook architect werd), Arnold en Dorus.

De verklaring van Arnold te Wiel junior uit 1867 dat de put aan de Grindweg voor (sic) 's-Heerenberg door de aannemer volgens bestek een voorwaarden is gemaakt en afgewerkt.

Arnold te Wiel junior

Arnold te Wiel junior werd geboren op 2 maart 1824. Geleidelijk aan trad hij in het voetspoor van zijn vader. Toen hij in 1843 moest loten voor militaire dienst (en werd uitgeloot) was zijn beroep nog timmermansleerling, maar hij was timmerman toen hij in 1855 trouwde met Johanna Lucassen. Zijn bruid werd in 1820 in Warm geboren als dochter van Arend Lucassen en Gerarda Raaijman.

Toen Arnold senior ouder werd, had Arnold junior hetzelfde niveau bereikt als zijn vader. Ook hij werd gemeentearchitect van de gemeente Bergh. In die functie hield hij zich niet alleen bezig met het bouwen, verbouwen en onderhouden van gebouwen, maar ook met de pompen in Bergh. Toen er nog geen waterleiding was, waren pompen vooral in de bebouwde kom van dorpen en steden erg belangrijk. In 1867 werd aan de toenmalige Grindweg onder toezicht van Arnold junior een nieuwe pomp geslagen voor het huis van Kniest op grond die eigendom was van het Gasthuis. In 1886 maakte hj een "Begroting der kosten tot het verdiepen der welput en het verlengen der pomp, staande bij het Gemeentehuis in 's-Heerenberg".

Op 12 december 1896 werd hij samen met A. Giesen, Th. Hoegen, R. Hooijman en B. Beijer verkozen tot bestuurslid der coöperatief op te richten boterfabriek te Azewijn. Hiertoe werd perceel sectie 1 no. 395 der kadastrale gemeente Zeddam gekocht naast de stoomkorenmolen van Willem Berntsen.

Arnold junior overleed op 1 december 1898.

Bernard te Wiel

Bernard te Wiel werd geboren op 7 maart 1863. Hij leerde hetzelfde vak als zijn vader en grootvader, en ook hij kreeg daarbij behalve met gebouwen ook met pompen te maken. Voor de jaren 1909 en 1910 heeft hij voor allerlei werkzaamheden aan de pomp voor Marktstraat 23 in 's-Heerenberg in totaal fl. 19,47 in rekening gebracht.

Bernard was een van de eerste amateurfotografen. Samen met zijn vriend Piet Dijker heeft hij vele foto's gemaakt, waarvan er enkele op de Berghapedia staan. Zij zijn te vinden via de pagina van Piet Dijker.

Ook was Bernard kassier van de Coöperatieve Boerenleenbank in Azewijn.

Bernard stierf als vrijgezel op 14 januari 1951. Daarmee kwam er een einde aan drie generaties architecten Te Wiel.

De bouwwerken van de Te Wiels

Een van de bekendste bouwwerken van de Te Wiels is de pastorie in Azewijn uit 1867. Op 10 september 2006 heeft dit gebouw de eerste Monumentenprijs van de gemeente Montferland gekregen. De pastorie werd destijds gebouwd, omdat Azewijn in 1867 een zelfstandige parochie was geworden.

In totaal zijn er in Bergh en de Achterhoek 52 gebouwen bekend die door een Te Wiel zijn gebouwd. Van Arnold senior en junior zijn dit onder andere, gerangschikt naar bouwjaar:

De pastorie van Azewijn

• 1853: De r.k. kerk in Ter Gun, de voorloper van de huidige kerk van Gaanderen.
• 1855: De r.k. pastorie van 's-Heerenberg; thans een deel van het gemeentehuis op de hoek van de Hofstraat en 's-Gravenwal.
• 1855: De r.k. kerk in Megchelen, de voorganger van de huidige Sint-Martinuskerk uit 1938.
• 1864: Verbouw van de etage van de grote schuur van Huis Bergh tot vergaderzaal.
• 1865: "Taksatie der vorstelijke gebouwen in waarde met betrekking op den tegenwoordigen toestand en de tegenwoordigen toestand en de tegenwoordige bestemming en in aanslag der kosten van herbouwing op dezelfde groote" (t.b.v. brandverzekering).
• 1866: De r.k. kerk in Vragender.
• 1867: De pastorie in Azewijn.
• 1871: De synagoge in 's-Heerenberg.
• 1875: De pastorie in Vragender.
• 1888: De r.k. pastorie in Zeddam.
• 1895: De Marechausseekazerne in 's-Heerenberg.

Bernard te Wiel heeft met name woonhuizen gebouwd. Daartoe behoren onder andere die van de boerderijen 't Hof, De Kapel en De Mas in Azewijn.

Bronnen

• John Thoben
• Old Ni-js 68: Buurtpompen in 's-Heerenberg
• Archief van het Gasthuis te 's-Heerenberg, inventarisnummer 936