St. Martinus Wijnbergen

De St. Martinuskerk te Wijnbergen is op de grens van het graafschap Bergh gebouwd omdat de katholieke eredienst in Doetinchem niet meer in het openbaar mocht worden uitgeoefend. Een brok van het middeleeuwse kerspel Doetinchem stond onder de rechtsmacht van de heren, sinds 1486 graven van Bergh.
Op 23 april 1705 werd Joannus Bernardus Plasman tot pastoor benoemd. Hij vestigde zich, evenals zijn voorgangers, op de Kemnade. Omdat de Kemnade in 1728 in andere handen overging, vestigde pastoor Plasman zich aan de Hoop in Wijnbergen, op de uiterste grens van het graafschap Bergh. Dit was het eerste zelfstandige kerkje dat na de Reformatie gesticht werd. Doetinchem en omgeving behoorde ook hiertoe.
Op het erf Ter Gun bij de Pol (Gaanderen) werden eveneens kerkdiensten gehouden. De pastoors van Wijnbergen namen ook daar de diensten waar. In 1771 noteerde de pastoor in opdracht van de landdrost van Zutphen dat de kerk bezocht werd door de katholieken van de stad Doetinchem, de buurtschappen Gaanderen, Slangenburg, IJzevoorde, Oosselt, Langerak, Dichteren en Brunsveld onder Zelhem. Uitzonderingen: uit Gaanderen gaat de huishouding van Haammaker naar Terborg en uit Dichteren gaan de bewoners van Barlham en Ter Hegge naar Wehl. Uit het graafschap Bergh gingen alle katholieke inwoners van Wijnbergen naar deze kerk met uitzondering van acht huishoudens die naar Zeddam gingen.

In 1813 heeft de kerk door de hoge waterstand veel schade geleden. Pastoor Klein Tünte vroeg daarom een regeringssubsidie van 3000 gulden.

Orgel

Bij het binnentreden van de kerk bevindt men zich onder het orgel. Dit is gebouwd door Julius Heinrich Derdack, meesterknecht bij de bekende orgelbouwer J.G. Lohman te Zutphen. Na het overlijden van laatstgenoemde zette de meesterknecht met de weduwe Lohman het bedrijf voort. Het is niet ondenkbaar dat Lohman het instrument nog grotendeels heeft gebouwd. Op de achterwand van de ventielkast bevindt zich een plaatje met het opschrift: "J.H. Derdack, orgelbauer 1872 Zutphen". Het front van het orgel is vijfdelig: een hoge halfronde en centrale middentoren en twee halfronde lagere zijtorens die twee enigszins concave (holrond) gedeelde velden flankeren. Het front telt in totaal 45 pijpen. In 1922 en in 1929 hebben reparaties aan het orgel plaats gehad.

Klokken

De Martinuskerk bezit twee klokken die in de Tweede Wereldoorlog op 7 januari 1943 naar beneden worden gehaald. Het ene klokje is historisch niet interessant en wordt rechtstreeks naar Hamburg gezonden om in de smeltoven te verdwijnen; het is de klok die bij de grote verbouwing van de kerk in 1910 door Eysbouts te Asten is geleverd en die O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand is gedoopt. Het voormalige 's-Heerenbergse raadhuisklokje van Segewijn Haitiseren (1531) wordt naar Ulft vervoerd en als alarmklok gehangen in de toren van de Sint-Petrus en Pauluskerk. (Waar is het nu?)

Pastoors

• Bernardus Plasman 1728-1742 (van 1705 - 1728 was hij woonachtig op de Kemnade.
• Christophores Henricus Offermans 1742-1751
• Petrus Borgers 1751-1759
• Johannes Huybers 1759-1786
• Wenceslaus Basilius van Vleuten 1786-1806
• Gerardus Troost 1806-1809
• Franciscus Moeshak 1809-1811 (geschorst)
• Johannes Antonius Derkson 1811-1818
• Jacobus Cornelius Klein Tünte 1818-1823
• Simon Theodorus Messing 1823-1829
• Joannes Thijssen 1831-1848
• Antonius Hulshof 1848-1851
• Joannes Peters 1851-1857
• Joannes Wilhelmus van Til 1857-1867
• Cornelius de Jong 1867-1886
• Wilhelmus Johannes Brandhoff 1866-1895
• Adrianus Dorrestein 1895-1900
• Petrus van den Oever 1900-1902
• Johannes Liborius Maria Hoorneman 1902-1907
• Andreas Antonius Leonardus Ledel 1907-1934
• Christiaan Heinrich Schweigmann 1934-1954
• Christianus P.G. Schaepman 1954-1961
• Henricus Jozef Heijman 1961-1976.

Literatuur

Aanwezig in de bibliotheek van de Heemkundekring Bergh:

• J.W.S. Steijntjes e.a.: Wetenswaardigheden en programma St. Martinuskerk Wijnbergen 200 jaar (1978)
• A.K. Kisman (na 1992): St. Martinuskerk Wijnbergen (gemeente Doetinchem)
• John Thoben: De klokken van 's-Heerenberg (in Old Ni-js 25; opnieuw geplaatst in nummer 51)