Wichman IV van Hamaland

Een boterwikkel van de Gendringense zuivelfabriek Hameland met een ridder die vermoedelijk graaf Wichman IV voorstelt. Het kasteel op de achtergrond is een fantasievoorstelling, want zijn burchten in Hoog-Elten en Montferland stonden op een heuvel. Rechtsboven zijn de twee zijden afgebeeld van een munt die zijn dochter Adela heeft laten slaan. De linker afbeelding is ondersteboven afgedrukt, want Gods zegenende hand moet naar beneden wijzen.

Wichman IV van Hamaland was een zoon van Meginhard IV van Hamaland. Hij was graaf van Hamaland, de Veluwe en het Gooi (toen Naardingerland geheten). Hij trouwde in 955 met Liutgard van Vlaanderen, dochter van Arnulf de Grote, graaf van Vlaanderen, en Aleidis van Vermandois.

Uit dit huwelijk zijn drie kinderen bekend:

• Adela (950–1025)
• Liutgard (ca. 953–995)
• Wichman V (ca. 957– ca. 965)

Volgens een aantal bronnen was Wichman tevens bruggraaf van Gent, waarbij zowel Gent in Vlaanderen als Gendt bij Nijmegen wordt genoemd. Mogelijk ging het slechts om een titel. Er moet echter wel meer dan een losse band met de graaf van Vlaanderen en zijn familie zijn geweest, want Wichmans schoonzuster Hildegard van Vlaanderen was getrouwd met de West-Friese graaf Dirk II, die een zoon was van Wichmans zuster Gerberga.

Zijn vrouw Liutgard overleed al op 15 oktober 964, waarna op 1 augustus 965 of 966 ook zijn zoon Wichman overleed. Zij werden beide begraven in Wichmans burcht op de Eltenberg.

Zo had Wichman geen opvolger, en hij is om onbekende redenen ook nooit hertrouwd. Deze toestand was er mede de aanleiding toe dat hij in 967 het Stift Elten stichtte. Voor dit doel liet hij zijn burcht op de Eltenberg ombouwen en schonk twee derde van zijn goederen aan het stift. Zijn jongste dochter Liutgard benoemde hij tot de eerste abdis. Keizer Otto I bevestigde de stichting en de schenkingen aan het stift in een oorkonde van 29 juni 968.

In 974 trok Wichman zich terug in het klooster van Sint-Vitus in Mönchengladbach, waar hij uiterlijk in 983 overleed. Hij werd in het stift op de Eltenberg begraven, maar zijn graf is later door bouwactiviteiten verloren gegaan.

Wichmans oudste dochter Adela was het er niet mee eens dat zij slechts een derde van de erfenis kreeg. Dit heeft tot een langdurig conflict geleid, zoals op haar pagina te lezen is.

Meer dan duizend jaar nadat Wichman IV leefde, werden in 2006 in de buurtschap Appel bij Nijkerk de restanten ontdekt van een walburcht van 100x90 meter die waarschijnlijk aan hem heeft behoord. De plek ligt op de Veluwe, waar hij eveneens graaf was, maar in Appel heeft hij waarschijnlijk nooit zelf gewoond. De walburcht bestond uit een aarden wal omringd door een gracht. Opgravingen wijzen op ijzerbewerking, iets waaraan de adel destijds macht ontleende. Het ijzererts werd in de omgeving gewonnen en de walburcht bood bescherming aan de smeden die het verwerkten. Bij de verdeling van Wichmans goederen tussen zijn dochters, kreeg Liutgard Appel (genoemd als Appeltervika), dat vervolgens toeviel aan het stift Elten.

De Graaf Wichmanstraat in Putten en de Graf-Wichmann-Allee in Hoog-Elten zijn naar hem genoemd.

Bronnen

• Het oude Hameland door S. Dijkstra, uitgave in eigen beheer, Gendringen (1953), blz. 36–37
• De Graafschap in de Middeleeuwen
• De walburg van de graaf van hamaland
• Op Wikipedia
  • Wichman IV
  • Walburcht in Appel