Het Raethuys

Het Neije Raethuys in november 2018
Foto Benny Schuurman

Inhoud

1 Geschiedenis
- 1.1 Old Ni-js 101
- 1.2 Schrijfwijze
2 Prenten en foto's
3 Plaquettes
4 Bronnen

Geschiedenis

Het Neije Raethuys aan de Hofstraat 1 in 's-Heerenberg is sinds november 2018 het home van de Heemkundekring Bergh. De vereniging was voordien in het Heemkundehuus ondergebracht.

Het Neije Raethuys werd in 1531 gebouwd ter vervanging van het Ailde Raethuys aan de Kellenstraat. Het was het bestuurscentrumvan zowel de stad als van het Land van den Bergh. Vergaderingen van de magistraat en van de geërfden van het Graafschap van den Bergh hebben hier plaatsgevonden. Daarnaast werd er recht gesproken. In de kelder bevond zich een gevangenis. Ter herinnering daaraan staat er nog steeds een schandpaal voor het stadhuis. De raadhuisklok uit 1526 werd in vroeger tijden gebruikt om de burgers bijeen te roepen voor vergaderingen en bijvoorbeeld bij rampen.

Het gebouw werd in de loop van de eeuwen onderhouden en af en toe gerestaureerd naar de smaak van die tijd. In 1859 en 1892 werd het muurwerk door Arnold te Wiel senior uit Azewijn hersteld en in 1897 kreeg architect Hendrik Johan Lambert Ovink uit Doetinchem opdracht om het gebouw van buiten een opknapbeurt te geven. Zie de ansichten hieronder uit 1908, waarop de aanpassingen - grotere ramen en het pleisterwerk - goed zichtbaar zijn.

Op aandringen van Jhr. mr. Victor Eugène Louis de Stuers, één van de grote promotors van de monumentenzorg in Nederland, werd het raadhuis in de periode 1916 tot 1918 gerestaureerd. Dit gebeurde tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin Nederland neutraal was, onder leiding van architect Jacques van Gils uit Rotterdam.

Na de fusie in 2005 van de gemeente Bergh met de gemeente Didam tot de gemeente Montferland verloor het raadhuis zijn functie. In 2017–2018 is het raadhuis opnieuw gerestaureerd, waarna de heemkundekirng Bergh er zijn intrek nam.

Het gebouw is sinds 31 januari 1967 een rijksmonument (monumentnummer 9274).

Old Ni-js 101

In Old Ni-js 101 zijn een aantal artikelen gewijd aan het Neije Raethuys. In het voorwoord van dat nummer geeft Rob Vister enige toelichting op de historie van het Neije Raethuys.

Het hoofdartikel van Old Ni-js nummer 101 staat in het teken van ’t Neije Raethuys. Dit, omdat op het moment van het uitkomen van dit nummer de Heemkundekring Bergh het uit 1531 stammende middeleeuwse gebouw dan al betrokken heeft. Alhoewel 1531 – dit staat weliswaar vermeld op het bordje aan de gevel, maar uit documenten blijkt dat het pand nog ouder is. In 1526 is er door een zekere Segewinus Hatiseren een klok voor het 's-Heerenbergse stadhuis gegoten. Het kan natuurlijk zijn dat de klok al in 1526 werd gegoten, maar dat uiteindelijk het stadhuis pas in 1531 gereed is gekomen.

Schrijfwijze

Er worden op diverse plekken afwijkende schrijfwijzen gehanteerd zoals: 'Raethuijs', 'Raethuys', 'Nije Raethuijs', 'Nije Raethuys', 'Nye Raethuys' en 'Neije Raethuijs'.
Op Berghapedia is de naam gebruikt zoals de eigenaar - de gemeente Montferland - die gebruikte in de verbouwingsplannen van 2017/2018. Begin 2019 ten tijde van de opening (26-01-2019) is de exacte naamgeving nog altijd niet beslecht.

Prenten en foto's

1720
Bouwtekening uit 1811 Schaal ca. 1:75 Gemerkt: No. 9. Schaal 30 Rijnlandse voet= 123 mm. Weergegeven zijn de kelderverdieping met de cellen, verbeteringen, de 2e verdieping met een te bouwen cipierswoning
1903
1904
1904
1908
Restauratie omstreeks 1915. De auto is een Darracq uit 1901. De M op het nummerbord duidt erop dat hij in Gelderland was geregistreerd.
1930
1928 ‎
1932
1960
Tegeltableau
Schilderij door Hendrik Kranenburg, nu in het bezit van Ursula Callahan-Verwaijen in Amerika. Ze heeft naast het stadhuis gewoond in Hotel Verwaijen.
Het originele uurwerk van het Neije Raethuys.
Foto: Benny Schuurman