Holzate, Elza van

Elza van Holzate was de veertiende abdis van het Stift Elten. Zij was de opvolgster van abdis Ermgard van den Bergh, die in 1365 overleed, maar het is niet bekend wanneer zij is aangetreden. Zowel haar voor- als haar achternaam komen in meerdere vormen voor. Varianten van haar voornaam zijn onder meer Elsa, Elze en Lysbet, en van haar achternaam Van Holzaten, Van Holtzate, Van Holtsaten en ook Von Holstein. In Latijnse teksten is "van" vervangen door "de".

Volgens de literatuur beleefde het Stift onder haar bestuur zijn bloeitijd, maar nadere gegevens hierover zijn nog niet voorhanden. Over haar daden als abdis is maar weinig gevonden. In 1381 stichtte zij het Lieve Vrouwenaltaar in de kerk te Elten. Onduidelijk is nog of dit in de Sint Martinuskerk in Neder-Elten was of in de Sint Vituskerk in Hoog-Elten.

Op 21 september 1400 stelde zij een oorkonde op die vastlegde dat het kapittel van het Stift de helft van het gruitrecht te Elten verkocht aan Frederik III van den Bergh. Gruit was tot in de vijftiende eeuw een ingrediënt van bier, waarna dit werd vervangen door hop. Het recht gruit te produceren (en daarmee bier te brouwen) was een van de heerlijke rechten die een leenheer (of leenvrouw, in dit geval de abdis) kon toekennen.

Abdis Elza overleed op XIII Kal Nov. (19 oktober 1402), waarna op 12 december Lucia van Kerpen als haar opvolgster werd gekozen.

Zij is de eerste abdis wier inschrijving in het Necrologium van Elten het overlijdensjaar vermeldt.

A.D. Mo CCCo IIo O[[biit] vener[abilis] Elza D[omi]na de Holzate Abb[atiss]a h[uius] Eccl[esie] et dedit pro testamento ut infra habetur.

In 1402 overleed de eerbiedwaardge Elza, vrouwe van Holzate, abdis van deze kerk, en zij gaf het onderstaande testament.

Het testament is een lange tekst, waarvan de eerste alinea in het Latijn is geschreven en de rest in het Nederlands van die tijd en die streek. De eerste twee alinea's (waarvan de eerste dus in het Latijn is) luiden:

Anno dom. milles quadringent. secundo ipso die undecim milium virg. obijt uenerab. Elza domina de holzaten Abba huius ecce que pdicte ecce XXXVII anis honorifice preerata c eandem laudabl'r rexerat pie recordacionis. Et condidit p. testameto p. se et p. illis omibz. p. quibus in extremo aptauerat p'ut supra in hoc libro et in hijs scriptis infra sub hac forma continetur.

Item soe steet hier becreven erue en renthe die vrouwe Elza van holzaten vur's gegeue en gemaket heeft erflic en ewelic der gemeynre presencie deser kircken voer oer en voer oeren uader en moeder sustere en brodere en alle oerre vrende ziele daer se des uoet begeert heeft ffeste en memorien iaerlix en tytlix uan te doen gelijck hier na bescreuen steet.

Bronnen

• Op Google Books:
  • Het necrologium en het tynsboek van het adelijk jufferen-stift te Hoog-Elten, medegedeeld uit het onuitgegeven oorspronkelijk handschrift, benevens ene geschiedenis der Abdij, N.C. Kist; Leiden (1853), blz. 56, 97, 108–110
  • Historie ofte beschryving van 't Utrechtse bisdom, door H. V. R. [alleen initialen vermeld], deel III, Leiden (1719), blz. 348
• Archief Huis Bergh, inventarisnummer 4899 en regest 244
• R.W. Tadama in Verslag over het oud grafelijk-Berghse archief te 's-Heerenberg, uitgeverij I.A. Nijhoff, Arnhem (1846), blz. 16
• Gruit op Wikipedia