Constantinus de Monte

De eerste heer van Bergh

Constantinus de Monte is de oudst bekende heer van Bergh. Hij werd rond 1075 geboren, toen de naam Constantinus in West-Europa nog onbekend was. Voor zijn herkomst wordt daarom een verband gelegd met het Oost-Romeinse Rijk, waar de naam toen wel veel voorkwam.

Maar Constantinus leefde bijna een millennium geleden, zodat er over hem weinig met zekerheid bekend is. Veel van wat er over hem verteld wordt, berust op indirect bewijs of aannames. In publicaties waarin hij voorkomt, verwijzen de auteurs naar een beperkt aantal historische bronnen, waarbij ze elkaars bevindingen weerleggen, tegenspreken of in het beste geval ter kennisgeving aannemen. Toch bestaat er overeenstemming over de hoofdlijnen van de levensloop van de eerste heer van Bergh.

Een Armeense prins

De Levant in de eerste helft van de 12e eeuw. Ten noorden van het Koninkrijk Jerusalem lagen nog drie kruisvaardersstaaten. Cilicisch Armenië was waarschijnlijk het geboorteland van Constantinus de Monte.

Toon van Dalen wees in Bergh; Heren, Land en Volk op een oudere naam van Constantinus de Monte, namelijk Constantinus van Melegarde. Deze naam verwijst naar het huidige dorp Malgarten ten noorden van Osnabrück. Hier hadden de graven van Tecklenburg een kasteel, dat aan het eind van de twaalfde eeuw werd omgebouwd tot een klooster.

Constantinus, of Constantijn, zou uit de omgeving van Melegarde/Malgarten stammen en zijn naam te danken hebben aan de invloed die de Oost-Romeinse ofwel Byzantijnse cultuur in die tijd had. De eerste Duitse keizers wilden het aanzien van hun rijk – dat bekend stond als het Heilige Roomse Rijk – vergroten door de banden met het Oost-Romeinse Rijk aan te halen. Echter, er zijn maar een paar Constantijnen bekend, die ook nog familie van elkaar zijn. Het lijkt er dus niet op dat de eerste heer van Bergh zijn voornaam te danken had aan het beleid van de eerste Duitse keizers. Als de Byzantijnse cultuur echt invloed gehad zou hebben op de naamgeving in het Heilige Roomse Rijk, dan zouden er veel meer Constantijnen geweest moeten zijn. Dit vooral omdat Constantijn niet zo maar een Byzantijnse naam was. Het was keizer Constantijn de Grote die in 330 de hoofdstad van het (toen nog verenigde) Romeinse Rijk verplaatste van Rome naar Byzantium, waarna deze stad Constantinopel is gaan heten. Sinds 1930 heet de stad Istanboel.

John Thoben was aanhanger van de theorie dat niet alleen de naam Constantinus, maar ook de man Constantinus uit het Oosten kwam. Hij was een Armeniër, maar Thoben ging niet verder op dit land van herkomst in. Aangenomen wordt dat dit niet het Armeense stamland in de Kaukasus was – waar de tegenwoordige republiek Armenië ligt – maar Cilicisch Armenië. Deze staat werd omstreeks Constantinus' geboortejaar gesticht door Armeniërs die hun thuisland waren ontvlucht na invallen van de Seltsjoeken. Het land lag aan de Turkse Middellandse zeekust in de landstreek Cilicië, waar de kruisvaarders door trokken op hun weg van Europa naar het Heilige Land. Cilicisch Armenië heeft bestaan tot in de tweede helft van de veertiende eeuw. Maar liefst zes van zijn 24 koningen heetten Constantinus.

Als christenen hebben ook de Armeniërs deelgenomen aan de kruistochten. Zo heeft Constantinus, die de titel prins van Gargar droeg, in de jaren 1096–1099 deelgenomen aan de Eerste Kruistocht. Het resultaat hiervan was de stichting in 1099 van het Koninkrijk Jerusalem, een kruisvaarderssstaat die tot 1291 heeft bestaan. Constantinus' zus Arda, prinses van Gargar, was getrouwd met Boudewijn I, de eerste koning van het Koninkrijk Jerusalem.

Naar Melegarde, Zutphen en Bergh

Een maquette van de burcht zoals Constantinus de Monte die heeft laten bouwen.

Na zijn kruistocht is Constantinus met de Duitse kruisvaarder Godschalk van Tecklenburg naar het hierboven genoemde Melegarde/Malgarten gereisd. Het is waarschijnlijk dat hij al voor zijn komst naar Europa een wapen had. Hierover is meer te lezen op de pagina over het wapen van de graven van Bergh.

In Melegarde is Constantinus getrouwd met een zus van Godschalk van Tecklenburg. Hun oom van vaderskant was graaf Otto II van Zutphen (overleden in 1113). Melegarde maakte deel uit van de goederen die de graven van Zutphen destijds ten noorden van Osnabrück in leen hadden. Door deze familieband is Constantinus in Zutphen terechtgekomen. Hoe en waarom is niet meer te achterhalen, omdat de zogenaamde Zutphense falsa onduidelijkheid scheppen over de geschiedenis van het graafschap Zutphen in deze periode. Een falsum is in dit verband een opzettelijk vervalste oorkonde. Het doel van de Zutphense falsa was, naar wordt aangenomen, bepaalde erfrechten in het graafschap aan te tonen. Een duidelijke geschiedvervalsing in een van deze falsa is de vermelding van (een) Constantinus in het jaar 1064 – ruim dertig jaar voor de Armeense prins in Melegarde aankwam. Hoe het ook zij, uiteindelijk heeft Constantinus gedeeld in de erfenis van graaf Otto II van Zutphen. Deze bezittingen vormden het begin van het Land van den Bergh.

Na aankomst in het Berghse land is Constantinus mogelijkerwijze gaan wonen op een goed dat hij Malgarten noemde. Dit lag aan de tegenwoordige Hassentweg bij Hüthum. In 1459 werd het vermeld als Malegert, in 1668 als Maliers en tegenwoordig heet het Maliarts.

Niet veel later heeft Constantinus zich gevestigd op de verlaten burcht Uplade. De heuvel ofwel de berg waarop Uplade lag gaf hem de Latijnse naam "Constantinus de Monte", die zijn nakomelingen vertaalden in het potjeslatijn "De Berga" en het Nederlandse "Van den Bergh".

De naam Uplade heeft Constantinus (gesteld dat hem die bekend was) op een niet nader bekende dag veranderd in Montferrand. Die kan verwijzen naar de kruisvaardersburcht Montferrand even ten noorden van de huidige Libanees-Syrische grens. De bouw van deze burcht is pas na 1100 begonnen – dus na de Eerste Kruistocht – wat kan betekenen dat Constantinus op de terugweg uit Jerusalem daar is geweest. De naam Montferrand kan zijn afgeleid van het Latijnse mons ferrandus, woeste berg. Een andere verklaring is dat de naam verwijst naar de Franse stad Clermont-Ferrand, die in 1630 ontstond door samenvoeging van de steden Clairmont (zoals de toenmalige spelling was) en Montferrand. De stad Montferrand is echter pas in 1120 gesticht, zodat een verband met de kruisvaardersburcht Montferrand waarschijnlijker is. Overigens was het in Clermont waar paus Urbanus II in 1095 opriep tot de Eerste Kruistocht.

Van Constantinus zijn drie zonen bekend:

• Rabodo (± 1125– ± 1170), die zijn vader opvolgde.
• Constantinus (…– ± 1170), die als 'maarschalk' in dienst is geweest van de aartsbisschop van Keulen.
• Everwinus

Constantinus de Monte is omstreeks 1140 overleden. De Melegardeweg In Vinkwijk is naar hem genoemd.

Bronnen

• A.G. van Dalen in Bergh; Heren, Land en Volk, blz. 22–29
• John Thoben in Kerspel Beek in de Liemers, blz. 433–453
• John Thoben in Old Ni-js nr. 54, blz. 36–39 en Old Ni-js nr. 63, blz. 4–6
• Huis Bergh – kasteel-kunst-geschiedenis, blz. 25–27
• Michel Groothedde in Een vorstelijke palts te Zutphen?: macht en prestige op en rond het plein 's-Gravenhof van de Karolingische tijd tot aan de stadsrechtverlening. Proefschrift Universiteit van Leiden (2013), blz. 92, 103
• Johanna Maria van Winter: Godschalk de Kruisvaarder en de Heren van den Bergh. Enkele hypothesen in Bijdragen en mededelingen Gelre. Historisch Jaarboek voor Gelderland. Deel XCVII (2006), Vereniging Gelre, blz. 141–153
• Kloster Malgarten op Wikipedia