Zandbult 't Peeske

Inleiding

Zandbult 't Peeske is een voormalige zandafgraving in het Zonderbos niet ver van uitspanning 't Peeske aan de Peeskesweg bij Beek. Op deze plek werd van het begin van de vorige eeuw tot in de jaren zestig zand afgegraven voor onder meer huizenbouw en de aanleg van wegen.

Andere namen voor de Zandbult zijn het Zandgat van Van Haren, zo genoemd naar de eigenaar van het perceel, en het Zandgat van Leijting, zo genoemd naar een van de beheerders van de afgraving (een andere beheerder was Limbeek).

De Zandbult in maart 2016 In de verte Beek met de Sint Martinuskerk

Winterpret op de Zandbult in december 2010

Sinds de zandwinning is gestaakt, trekt de Zandbult in de zomer schoolklassen uit de verre omtrek die er komen spelen en ontspannen. In de winter – als er tenminste sneeuw ligt – is de Zandbult een uitstekende plek voor sleetjetrijden en om te skiën. Hierbij heeft men een prachtig uitzicht op Beek en de achterliggende Posbank en Veluwe.

Een gedeelte van de Zandbult is nog eigendom van de Parochiële Caritas Instelling (PCI) in Beek-Loerbeek.

Zandwinning

In de jaren dertig

Uit De Graafschapbode van 18 november 1935

In de jaren dertig werd er zand afgegraven voor de aanleg van de weg van Beek naar Babberich. Tegenwoordig zijn dit de Arnhemseweg (deel van de N335) en de Oud Arnhemseweg (deel van de N812). Dit werk werd uitgevoerd in het kader van de werkverschaffing. Om de grote werkeloosheid tijdens de economische crisis in die jaren te bedwingen, organiseerde de overheid projecten waarin werklozen verplicht werden om in grote werkploegen ongeschoold werk uit te voeren. De aanleg van de weg Beek–Babberich was zo'n project.

De Oud Arnhemseweg zou oorspronkelijk dóór landgoed De Byvanck aangelegd worden. Plaatselijke notabelen onder aanvoering van meester Vermeulen hebben ervoor gezorgd dat de weg lángs het landgoed is komen te liggen.

Het werk in de afgraving was zwaar, want het werd grotendeels met schop en kruiwagen uitgevoerd. De enorme hoeveelheden zand die nodig waren, werden in kiepkarren geladen en over smalspoor naar de plek van bestemming gereden, soms kilometers ver. Dit gebeurde naar verluidt soms met handkracht, maar er reed ook een kleine locomotief.

Beeldmateriaal uit de jaren dertig

De Graafschapbode van 18 maart 1936 publiceerde een foto van de afgraving, maar die is erg onduidelijk. De foto's hieronder geven een beter beeld. De kop en het onderschrift bij de foto luidden:

WAAR KOMT HET ZAND VANDAAN VOOR DE WEGENVERBETERIG EN DE AANLEG VAN NIEUWE WEGEN IN DE GEMEENTE BERGH.

De uitvoering van het wegenplan in de gemeente Bergh vordert enorme hoeveelheden zand, waartoe een zandgraverij is aangelegd midden in de prachtige dennenbosschen in de buurt van Beek, aan den nieuwen Peeskesweg, tegenover de bekende uitspanning "Het Peeske". Te midden der dichte dennen, toebehoorend aan de familie Van Haren, is hier een enorme zandkuil ontstaan, van waaruit met kipkarren via smalspoor kilometers ver het gele zand wordt aangevoerd. Hierbij foto's van deze Sahara in zakformaat.

• 

  Met meester Vermeulen
• 

  Nogmaaks met
  meester Vermeulen
• 
• 
• 
• 

• 

  Vier foto's met het smalspoor

• 
• 
• 

  Uit een onbekende krant.
  Het bijschrift noemt de locomotief.

In de jaren zestig

In het begin van de jaren zestig werden opnieuw grote hoeveelheden zand afgevoerd voor wegenaanleg; dit keer voor de voltooiing van rijksweg A12. Aannemer Heijting uit Huissen liet hiervoor een dragline en een aantal vrachtwagens aanrukken – een heel andere aanpak dan in de jaren dertig. De vrachtwagens werden geladen, reden via de Arnhemseweg naar de plaats bestemming en keerden via de Peeskesweg terug.

De aanleg van de A12 was al in 1941 begonnen, dus tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zand kwam toen van de Zandbulten op de Hulzenberg bij Stokkum. Door de oorlogsomstandigheden moest het werk in 1943 echter gestaakt worden. De zandbaan die er toen lag, werd in de volksmond het Hazenpad genoemd, omdat het de Duitse bezetters een snelle vluchtweg naar de Heimat verschafte.

Na enige keren uitstel werd de autoweg Arnhem–Emmerik op 12 april 1962 geopend.

Andere activiteiten

In de jaren vijftig hebben Beekse verkenners / jongensgilde onder leiding van Willem Neijenhuis de blokhut "Jong Nederland" gebouwd rechts van de ingang vanaf de Peeskesweg. Andere leiders uit die tijd waren de gebroeders Gepkens. Hierbij hebben zij zand gebruikt uit het aangrenzende zandgat van Leijting, zoals de naam op de foto hiernaast is. Links van de deur zit een houtsnijwerk 'de heilige Chrisstoffel' gemaakt door Jan Hell. Begin jaren 60 is het gebouwtje onder aanvoering van hopman Theo Roos opgeknapt. In de vloer binnen in het gebouw zijn de letters: STA KLAAR gemetseld dit was het motto van het gilde Jong Nederland.

Het adres Peeskesweg 13a dankte de blokhut aan Wolkenland, dat het adres Peeskesweg 13 heeft. Eind jaren zestig is de hut weer afgebroken, omdat de nieuwe jeugdleiders de plek te onveilig vonden. Alleen de fundering is nu nog zichtbaar.

Een politiehondenvereniging houdt al vele jaren trainingen op de Zandbult.

Bronnen

• Bart Hendricksen / Veldwerkgroep Beek-Loerbeek
• Fotoarchief Jan Meurs
• ANWB-informatiebord bij de Zandbult
• Beeldbank Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers
• De Graafschapbode van 18 november 1935 en 18 maart 1936 op Delpher