Zwaab, Johanna

Johanna Zwaab werd op 6 december 1881 geboren in 's-Heerenberg als dochter van Moses Barend Zwaab en Johanna Marcus.

Haar vader was ook in 's-Heerenberg geboren, maar haar moeder kwam uit Castrop-Rauxel bij Münster in Westfalen. Daar waren haar ouders op 13 juli 1878 getrouwd. Kort daarna werd hun huwelijk ook in 's-Heerenberg ingeschreven. Johanna woonde in 's-Heerenberg tot zij op 14 juli 1903 met haar ouders naar Elten verhuisde. Zijn was toen 22 jaar.

Johanna had een oudere broer Julius, maar die was in 1903 al zijn eigen weg gegaan. Een andere broer en een zusje zijn als baby al overleden.

In 1909 heeft zij een buitenechtelijke zoon gekregen. Op 13 augustus 1915 trouwde zij in Emmerik met Otto Makowski, geboren op 15 februari 1877 in Marienburg (nu een stadsdeel van Keulen). Hij sneuvelde op 28 mei 1916 tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zij hertrouwde in Pruisen met Shmuel (Samuel, Sally) Hirsch, een kleermaker die in 1890 geboren werd in Burgsteinfurt bij Münster. Het echtpaar woonde in Emmerik.

Al voor het uitbreken van de oorlog heeft haar man van 17 november tot 16 december 1938 gevangen gezeten in het concentratiekamp Dachau. In 1941 werden zij samen vanuit Emmerik via Düsseldorf gedeporteerd naar Riga in Letland. Hun laatste adres in Emmerik was Kaßstraße 59, in de schaduw van de Aldegundiskerk. Vlakbij, op nummer 62, woonde Johanna's moeder.

De beschikbare gegevens vermelden dat Johanna en haar man eind 1941 zijn omgebracht bij de Dünamünde-Aktion, een van meerdere massamoorden die de nazi's in Letland hebben gepleegd. Daarbij werden de duizenden slachtoffers gedwongen groepsgewijs in massagraven te gaan liggen en daarna met kogels gedood. De Dünamünde-Aktion vond echter in maart 1942 plaats, terwijl eind 1941 het Bloedbad van Rumbula plaatsvond; beide niet ver van de Letse hoofdstad Riga. Bij welk bloedbad Johanna is omgekomen, is dus onduidelijk. Onder de slachtoffers waren behalve Letse joden ook veel Duitse, Oostenrijkse en Tsjechische joden. Deze "Rijksjoden" waren kort tevoren naar het getto van Riga gedeporteerd, en toen dat vol was naar het nabijgelegen, tijdelijke concentratiekamp Jungfernhof. Johanna en haar man behoorden tot deze gedeporteerden. Zij was zestig jaar oud en haar man 51. Johanna's zoon heeft WOII wel overleefd.

Als Johanna's achternaam wordt ook Makowski vermeld, de naam van haar eerdere echtgenoot Otto.

Johanna's moeder is op 19 februari 1943 in Auschwitz omgekomen, 85 jaar oud. Over het lot van haar vader en haar broer zijn geen gegevens voorhanden. Het is aannemelijk dat in elk geval haar vader al voor de oorlog is overleden.

Stolpersteine

De Stolpersteine voor Johanna en haar man voor
Kaßstraße 59 in Emmerik

Voor het huidige pand op het adres Kaßstraße 59 in Emmerik zijn op 25 februari 2011 voor Johanna en haar man elk een Stolperstein geplaatst. Op deze Stolpersteine staan geen overlijdensdata. De reden hiervoor wordt hierboven verklaart.

De Stolpersteine maken deel uit van een doorlopend project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig om de slachtoffers van het nationaalsocialisme te gedenken. Op 28 december 2019 werd in het Beierse Memmingen de 75.000ste Stolperstein gelegd.

In Emmerik is ook een Stolperstein voor Isaac Abraham Zwaab. In 's-Heerenberg zijn in 2013 Stolpersteine geplaatst voor Benjamin Straus en zijn vrouw.

Bronnen

• Bevolkingsregister Bergh
• List of massacres in Latvia
• Lijst van Stolpersteine in Emmerik
• Gedenkbuch "Opfer der Verfolgung der Juden unter der nationalsozialistischen Gewaltherrschaft in Deutschland 1933-1945" van het Bundesarchiv
• WieWasWie
• Yad Vashem
• Inge van der Hulst (informatie Otto Makowski en de buitenechtelijke zoon)