Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

Patersklooster: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
(→‎Het klooster door de jaren heen)
 
(48 tussenliggende versies door 6 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
[[Old Ni-js]] jaargang 23 nummer 60 is een themanummer over het '''Patersklooster'''. In [[2007]] stond het [[Mechteld ten Ham Weekeinde]] in het teken van het klooster
+
Adres: '''[['s-Heerenberg Emmerikseweg 13]]''' <br/>
  
−
[[Afbeelding:sBerg_Klooster-Don-Rua-Gouden-Handen.jpg|thumb|right]]
+
Het '''Patersklooster''' aan de [[Emmerikseweg]] is [['s-Heerenberg]] is een kenmerkend gebouw wanneer je vanuit [[Emmerik]] 's-Heerenberg binnenrijdt. Begonnen als Bonifatiushuis in [[1910]], daarna in [[1958]] hernoemd naar Don Rua tot [[1971]]. Tussen 1971 en [[1975]] heeft het gebouw leeggestaan todat het in gebruik werd genomen als [[Gouden Handen]], een expositie-locatie voor creatief Nederland.
 +
In [[1999]] werd [[Gouden Handen]] ontmanteld en bleef het pand - op enkele horeca-initiatieven na - leegstaan. Na de nodige discussies werd in [[2009]] gestart met de verbouwing naar koop/huurappartementen en o.a. de dependance van het gemeentehuis van [[gemeente Montferland|Montferland]]. In [[2015]] werd de verbouwing opgeleverd samen met de heringerichte [[Stadspark|kloostertuin]].
  
−
==Old Ni-js nummer 60==
+
Aliassen: [[Bonifatiushuis]] | [[Don Rua]] | [[Gouden Handen]] | Dependance gemeentehuis Montferland
−
===De jezuïeten===
 
−
*Inleiding blz 2
 
−
*De Kulturkampf blz 3-4
 
−
*Kulturkampfkloosters blz 5
 
−
*De [[Jezuïeten | jezuïeten (SJ)]] 1910-1937 blz 6-8
 
−
*Bouw van het Patersklooster: Het grondstuk van het Patersklooster blz 9-12
 
−
*De architekt Max Keuchen blz 13
 
−
*De uitvoerder architekt Johann J. van Aaken blz 14
 
−
*De bouw blz 15-16
 
−
*De eerste steen 11 mei 1909 blz 16-18
 
−
*De inwijding 18 oktober 1910 blz 18-23
 
−
*De veertien staties van de Kruisweg in het kloosterpark blz 24-26. 
 
  
−
Zie ook [[Kruisweg bij het Sint Bonifatiusklooster]]
+
== Het ontstaan van het klooster ==
−
*Spoorwegverbinding van Nederlandse kloosters met Duitsland blz 27
+
De stichting van het '''Patersklooster''' in [['s-Heerenberg]] was een laat gevolg van de ''Kulturkampf'' die in de jaren zeventig van de negentiende eeuw in [[Duitsland]] werd gevoerd. De overheid van het Duitse Rijk, dat in [[1871]] was ontstaan, werd sterk gedomineerd door protestanten. Rijkskanselier Otto von Bismarck wantrouwde de katholieken, omdat die door samenwerking met katholieken buiten het Duitse Rijk de Duitse eenheid zouden ondermijnen. Als gevolg hiervan werden verschillende antikatholieke wetten aangenomen, zoals in [[1872]] het ''Jesuitengesetz''. Hiermee werden de kloosters van [[jezuïeten]] en verwante kloosterorden opgeheven, waarop de bewoners noodgedwongen hun land verlieten.
−
*Waterleiding, electriciteit, onderwijs blz 28-31
 
−
*Retraites blz 31
 
−
*Belastingperikelen blz 32
 
−
*De jezuïeten vertrekken blz 32-34
 
  
−
===Witte Paters===
+
Jezuïeten uit Bonn en Essen vestigden zich toen in Nederlands Limburg; op een kasteel bij Baexem en op een kasteel bij Afferden. Toen laatstgenoemd kasteel afbrandde en het kasteel bij Baexem te klein bleek om alle jezuïeten te huisvesten, werd gezocht naar een locatie om een nieuw klooster te bouwen. Het oog viel op 's-Heerenberg, waar [[Administrateurs en Rentmeesters Huis Bergh|rentmeester]] [[Meijer, Laurentius|Laurens Meijer]] van [[Huis Bergh]] behulpzaam was bij de aankoop van de benodigde grond.
−
*De [[Witte Paters]] van Kardinaal Lavigerie 1937-1958  blz 35
+
{|
−
*Afrika in het hartje van [[Gelderland]] blz 36-40
+
|- valign=top
−
*[[Tweede Wereldoorlog|Onder vijandelijk bewind]] blz 40
+
|[[Bestand:Patersklooster 1895.png|thumb|500px|'''Detail van een [[topografische kaarten|topografische kaart]] uit [[1895]]. Het Patersklooster is er nog niet]]
−
*De [[kriegsmarine]] in het Patersklooster blz 42
+
|[[Bestand:Patersklooster 1931.png|thumb|450px|'''Detail van een topografische kaart uit [[1931]]. Het Patersklooster is duidelijk te zien. Het kloosterterrein liep door tot aan de grens.]]
−
*Het [[Gezondheidszorg|noodziekenhuis]] blz 44
+
|}
−
*Danklied [[Kamp Rees]] blz 45
 
−
*[[Oorlogsslachtoffers|Slachtoffers van het Kamp Rees]] overleden in [[Bergh]] blz 46-47
 
−
*Noodziekenhuis wordt opgeheven blz 48-49
 
−
*Afscheid van de Witte Paters blz 50-51
 
−
*[[Religieuzen|Geestelijk Erfgoed]] -17: Drie Witte Paters blz 54-59
 
  
−
===Salesianen van Don Bosco===
+
== De bouw van het Patersklooster ==
−
*De [[Salesianen van Don Bosco]] 1958-1971 blz 60
+
[[Bestand:1909.jpg|200px|thumb|right|<center>'''De Eerste Steen'''</center>]]  
−
*Huize [[Don Rua]] geopend blz 64
 
−
*Een nieuw Missiemuseum blz 65
 
−
*Drie gebroeders Van Luyn blz 69
 
−
*Einde van het kloosterkerkhof blz 71
 
  
−
===Gouden Handen===
+
Het klooster is een ontwerp van de Akense architect Max Keuchen ([[1843]]-[[1919]]). Hij liet zich inspireren door het ''Exerzitienhaus'' van de jezuïeten in Tisis, een stadsdeel van Feldkirch in Oostenrijk, vlak aan de grens met Liechtenstein. Het gebouw heeft een H-vormig grondplan en is opgetrokken in roodbruine baksteen in [[Metselverband|kruisverband]]. Het dak is een [[Dakvorm|mansardedak]]. [[Kloostermuur Patersklooster|De muur]] die om het hele complex werd gebouwd, is nu grotendeels verdwenen, maar de restanten zijn sinds 2 februari [[2012]] een [[Monumenten|gemeentelijk monument]] (nr. 12.01).
−
*Aziatische vluchtelingen blz 72
 
−
*Gerrit Hazeleger koopt het voormalige seminarie blz 72
 
−
*Commissaris van de Koningin opent [[Gouden Handen]] blz 73
 
−
*[[Uittenbogaard, Leo | Leo Uittenbogaard]] 1974-1992 blz 74-76
 
−
*[[Spies, Frits|Frits Spies]] 1975-1993 blz 76-77
 
−
*Kuneke Hoveling-Terlingen 1975-1991 blz 78
 
−
*Planetarium naar Gouden Handen blz 79
 
−
*Hoogtepunten in Gouden Handen blz 80-84
 
−
*Jomanda blz 85
 
  
−
===Het huis staat leeg===
+
De belangrijkste momenten uit de bouwperiode zijn:
−
*COA: Centraal Orgaan Asielzoekers blz 87
+
* 1 juli [[1908]]: begin van grondwerkzaamheden. Het bouwterrein was drassig en moest opgehoogd worden, waarbij tevens een enorme plaat van 55 centimeter dik gewapend beton werd gestort. Dit systeem van funderen werd acht jaar eerder voor het eerst in Duitsland toegepast. De eigenlijke bouw begon in oktober 1908.
−
*Stichting Basilica blz 87
 
−
*[[Monumenten|Rijksmonument]] 1999 blz 88-89
 
−
*Notariele akten en [[kadaster]] blz 90-94
 
−
*Bronnen blz 95
 
  
−
===Werkgroep Patersklooster===
+
* 11 mei [[1909]]: symbolische eerstesteenlegging, groots gevierd in aanwezigheid hoge jezuïeten en geestelijken en notabelen uit 's-Heerenberg en [[Emmerik]].
−
Er was een [[Patersklooster Werkgroep|Werkgroep Paterklooster]] die er voor zorgde dat het themanummer tot stand kwam.
+
*18 oktober [[1910]]: plechtige inwijding van het klooster in aanwezigheid van de aartsbisschop van Utrecht en de bisschop van Fulda. Enkele jezuïeten waren al sinds de aanvang van de bouwwerkzaamheden in 's-Heerenberg, maar de meeste waren in september 1910 aangekomen.
 +
{|
 +
|- valign=top
 +
|[[Bestand: Exezitienhaus Tisis-Feldkirch.jpg|thumb|430px|'''Het ''Exerzitienhaus'' in Tisis, Oostenrijk, diende als voorbeeld voor het Patersklooster]]
 +
|[[Bestand:Willem Evers.JPG|thumb|400px|'''Kastelein Willem Evers van [[Peer, De|Grenscafé De Peer]] schenkt een borrel in voor metselaars aan de kloostermuur.]]
 +
|}
  
−
==Rijksmonument==
+
== De namen van het Patersklooster ==
−
Rijksmonumentnummer 514889<br/>
+
=== Sint-Bonifatiushuis ===
−
Uit Rijksmonumenten WikiOmschrijving <br/>
+
[[Bestand:Bonifatius in het wit.jpg|thumb|right|300px|'''Het beeld van Sint Bonifatius boven de hoofdingang van het Patersklooster]]
 +
Tot [[1958]] droeg het Patersklooster de naam '''Sint-Bonifatiushuis''' of '''Sint-Bonifatius College''', naar de heilige waaraan de jezuïeten, de stichters van het klooster, het gebouw hadden opgedragen. Dit verklaart de aanwezigheid van de bisschop van Fulda bij de inwijding van het klooster in 1910. De relikwieën van Sint Bonifatius (in [[754]] bij Dokkum vermoord) worden bewaard in het klooster Fulda, dat Bonifatius tien jaar voor zijn dood in Hessen had gesticht. Bij de inwijding heeft de bisschop van Fulda enkele relikwieën van Bonifatius overgedragen aan het Patersklooster.
  
−
Klooster van het type JEZUIETENKLOOSTER met H-vormig grondplan opgetrokken in roodbruine baksteen in kruisverband met rustica basement. De begane grond wordt afgesloten door een hardstenen waterlijst. Op de scheiding van de vensterassen lopen lisenen van kolossale orde over de bovenste twee bouwlagen, die overgaan in een rondboogfries onder een hardstenen daklijst. In de regelmatig verdeelde muuropeningen bevinden zich voornamelijk zesruits, achtruits vensters en negenruits rondboogvensters. De zesruits ramen bestaan uit twee tweeruits draairamen met een halfrond tweeruits valraam van elkaar gescheiden door een geprofileerd kalf. De achtruits ramen hebben in plaats van twee tweeruits draairamen, twee drieruits draairamen. De negenruits ramen bestaan uit een vast raam met verdeling (2x3) met een halfrond drieruits bovenlicht met onderverdeling in roeden. Op de belangrijke plaatsen bevinden zich glas-in-loodramen in de rondboog-, rozet- en roosvensters. De terug liggende vensteropeningen met getrapte dagkant en hardstenen onderdorpel worden aan de bovenzijde afgesloten door een rondboog. Bij de vensters op de begane grond wordt deze strek afgesloten met een liggende koppenlaag. De gevels eindigen in een mansardekap met dakvensters waarvan de leien dakbedekking deels vervangen is door bitumen en asfalt.  
+
Of de relikwieën nog in het Paterklooster zijn, of zijn teruggebracht naar Fulda, is niet bekend. Wel prijkt een beeld van Sint Bonifatius nog altijd hoog boven de hoofdingang.
  
−
De symmetrisch opgezette VOORGEVEL (zuidgevel) is te verdelen in vijf ongelijke traveeën. De midden, uiterst linker- en rechtertravee eindigen in een topgevel met schouderstukken waartussen twee identieke traveeën, vijf vensterassen breed. Tegen de uiterste linker- en rechtertravee bevindt zich een aanbouw met absis. In de middentravee bevindt zich op de begane grond een uitbouw van een bouwlaag met plat dak.  
+
=== Huize Don Rua ===
 +
Toen in 1958 de [[Salesianen van Don Bosco]] het Patersklooster betrokken, veranderden zij de naam in '''Huize Don Rua'''. Michele Rua ([[1837]]-1910) was de rechterhand en eerste opvolger van Giovanni Bosco ([[1815]]-[[1888]]), de oprichter van de kloosterorde.
  
−
Centraal in de uitbouw van de middentravee bevindt zich een rechthoekige, dubbele, houten deur met ijzerbeslag, een geprofileerd kalf, een halfrond bovenlicht met smeedijzeren sierwerk omsloten door een hardstenen bewerkte lijst. Aan weerszijden van de entree bevinden zich twee vensters, bestaande uit een tweeruits draairaam met halfrond bovenlicht afgesloten door een gekoppelde hardstenen onderdorpel. De assen zijn van elkaar gescheiden door lisenen aan de bovenzijde overgaand in een horizontaal rondboogfries. Boven het rondboogfries bevindt zich een uitspringende koppenlaag, een hardstenen waterlijst en een gesloten bakstenen borstwering waarop de naam 'Gouden Handen' is aangebracht in gele letters. In de linker- en rechtergevel van de uitbouw bevinden zich twee spaarvelden.  
+
=== Gouden Handen ===
 +
Na het vertrek van de Salesianen in [[1971]] opende in [[1975]] het grootste creativiteitscentrum voor amateurs ter wereld zijn deuren in het Patersklooster. Boven de hoofdingang kwam in grote letters [[Gouden Handen]] te staan.
 +
<br clear=all/>
  
−
Op de eerste, tweede en derde verdieping is de travee begrensd door lisenen van kolossale orde die in de topgevel overgaan in een klimmend boogfries. Centraal op de eerste verdieping bevindt zich een negenruits rondboogvenster met aan weerszijden een zesruits rondboogvenster. Deze indeling herhaalt zich op de tweede en derde verdieping. In de geveltop bevinden zich twee tweeruits rondboogvensters met centraal een nis met het beeld van de heilige Bonifacius gevat in een hardstenen omlijsting.  
+
== Bewoners en gebruikers ==
 +
De jezuïeten hebben het Patersklooster tot [[1937]] bewoond. Daarna is het gebouw in bezit geweest van twee andere kloosterorden en heeft daartussendoor en daarna ook andere bestemmingen gehad. Sinds 16 december [[1999]] is het gebouw een [[Monumenten|rijksmonument]], opgenomen in het monumentenregister onder nummer 514889.
  
−
De linkertravee bestaat uit vijf vensterassen met op elke verdieping vijf regelmatig verdeelde zesruits ramen. De travee eindigt in een mansardedak met vijf regelmatig verdeelde dakvensters. De linkertravee is identiek aan de rechtertravee.
+
* [[Jezuïeten]]: 1910-1937
 +
**[[Kruisweg in het Stadspark]]
 +
*[[Witte Paters]]: 1937-1958
 +
**''Marine-Sanitätsschule'' van de ''[[Kriegsmarine]]''
 +
**[[Noodziekenhuis in 's-Heerenberg|Noodziekenhuis]]
 +
**''[[2nd Canadian Casualty Clearing Station]]''
 +
*[[Salesianen van Don Bosco]]: 1958-1971
 +
*[[Gouden Handen]]: [[1975]]-[[1999]]
 +
*Het huis staat leeg
 +
*[[Appartementen Gouden Handen]] vanaf [[2009]]
  
−
De travee uiterst links bestaat uit een aanbouw geplaatst tegen een topgevel met hardstenen daklijst. De aanbouw met rechthoekig grondplan en een absis bestaande uit een kelder en drie bouwlagen wordt afgesloten door een schilddak. De topgevel eindigt in een klimmend boogfries waarboven een hardstenen daklijst met voluten aan de uiteinden. Centraal in de topgevel bevinden zich drie aaneengeschakelde rechthoekige vensters met hardstenen onder- en bovendorpels. Hieronder begint de nok van de aanbouw. Aan weerszijden van de nok bevindt zich een rechthoekig venster en een zesruits venster met halfrond bovenlicht afgeschuind door de helling van het dak. De absiszijde bestaat uit twee bouwlagen met op de begane grond drie glas-in-lood rosetvensters met smeedijzeren traliewerk. Op de eerste verdieping bevinden zich drie dichtgemetselde muuropeningen in de spaarvelden. In de rechterzijgevel bevinden zich op de begane grond vier regelmatig verdeelde zesruits vensters. Op de eerste verdieping bevinden zich vier regelmatig verdeelde gekoppelde glas-in-lood rondboogvensters. Onder de daklijst bevindt zich een bakstenen siermetselwerk bestaande uit een koppenrij, bloktandlijst en muizetandlijst. De rechterzijgevel van de aanbouw is identiek aan de linkerzijgevel van de aanbouw.  
+
== Beeldmateriaal ==
 +
=== Het klooster door de jaren heen ===
 +
Onderstaande foto's tonen het klooster in opeenvolgende perioden van zijn bestaan. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.
 +
<gallery>
 +
Bestand:P1030967.jpg|'''Links de [[Stadsherbergh "De Dolle Graaf"|Dolle Graaf]] en voor de muur het [[Tramweg Zutphen-Emmerik|trammetje]].
 +
Bestand:Don_Rua074.jpg | '''Het Bonifatiushuis
 +
Bestand:Kloostermuur zonder ijzerwek.JPG | '''Het jezuïetenklooster
 +
Bestand:Don_Rua_voorkant_kl.jpg | '''Huize Don Rua
 +
Bestand:sBerg_Klooster-Don-Rua-Gouden-Handen.jpg | '''Gouden Handen
 +
Bestand:Plan_Plantsoensingel-Zuid_(Large).JPG|'''Luchtfoto van rond [[1993]]
 +
Bestand:Angelusklokje Bonifatiushuis 's-Heerenberg.jpg|Angelusklokje ‎
 +
</gallery>
  
−
De travee uiterst rechts heeft een aanbouw van het type kruiskapel met vieringtoren, absis en zijkapellen. De transeptgevel eindigt in een topgevel met klimmend boogfries. In de geveltop bevindt zich een raampartij waaronder respectievelijk een roosvenster, een zuilengalerij en twee gekoppelde vensters. De gevel wordt aan weerszijden begrensd door steunberen. In de gevels van de zijkapel links van de absis bevindt zich op de begane grond een roosvenster met op de eerste verdieping een rondboogvenster, met steunberen op de hoeken. In de gevels van de rechthoekige rechterzijkapel bevinden zich rondboogvensters en rosetvensters.  
+
=== Bouwtekening kelderverdieping - fundatie ===
 +
{|
 +
|- valign=top
 +
|[[Bestand:Kopie van Plattegrond kelder klooster 1908.jpg|thumb|350px|'''De bouwtekening van de kelderverdieping door architect Keuchen. <br>Het H-vormige grondplan is duidelijk te herkennen.]]
 +
|[[Bestand:Fundatie_klooster.jpg|thumb|450px|'''Foto uit 1908, het leggen van de fundering.]]
 +
|}
  
−
De LINKERZIJGEVEL (noordgevel) bestaat uit vijftien vensterassen met in iedere as een kelderraampje in het rustica basement. Eén vensteras eindigt in een topgevel met aangekapt zadeldak. In deze as bevindt zich op iedere verdieping een samengesteld venster, bestaande uit een achtruits middenvenster, met drieruits zijvensters. De drie assen links en vijf assen rechts van deze as zijn identiek met regelmatig verdeelde achtruits ramen op iedere verdieping. Aansluitend volgen twee identieke assen met regelmatig verdeelde negenruits ramen. De rechthoekige samengesteld dakvensters in deze as wijken af. Deze bestaan uit een zesruits middenvenster aan weerszijden geflankeerd door een drieruits venster. Boven de dakvensters bevinden zich twee halfronde tweeruits dakvensters in de helling van de mansardekap. Uiterst rechts bevindt zich de zijgevel van de aanbouw.  
+
== Verbouwingen ==
 +
Het Patersklooster is in de loop van zijn bestaan enkele keren verbouwd. In [[1941]] werd er in het zuidelijk deel het een en ander verbroken voordat de matrozen van de ''Kriegsmarine'' er hun intrek namen. Na de [[Tweede Wereldoorlog|oorlog]] moest er voor een geschat bedrag van 60.000 gulden aan schade hersteld worden.
  
−
De symmetrisch opgezette ACHTERGEVEL (oostgevel) is te verdelen in drie ongelijke traveeën met aan de buitenzijde twee zijarmen, haaks op de achtergevel. Centraal in de gevel eindigen drie vensterassen in een gebroken topgevel. In de vensterassen bevinden zich negen regelmatig verdeelde zesruits rondboogvensters met in de geveltop een ronde wijzerplaat met hardstenen omlijsting. Op de begane grond bevindt zich een uitbouw vergelijkbaar met de uitbouw in de voorgevel, zij het in een meer sobere vorm. Centraal in de gevel van de uitbouw met gesloten borstwering bevindt zich een centrale deur aan weerszijden geflankeerd door een zesruits venster. Links en rechts van de middenpartij bevinden zich vijf vensterassen met vijf regelmatig verdeelde negenruits ramen op de begane grond en tien zesruits ramen regelmatig verdeeld over de eerste en tweede verdieping. De uiterst linker vensteras verspringt ten opzichte van de andere assen en wordt afgesloten door vijf smalle gekoppelde drieruits ramen met een afwijkend dakvenster. De beide armen zijn identiek met uitzondering van het vierkante bouwvolume op de kop van de linkerarm. De rechterarm heeft op de kop een centrale vensteras met in de eerste drie bouwlagen een negenruits raam met een samengesteld twaalfruits dakraam. Deze as wordt an weerszijden geflankeerd door een blind spaarveld. De zeven vensterassen van linker- en rechterzijgevel van de rechterarm zijn identiek met uitzondering van de centrale vensteras. Aan de binnenplaatszijde bevindt zich in de middenas drie negenruits ramen boven elkaar.  
+
De Salesianen van Don Bosco hebben voor hun komst in 1958 het klooster grondig laten verbouwen. Zij hadden hiervoor de Apeldoornse architect Van Dongen en aannemer Reusken uit Loenen/Eerbeek ingehuurd. Door meerdere binnenmuren weg te breken ontstonden ruimere vertrekken. Later zou blijken dat hierbij wat te rigoureus te werk was gegaan. De sanitaire voorzieningen werden sterk verbeterd, onder meer door de installatie van dertig wc's, dertig urinoirs en tachtig wastafels.
  
−
De linkerarm is identiek met uitzondering van het vierkante bouwvolume opgebouwd uit drie bouwlagen met plat dak. De zijgevels van dit bouwvolume zonder lisenen en rondboogfries, bestaan uit drie vensterassen. In deze assen bevinden zich negen regelmatig verdeelde zesruits ramen. De kopgevel wijkt af op de begane grond en in de middenas waar in plaats van zesruits ramen negenruits ramen geplaats zijn. Eén zesruits rondboogvenster is bij wijze van experiment vervangen door een kunststof venster. Centraal op de tweede verdieping bevindt zich een balkon met smeedijzeren balustrade.  
+
Na de sluiting van Gouden Handen volgde een periode van leegstand en verval. Op initiatief van woningcorporatie ''Woonzorg Nederland'' werd uiteindelijk in januari [[2011]] begonnen met de verbouwing tot een appartementencomplex met 46 levensloopbestendige woningen voor senioren. ''Woonzorg Nederland'' stelt voor Gouden Handen de leeftijdsgrens voor een senior op 45 jaar. Eind [[2012]] werd het complex opgeleverd. Behalve woningen zijn er ook ruimten met een publieksfunctie gerealiseerd, zoals horeca. Sinds februari [[2014]] is er een publieksbalie van de [[Gemeente Montferland]] gevestigd in dit gebouw, dat de naam Gouden Handen behoudt.
  
−
Het INTERIEUR is, ondanks de verbouwing omstreeks 1960, goed bewaard gebleven. Alle ramen (met uitzondering van één kunststof kozijn) zijn oorspronkelijk, evenals de deuren in het ex- en interieur. In de gang en trappartij met kleurrijke oorspronkelijke tegelvloer, bevinden zich zwart marmeren zuilen met entasis en gebeeldhouwde zandstenen kapitelen. De trap heeft een smeedijzeren leuning met houten railing. In de aanbouw met absis bevindt zich een originele balkenlaag met schildering. In het gebouw zijn verder nog aanwezig toiletruimten op de eerste verdieping en een theaterzaal op de zolderverdieping. In de kelder bevindt zich de voormalige bakkerij. In enkele zalen bevinden zich lambrizeringen en houten parketvloeren.
+
Bij de verbouwing van Gouden Handen kwam aan het licht dat het gebouw enkele bouwtechnische tekortkomingen kent. Bij de verbouwing van 1958 waren enkele dragende muren verwijderd, waardoor het dak was verzakt. Dit had tijdens de langdurige leegstand tot lekkage geleid, waardoor ernstige – maar herstelbare – schade was ontstaan. Meer structureel bleek dat de dragende muren op de verschillende verdiepingen niet overal precies boven elkaar staan. De dakspanten staan op hun beurt niet overal boven de dragende muren. Ten slotte bleek bij het aanbrengen van de galerijen aan de achterkant dat de achtergevel ter plaatse dertien centimeter naar buiten overhelt. Deze tekortkomingen benadelen de stabiliteit van het gebouw niet. Het overhellen van de achtergevel (en wie weet ook van andere muren) kan met opzet zijn gedaan om inregenen te verminderen.
−
 
 
−
Waardering
 
−
 
 
−
JEZUIETENKLOOSTER van de architect KEUCKEN gebouwd in 1909.  
 
−
 
 
−
- Van architectuurhistorisch belang als voorbeeld van een neoromaans klooster van de architect Keucken met een redelijk gaaf bewaard ex- en interieur.
 
−
 
 
−
- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van een complex gelegen aan de grens met Duitsland, bestaande uit het klooster, een kruisweg en een heilig hartbeeld.  
 
−
 
 
−
- Van cultuurhistorische waarde als representatief voorbeeld van een Duitse kloosterorde, die het klooster als gevolg van het Kulturkampf plaatst buiten Duits grondgebied. Tijden de oorlogswinter heeft een belangrijke rol gespeeld als noodhospitaal van het Rode Kruis.  
 
  
 
==Trivia==
 
==Trivia==
−
*Toen er nog paters in het klooster waren, logeerde Sint Nicolaas er in december. De kinderen wisten het zeker want voor het middenraam boven de hoofdingang stond dan de sinterklaasstaf.
+
*Toen er nog paters in het klooster waren, logeerde Sint Nicolaas er in december. De kinderen wisten het zeker, want voor het middenraam boven de hoofdingang stond dan de sinterklaasstaf.
 
*Het prachtige smeedijzeren hek voor het klooster is gesloopt om de bussen van de [[Openbaar vervoer|GTW (later GSM)]] de ruimte te geven om voor het klooster te keren.
 
*Het prachtige smeedijzeren hek voor het klooster is gesloopt om de bussen van de [[Openbaar vervoer|GTW (later GSM)]] de ruimte te geven om voor het klooster te keren.
−
 
−
==Adres==
 
−
Emmerikseweg 13<br/>
 
−
's-Heerenberg<br/>
 
  
 
==Kaart==
 
==Kaart==
 
<googlemap lat="51.872093" lon="6.247852" zoom="17">51.872258, 6.248356</googlemap>
 
<googlemap lat="51.872093" lon="6.247852" zoom="17">51.872258, 6.248356</googlemap>
  
−
==Bron==
+
== Bronnen ==
−
*Rijksmonument: Rijksmonumentnummer 514889 bij ''Wikipedia''
+
*[[Old Ni-js 060|Old Ni-js nr. 60]] en [[Old Ni-js 089|nr. 89]]
  
−
{{Onderwerp|Kerken en kloosters|Godsdienst|'s-Heerenberg}}
+
[[Categorie: 's-Heerenberg Emmerikseweg]]
 +
[[Categorie: Godsdienst]]
 +
[[categorie: Kerken en Kloosters 's-Heerenberg]]
 +
[[categorie: Rijksmonumenten 's-Heerenberg]]

Huidige versie van 23 nov 2024 om 14:22

Adres: 's-Heerenberg Emmerikseweg 13

Het Patersklooster aan de Emmerikseweg is 's-Heerenberg is een kenmerkend gebouw wanneer je vanuit Emmerik 's-Heerenberg binnenrijdt. Begonnen als Bonifatiushuis in 1910, daarna in 1958 hernoemd naar Don Rua tot 1971. Tussen 1971 en 1975 heeft het gebouw leeggestaan todat het in gebruik werd genomen als Gouden Handen, een expositie-locatie voor creatief Nederland. In 1999 werd Gouden Handen ontmanteld en bleef het pand - op enkele horeca-initiatieven na - leegstaan. Na de nodige discussies werd in 2009 gestart met de verbouwing naar koop/huurappartementen en o.a. de dependance van het gemeentehuis van Montferland. In 2015 werd de verbouwing opgeleverd samen met de heringerichte kloostertuin.

Aliassen: Bonifatiushuis | Don Rua | Gouden Handen | Dependance gemeentehuis Montferland

Het ontstaan van het klooster

De stichting van het Patersklooster in 's-Heerenberg was een laat gevolg van de Kulturkampf die in de jaren zeventig van de negentiende eeuw in Duitsland werd gevoerd. De overheid van het Duitse Rijk, dat in 1871 was ontstaan, werd sterk gedomineerd door protestanten. Rijkskanselier Otto von Bismarck wantrouwde de katholieken, omdat die door samenwerking met katholieken buiten het Duitse Rijk de Duitse eenheid zouden ondermijnen. Als gevolg hiervan werden verschillende antikatholieke wetten aangenomen, zoals in 1872 het Jesuitengesetz. Hiermee werden de kloosters van jezuïeten en verwante kloosterorden opgeheven, waarop de bewoners noodgedwongen hun land verlieten.

Jezuïeten uit Bonn en Essen vestigden zich toen in Nederlands Limburg; op een kasteel bij Baexem en op een kasteel bij Afferden. Toen laatstgenoemd kasteel afbrandde en het kasteel bij Baexem te klein bleek om alle jezuïeten te huisvesten, werd gezocht naar een locatie om een nieuw klooster te bouwen. Het oog viel op 's-Heerenberg, waar rentmeester Laurens Meijer van Huis Bergh behulpzaam was bij de aankoop van de benodigde grond.

Detail van een topografische kaart uit 1895. Het Patersklooster is er nog niet
Detail van een topografische kaart uit 1931. Het Patersklooster is duidelijk te zien. Het kloosterterrein liep door tot aan de grens.

De bouw van het Patersklooster

De Eerste Steen

Het klooster is een ontwerp van de Akense architect Max Keuchen (1843-1919). Hij liet zich inspireren door het Exerzitienhaus van de jezuïeten in Tisis, een stadsdeel van Feldkirch in Oostenrijk, vlak aan de grens met Liechtenstein. Het gebouw heeft een H-vormig grondplan en is opgetrokken in roodbruine baksteen in kruisverband. Het dak is een mansardedak. De muur die om het hele complex werd gebouwd, is nu grotendeels verdwenen, maar de restanten zijn sinds 2 februari 2012 een gemeentelijk monument (nr. 12.01).

De belangrijkste momenten uit de bouwperiode zijn:

  • 1 juli 1908: begin van grondwerkzaamheden. Het bouwterrein was drassig en moest opgehoogd worden, waarbij tevens een enorme plaat van 55 centimeter dik gewapend beton werd gestort. Dit systeem van funderen werd acht jaar eerder voor het eerst in Duitsland toegepast. De eigenlijke bouw begon in oktober 1908.
  • 11 mei 1909: symbolische eerstesteenlegging, groots gevierd in aanwezigheid hoge jezuïeten en geestelijken en notabelen uit 's-Heerenberg en Emmerik.
  • 18 oktober 1910: plechtige inwijding van het klooster in aanwezigheid van de aartsbisschop van Utrecht en de bisschop van Fulda. Enkele jezuïeten waren al sinds de aanvang van de bouwwerkzaamheden in 's-Heerenberg, maar de meeste waren in september 1910 aangekomen.
Het Exerzitienhaus in Tisis, Oostenrijk, diende als voorbeeld voor het Patersklooster
Kastelein Willem Evers van Grenscafé De Peer schenkt een borrel in voor metselaars aan de kloostermuur.

De namen van het Patersklooster

Sint-Bonifatiushuis

Het beeld van Sint Bonifatius boven de hoofdingang van het Patersklooster

Tot 1958 droeg het Patersklooster de naam Sint-Bonifatiushuis of Sint-Bonifatius College, naar de heilige waaraan de jezuïeten, de stichters van het klooster, het gebouw hadden opgedragen. Dit verklaart de aanwezigheid van de bisschop van Fulda bij de inwijding van het klooster in 1910. De relikwieën van Sint Bonifatius (in 754 bij Dokkum vermoord) worden bewaard in het klooster Fulda, dat Bonifatius tien jaar voor zijn dood in Hessen had gesticht. Bij de inwijding heeft de bisschop van Fulda enkele relikwieën van Bonifatius overgedragen aan het Patersklooster.

Of de relikwieën nog in het Paterklooster zijn, of zijn teruggebracht naar Fulda, is niet bekend. Wel prijkt een beeld van Sint Bonifatius nog altijd hoog boven de hoofdingang.

Huize Don Rua

Toen in 1958 de Salesianen van Don Bosco het Patersklooster betrokken, veranderden zij de naam in Huize Don Rua. Michele Rua (1837-1910) was de rechterhand en eerste opvolger van Giovanni Bosco (1815-1888), de oprichter van de kloosterorde.

Gouden Handen

Na het vertrek van de Salesianen in 1971 opende in 1975 het grootste creativiteitscentrum voor amateurs ter wereld zijn deuren in het Patersklooster. Boven de hoofdingang kwam in grote letters Gouden Handen te staan.

Bewoners en gebruikers

De jezuïeten hebben het Patersklooster tot 1937 bewoond. Daarna is het gebouw in bezit geweest van twee andere kloosterorden en heeft daartussendoor en daarna ook andere bestemmingen gehad. Sinds 16 december 1999 is het gebouw een rijksmonument, opgenomen in het monumentenregister onder nummer 514889.

Beeldmateriaal

Het klooster door de jaren heen

Onderstaande foto's tonen het klooster in opeenvolgende perioden van zijn bestaan. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

  • Links de Dolle Graaf en voor de muur het trammetje.

  • Het Bonifatiushuis

  • Het jezuïetenklooster

  • Huize Don Rua

  • Gouden Handen

  • Luchtfoto van rond 1993

  • Angelusklokje ‎

Bouwtekening kelderverdieping - fundatie

De bouwtekening van de kelderverdieping door architect Keuchen.
Het H-vormige grondplan is duidelijk te herkennen.
Foto uit 1908, het leggen van de fundering.

Verbouwingen

Het Patersklooster is in de loop van zijn bestaan enkele keren verbouwd. In 1941 werd er in het zuidelijk deel het een en ander verbroken voordat de matrozen van de Kriegsmarine er hun intrek namen. Na de oorlog moest er voor een geschat bedrag van 60.000 gulden aan schade hersteld worden.

De Salesianen van Don Bosco hebben voor hun komst in 1958 het klooster grondig laten verbouwen. Zij hadden hiervoor de Apeldoornse architect Van Dongen en aannemer Reusken uit Loenen/Eerbeek ingehuurd. Door meerdere binnenmuren weg te breken ontstonden ruimere vertrekken. Later zou blijken dat hierbij wat te rigoureus te werk was gegaan. De sanitaire voorzieningen werden sterk verbeterd, onder meer door de installatie van dertig wc's, dertig urinoirs en tachtig wastafels.

Na de sluiting van Gouden Handen volgde een periode van leegstand en verval. Op initiatief van woningcorporatie Woonzorg Nederland werd uiteindelijk in januari 2011 begonnen met de verbouwing tot een appartementencomplex met 46 levensloopbestendige woningen voor senioren. Woonzorg Nederland stelt voor Gouden Handen de leeftijdsgrens voor een senior op 45 jaar. Eind 2012 werd het complex opgeleverd. Behalve woningen zijn er ook ruimten met een publieksfunctie gerealiseerd, zoals horeca. Sinds februari 2014 is er een publieksbalie van de Gemeente Montferland gevestigd in dit gebouw, dat de naam Gouden Handen behoudt.

Bij de verbouwing van Gouden Handen kwam aan het licht dat het gebouw enkele bouwtechnische tekortkomingen kent. Bij de verbouwing van 1958 waren enkele dragende muren verwijderd, waardoor het dak was verzakt. Dit had tijdens de langdurige leegstand tot lekkage geleid, waardoor ernstige – maar herstelbare – schade was ontstaan. Meer structureel bleek dat de dragende muren op de verschillende verdiepingen niet overal precies boven elkaar staan. De dakspanten staan op hun beurt niet overal boven de dragende muren. Ten slotte bleek bij het aanbrengen van de galerijen aan de achterkant dat de achtergevel ter plaatse dertien centimeter naar buiten overhelt. Deze tekortkomingen benadelen de stabiliteit van het gebouw niet. Het overhellen van de achtergevel (en wie weet ook van andere muren) kan met opzet zijn gedaan om inregenen te verminderen.

Trivia

  • Toen er nog paters in het klooster waren, logeerde Sint Nicolaas er in december. De kinderen wisten het zeker, want voor het middenraam boven de hoofdingang stond dan de sinterklaasstaf.
  • Het prachtige smeedijzeren hek voor het klooster is gesloopt om de bussen van de GTW (later GSM) de ruimte te geven om voor het klooster te keren.

Kaart

<googlemap lat="51.872093" lon="6.247852" zoom="17">51.872258, 6.248356</googlemap>

Bronnen

Overgenomen van "https://berghapedia.nl/index.php?title=Patersklooster&oldid=98801"