Moorman, Wilhelmus

.

In het verzet

Wim Moorman werd geboren te Deventer op 7 mei 1925 als zoon van Antoon Moorman, en Anna Stephanie Heisterkamp. Zijn vader was agent van politie en werd in augustus 1925, kort na Wims geboorte, als rijksveldwachter gestationeerd in Beek.

Het ingekleurde portret hiernaast was lange tijd de enige bekende foto van Wim. In 2022 zijn er in oude familiealbums nog enkele foto's gevonden.

• 

  Wim, waarschijnlijk op de dag van zijn plechtige communie in 1937 of 1938

• 

  Deze foto zat in het trouwalbum van zijn jongste zus áchter de foto van zijn vader in uniform uit 1950.

• 

  Deze uitvergrote en ingekleurde pasfoto heeft altijd op een prominente plaats in de woonkamer van zijn ouderlijk huis gehangen, en daarna bij zijn oudste zus Wilhelmien tot haar overlijden in 2015.

Toen Wim zich in de tweede helft van 1943, het derde oorlogsjaar, moest melden voor de Arbeidsdienst, dook hij onder in Beek en kwam in het verzet terecht. In de wijde omgeving hield hij zich met allerlei illegaal werk bezig. Hij was makkelijk in de omgang, wat roekeloos van aard en sprak vloeiend Duits. Zo kon hij zich, voorzien van de juiste valse papieren, toch vrij ongestoord bewegen.

Wim heeft het verzet aan verschillende wapens geholpen. Uit een neergestort vliegtuig heeft hij een mitrailleur willen halen, maar omdat de rest van de verzetsgroep dat te riskant vond, is dat niet doorgegaan. Wim vond dat maar dom. Andere gelegenheden liet hij niet aan zich voorbijgaan. Zo kon hij als een zakkenroller een Duitser zijn pistool ontfutselen. Ook heeft hij een keer met een stalen gezicht een defect pistool geruild met een Pool in Duitse dienst. Later had hij een kanon bemachtigd, compleet met granaten. Het kostte moeite hem te overtuigen dat het verzet daar niets mee kon.

Als koerier is Wim een keer naar Amsterdam gefietst om wapens voor het Liemerse verzet op te halen. Daarbij maakte hij gebruik van zijn contacten met de broeders die les gaven op het jongensinternaat in Harreveld. Die broeders waren van een congregatie uit Amsterdam, waar Wim naartoe werd gestuurd om hosties te halen. Hij had daarvoor speciale toestemming gekregen van de Ortskommandant van Doetinchem, met wie hij, op zijn manier, bevriend was. Hij is inderdaad in Amsterdam geweest, maar dus niet alleen voor hosties. Bij de overdracht van de wapens is echter iets misgegaan. Wat precies, is niet meer bekend, maar Wim heeft heel hard moeten fietsen om de Duitsers voor te blijven. De wapens zijn naderhand door de Doetinchemse koerierster Annie de Graaf opgehaald.

Aldus deed Wim duizend en een dingen voor het verzet. In een getypt verslag dat verzetsstrijder Jan Houtsma na de oorlog opstelde, noemt hij bij uitzondering één verzetsman met naam: Wim Moorman

De passage over Wim Moorman in Jan Houtsma's verslag

Zijn fatale tocht

De dood van Wim was een gevolg van een opdracht die hij vlak voor Kerstmis 1944 kreeg. Hij moest toen samen met de uit Friesland afkomstige Karel Adriaens de ondergedoken agent van politie Jan Ellen naar diens ouders in het Friese Noordwolde brengen. Op 8 januari 1945 vertrokken het drietal per fiets naar het noorden. Omdat niet zeker was of Ellen te vertrouwen was, en de verzetsgroep al eerder met een verrader te maken had gehad, kreeg Wim een revolver mee. Mocht Ellen onbetrouwbaar blijken, dan moest hij doodgeschoten worden. Het gevaar dat hij verzetsmensen zou verraden, zou dan immers veel te groot zijn. De opdracht was echter om, indien Ellen wél betrouwbaar bleek, die revolver bij hem in Noordwolde achter te laten.

Ellen bleek geheel betrouwbaar en werd bij zijn ouders afgeleverd, maar tegen de opdracht in hield Wim de revolver. Bovendien gingen Wim en Karel niet terug naar Loerbeek, maar naar Westerbork met het plan daar een broer van Karel te bevrijden. In Beetsterzwaag werden ze aangehouden door de SD, die de revolver en een papier met onderduikadressen vond. Wim en Karel werden gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Leeuwarden.

Op 19 januari overviel het Friese verzet een Duitse arrestantenwagen om een van zijn medewerkers te bevrijden. De actie lukte, maar een SD'er en de Belgische chauffeur werden daarbij doodgeschoten. Hierop werden Wim en acht anderen op 22 januari uit hun cel gehaald en naar een besneeuwd weiland aan de Woudweg in Dokkum gebracht. Uit de gevangenis in Groningen werden nog eens elf gevangenen aangevoerd. Onder de in totaal twintig mannen waren drie joden; de meeste anderen waren verzetsmensen. In groepjes van vijf werden ze ter plekke gefusilleerd door het Einsatzkommando Leeuwarden onder leiding van de beruchte commandant Albrecht. De volgende vijf moesten de vorige vijf op hun rug draaien voor ze zelf werden doodgeschoten.

Burgemeester Jonker van Dokkum werd uit zijn huis gehaald en gedwongen om als enige getuige bij de executie aanwezig te zijn. Op de bevel van Albrecht moesten de lijken een etmaal lang als waarschuwing in het besneeuwde weiland blijven liggen. Daarna hebben de mensen van Dokkum Wim en de anderen tijdelijk begraven.

Zijn herbegrafenis in Beek

Karel Adriaens overleefde zijn gevangenschap en is na de bevrijding op verzoek van Wims ouders naar Dokkum gegaan om het lichaam van Wim op te halen. Op 26 mei 1945 is Wim Moorman door zijn familie en vrienden in Beek herbegraven. De praktische aspecten van de herbegrafenis waren geregeld door Wims vrienden Harry Berndsen, Clemens Berntsen en Karel Adriaens.

Toen de plechtige Requiemmis begon, was de kerk tot in alle hoeken gevuld. Na de Requiemmis werd de baar, gedekt met de driekleur, ten grave gedragen door leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Ook Hans Reichel hielp de kist dragen. Een peloton van de BS onder commando van Herman Ankoné heeft een eresalvo afgevuurd, en bekenden van Wim uit het verzet hebben een grafrede gehouden, waaronder Jan Houtsma en kapitein Höpink. Aan het slot van de plechtigheden dankte Wims vader voor het medeleven van allen.

Op Wims bidprentje staat een gedicht van zijn strijdmakkers en vrienden:

Aan God en Vaderland getrouwe

Sterft de kleine, dappere held,

Voor hij de vrijheid mocht aanschouwen

Werd hij snood neergeveld.

Steeds bereid zich te geven

Voor allen in vervolgingsnood,

Strijdend voor een anders leven

Stierf hij zelf den heldendood.

Ouders, moge 't een troost U wezen,

Dat gij hadt een heldenzoon;

Eenmaal ziet ge hem toch weder

Hiernamaals in den Hemelwoon.

Wim, eerbiedig zullen we herdenken

Alles wat Gij hebt volbracht;

Dat God U 't loon mag schenken,

Beste Wim, rust vredig, zacht.

Vrienden, uw gebed wil ik thans vragen

Voor de ziel van ons aller vriend,

Hij toch dorst zijn leven wagen

En heeft uw gebeden wel verdiend.

Drie dagen na zijn herbegrafenis, op 29 mei 1945, is zijn overlijden is aangegeven in de gemeente Bergh.

Foto's van zijn begrafenis in Beek

Klik op de foto's voor een vergroting.

• 

  De kist wordt de kerk binnengedragen.
• 

  Marechaussee Ketelaar
  brengt een eregroet.
• 

  Het eresalvo
  door de BS
• 

  Het graf bedekt met bloemen. Rechts zijn enkele graven te zien van bemanningsleden van de Britse bommenwerper die op 12 maart 1943 bij Beek neerstortte.

De grafsteen op Wims Beekse graf

DEN VADERLAND GETROUWE BLEEF HIJ TOT IN DEN DOOD

Zijn herbegrafenis op het Nationaal Ereveld in Loenen

Wims graf op het Ereveld Loenen bij de Doden-
herdenking op 4 mei 2023. De bloemen boven en links zijn van zijn nabestaanden, die onderaan zijn traditioneel van een onbekende gever.
Foto Oorlogsgravenstichting

Wims graf in Beek was een particulier graf, maar het werd van tijd tot tijd geïnspecteerd door de Oorlogsgravenstichting. Deze stichting streeft ernaar de graven van alle Nederlandse oorlogsslachtoffers in zo goed mogelijk staat te behouden. Als zulke graven geruimd dreigen te worden of in slechte staat verkeren, wordt nabestaanden gevraagd in te stemmen met herbegrafenis op een van de plaatselijk erehoven of op het Nationaal Ereveld in Loenen. Bij inspectie in 1971 bleek Wims graf dusdanig vuil en verzakt, dat de Oorlogsgravenstichting het tijd vond voor overbrenging naar Loenen. In een brief gedateerd 28 december 1971 vroeg zij Wims moeder om toestemming voor deze herbegrafenis.

Op 11 januari 1972 gaf zijn moeder, die inmiddels weduwe was, mede namens de andere nabestaanden haar toestemming. Hierop gaf pastoor Ottink op 13 februari mede namens het kerkbestuur zijn toestemming, vergezeld van de opmerking dat hoewel het [kerkbestuur] het betreurt, dat het stoffelijk overschot van wijlen de Heer Wim Moorman van hier wordt weggehaald, tóch het verzoek en besluit van Mevr. A.S. Moorman-Heisterkamp ten volle eerbiedigt.

De toestemming van burgemeester Van Breemen van 2 maart was meer dan een formaliteit, want ze betrof het opgraven en het transport van de stoffelijke resten. Hierbij verwees hij naar een advies van de geneeskundig inspecteur van volksgezondheid in Arnhem van 29 februari 1972 en naar artikel 12 van de Wet op de Lijkbezorging. Hij bepaalde dat de commandant van de Rijkspolitie Groep Bergh en de burgemeester van Apeldoorn (waartoe Loenen behoort) tijdig moesten worden ingelicht over de dag en het uur van de opgraving en de herbegrafenis. Het openen van het graf moest onder politietoezicht gebeuren en daarbij mochten zich geen bezoekers op de begraafplaats bevinden.

De opgraving en de herbegrafenis vonden plaats op 15 juni 1972. Voor een vergoeding van 25 gulden verwijderde de doodgraver van de Martinusparochie de aarde tot aan de deksel van de kist, waarna medewerkers van de Oorlogsgravenstichting de werkzaamheden overnamen. Zij hadden een nieuwe kist meegebracht.

De grafsteen van Wims Beekse graf werd op verzoek van zijn moeder achtergelaten om te worden opgehaald door Natuursteenbedrijf J.C. Ariës & Zn. in Zevenaar. Wat er daarna met de steen is gebeurd, is niet meer bekend.

De herbegrafenis in Loenen vond dezelfde dag plaats. Wim rust nu op het Ereveld Loenen in vak D, nummer 339.

Zijn nagedachtenis

De Wim Moormanstraat

In maart 2024 werd een belangrijk besluit genomen voor Wims nagedachtenis. Het college van B&W van de gemeente Montferland keurde toen een voorstel goed om een nieuwe straat in Beek Wim Moormanstraat te noemen. Deze naam werd voorgesteld door Henk Ankoné, een zoon van marechaussee Herman Ankoné die samen met Wim in het Beekse verzet actief was.

De Wim Moormanstraat wordt een zijstraat van de Sint Jansgildestraat, ten noorden van de Arnhemseweg tussen de huisnummers 43 en 47. De aanleg van de straat en de huizenbouw zullen in 2025 beginnen.

Overig eerbetoon

De vermelding van Wim op blz. 616 van de Erelijst van gevallenen 1940-1945

Op 29 maart 1947 kreeg Wim postuum de NSF-herdenkingstegel uitgereikt.

Eveneens postuum is hem het Verzetsherdenkingskruis uitgereikt.

Wims naam staat vermeld op of in:

• Het oorlogsmonument in Beek
• Het oorlogsmonument in 's-Heerenberg
• Het oorlogsmonument aan de Hoofdweg in Damwâld, waar op 19 januari 1945 de schietpartij plaatsvond die aanleiding was voor de vergeldingsactie van 22 januari.
• Het oorlogsmonument aan de Woudweg in Dokkum. Dit herdenkt de twintig gevangenen die op 22 januari 1945 zijn gefusilleerd.
• Het oorlogsmonument aan het Noorder Bolwerk in Dokkum. Dit herdenkt alle 51 burgers die in de oorlog in Dokkum zijn omgekomen.
• De Erelijst van gevallenen 1940-1945. Wims vader, inmiddels wachtmeester bij de Koninklijke Marechaussee, heeft hiervoor na de oorlog het zogenaamde Erelijst-formulier ingevuld. Aangezien hij geen bijzonderheden kon vermelden over Wims gevangenschap en executie, heeft hij Karel Adriaens in Heerenveen opgegeven als referentie.

Wim heeft model gestaan voor een van de hoofdpersonen in de film FREYHEYT - de rockopera uit 2021.

Bronnen

• Clemens Berntsen
• Doetinchem in oorlogstijd, blz. 203-207
• Er op of er onder, blz. 136
• Old Ni-js nr. 61
• Oorlogsgravenstichting
• Nationaal Comité 4 en 5 mei
• Online begraafplaatsen
• A-dossier van de Oorlogsgravenstichting in het Nationaal Archief
• Fusillade in Dokkum
• Mededeling NIOD