Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !

Plantage: verschil tussen versies

Uit Berghapedia
Ga naar: navigatie, zoeken
k (→‎De natuur in de Plantage: interne link)
 
(50 tussenliggende versies door 8 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
De '''Plantage''' is een parkbos juist ten westen van kasteel [[Huis Bergh]] in [['s-Heerenberg]] en is eind 18e eeuw aangelegd. De grote middenlaan, de [[Hofselaan]], ziet uit op de kerktoren van [[Hoog-Elten]]. Een van de dwarslanen is gericht op de [[Martinikerk]] in [[Emmerik]]. Voordat de Plantage werd aangelegd, lag de siertuin [[de Gaarde]] er al, die 3 ha groot was. De [[Gaarde]] bestaat nog wel, maar is nu veel kleiner en nu in delen als tuintjes verpacht. De oudste eiken in de Plantage dateren nog van de aanleg in de 17e eeuw, maar door droogte en verlaging van de grondwaterstand lijden ze sterk. Behalve eiken en eikenhakhout nemen ook Douglas-sparren en Japanse lariksen een grote plaats in in de Plantage. Ook staan er veel rhododendrons.
+
[[Bestand:P1060418 (2).jpg|300px|thumb|<center>'''De Hofselaan met uitzicht op de kerk<br>van Hoog-Elten</center>]]
 +
[[Bestand:Plantage001.JPG|right|300px|thumb]]
 +
[[Bestand:P1060414 (2).jpg|300px|thumb|right|<center>'''Twee reeën in de Plantage nabij de<br>Nieuwe Gaarde</center>]]
 +
== De natuur in de Plantage ==
 +
De '''Plantage''' is het parkbos juist ten westen van [[Huis Bergh]] in [['s-Heerenberg]]. Het is aan het eind van de [[:Categorie:Jaartallen 1700-1799|18e eeuw]] aangelegd. De aanplant bestond hoofdzakelijk uit [[Eik|eiken]] en [[beuk]]en, maar er staan tegenwoordig ook veel Douglas-sparren en Japanse [[Lariks|lariksen]]. Door ontwatering ten behoeve van de drinkwatervoorziening en de landbouw is de [[grondwaterstand| grondwaterspiegel]] echter zover gezakt, zeker anderhalve meter, dat de bomen en de flora van de Plantage in gevaar komen. Vooral de eeuwenoude beuken en eiken, die bij verschillende herfststormen toch al veel haarwortels hebben verloren, hebben hiervan zwaar te lijden.
  
−
'Daar in de Plantage met den Eltenschen toren in het verre laanperspectief en langs de lindelaantjes moet het in den lieven tijd van mei wel een ideaal oord voor verliefde paartjes zijn. Een wandeloord dat in zijn geboomte en aanleg nog al de hoofsche charme draagt van tijden, toen er alleen jonkers en freules door Cupido's schalkschheid zich lieten lokken in het paradijs der soete min.' Zo omschrijft D.J. van der Ven in 1917 in zijn boekje 'De Geldersche Achterhoek' onze Berghse Plantage, het wandelbos aan de wallen van het machtige kasteel in [['s-Heerenberg]].  
+
De Plantage wordt doorkruist door twee hoofdlanen die elkaar snijden in de [[Nieuwe Gaarde]] in het oostelijke deel van de Plantage. De hoofdlaan van noord naar zuid is gericht op de [[St. Martini Münsterkirche|Martinikerk]] in [[Emmerik]], terwijl de [[Hofselaan]] van oost naar west uitkijkt op de [[Sint-Vituskerk|kerktoren]] van [[Hoog-Elten]]. Op dezelfde wijze kijkt de [[Schimmelruiterlaan]] op [[Byvanck|De Byvanck]] in noordwestelijke richting uit op de kerk van [[Didam]] en in zuidoostelijke richting op [[St. Martinus Beek|de kerk]] van [[Beek]].
  
−
Inderdaad geniet het kasteelbos al eeuwen waardering van jonge stelletjes. Vandaar de grote ankerletters op de muur van de binnenplaats van het kasteel (HGZDBMMVB) in de volksmond wel worden uitgelegd als: hier gaan zich de Berghse meisjes met vrijen bederven. De letters zijn echter voor meer uitleg vatbaar. Sommigen menen dat er staat: het gaat zo dikwijls bij meningsverschillen met verdraagzaamheid beter. Of: hier gaan ze de boterham met meer vet bestrijken. Menig 's-Heerenbergenaar heeft bier uit de verkeringstijd wel herinneringen liggen, bijvoorbeeld aan het [[Hutje van Nazareth]], de schuur tussen het geboomte die dient als opslagplaats van het kasteel. Hier ergens moet het liedje 'Dat plekske in de Plantage' van volkszanger [[Engelbarts, Bernard|Bernard Engelbarts]] zijn ontstaan.  
+
[[Heek, Dr Jan Herman van|Jan van Heek]], die Huis Bergh in [[1912]] kocht, heeft aan weerszijden van de Hofselaan een zodanige selectie aan rododendrons laten planten, dat de bloeitijd zo lang mogelijk is en bepaalde kleurenschema's elkaar afwisselen.
  
−
Het gebied, omvattend het oostelijk deel van de Plantage en de Gaarde, heette oorspronkelijk de [[Vinkenberg]]. In de vele beukenhagen zaten veel vinken, die met behulp van een val gevangen werden, zo schrijft mr. Van Schilfgaarde in het boek 'Het Huis Bergh'. Rond 1560 heeft de graaf van Bergh in dit gebied zijn [[kaatsbaan]] laten bouwen voor het beoefenen van het kaatsspel, dat toen erg in trek was. In de eeuw daarna kwamen er ook een prachtige Franse tuin met doolhof bij en heerlijke boomgaarden. Ongeveer eenderde van dit geheel bestaat nu nog als het tuinencomplex de [[Gaarde]]. De gerestaureerde kaatsbaan bestaat tegenwoordig uit woningen. Het is nog altijd een heerlijk rustig gebied, waar allerlei vogels zich prima thuis voelen. Andere delen van de huidige Plantage hebben eens dienst gedaan als varkenswei en als " tichelpanden ", voor winning van klei voor baksteen.  
+
De afdeling [[Montferland]] van het [[IVN]] houdt rondleidingen door de Plantage, waarbij wordt gewezen op biologische bijzonderheden. Onder vele boomsoorten komen de [[wintereik]] voor en de thuja, een echte parkboom uit de coniferenfamilie, die erg hoog kan worden. Verder groeien er bosanemoon, gevlekte aronskelk, bosklaverzuring, lelietje-van-dalen en dalkruid. Bijzondere [[paddestoelen]] zijn de fraaie paarse [[violetsatijnzwam]], de zwavelzwam en de eikhaas, een bloemkoolachtige paddestoel. Aan een van de lariksen zit een kanjer van een [[heksenbezem]]. Ook de [[taxus baccata]] is er te vinden. Er zijn hier eens twee paarden van een ruitergezelschap doodgegaan nadat ze aan bladeren van deze giftige struik hadden geknabbeld.
  
−
De Plantage, de naam zegt het al, is een grotendeels kunstmatig aangeplant parkbos. De aanplant had plaats in de achttiende eeuw, hoofdzakelijk met eik en beuk. Maar er staan ook bomen die al veel ouder zijn. Bij de aanleg van de Plantage is er bewust naar gestreefd dat de twee elkaar kruisende hoofdlanen uitzien op de stiftskerk van [[Hoog-Elten]] en de [[Martinikerk]] van [[Emmerik]], maar die laatste wordt nu door bomen aan het gezicht onttrokken. Aan het eind van de [[Hofselaan]], van het kasteel westwaarts, die uitziet op [[Hoog-Elten]], ligt een grote donkergrijze kwartsiet. Deze zwerfsteen is vroeger gevonden in een akker aan de zuidrand van het Zeddamse bos en tijdens de voorlaatste [[ijstijd]] vanuit het noorden van Europa hier beland. Elders in de Plantage, op een driesprong van paden, staat nog zo'n grote steen met wat kleinere er omheen, ook met een zitbank erbij. Deze granietsteen komt uit een bouwland bij de [[Vossenweg]] bij [[Stokkum]], vertelt de heer [[Heek, J.H.A. van| Jan van Heek]].
+
== Ander gebruik ==
 +
Delen van de Plantage hebben ooit dienstgedaan als varkensweide en als "tichelpanden" voor winning van klei voor baksteen. In het bos net achter de Nieuwe Gaarde is een klein hondenkerkhof, waar enkele trouwe viervoeters van het kasteel begraven liggen.  
  
−
De vroegere gaarde was helemaal omgeven door sloten. In de Plantage heeft hiervan nog lang een restant gelegen in de vorm van een poel. Kinderen werden gewaarschuwd hier niet te dicht in de buurt te komen, omdat er een 'markeslokker' in zou zitten. De jeugd stelde die zich voor als een soort krokodil. In het bos net achter de gaarde is een klein hondenkerkhof, waar enkele trouwe viervoeters van het kasteel begraven liggen. Tijdens de oorlog hebben in de Plantage ook nog een poosje twee militairen begraven gelegen. Ze zijn gesneuveld of mogelijk als deserteurs neergeschoten. Hun lichamen zijn volgens [[Heek, J.H.A. van|Jan van Heek]] later weer opgegraven en op het Duitse militaire kerkhof in Ysselstein in de Peel opnieuw ter aarde besteld.  
+
Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] hebben in de Plantage enige tijd twee Duitse militairen begraven gelegen. Hun namen waren [[Jürgensen, Alfred|Jürgensen]] en [[Schütte, Johannes|Schütte]]. Ze zijn gesneuveld of mogelijk als deserteurs neergeschoten. Hun lichamen zijn later weer opgegraven en op het Duitse militaire kerkhof in Ysselsteyn in de Peel opnieuw ter aarde besteld.
  
−
De afdeling [[Montferland]] van het [[IVN]] houdt van tijd tot tijd rondleidingen door de Plantage, waar dan wordt gewezen op biologische bijzonderheden. Onder vele boomsoorten komen ook de wintereik voor en de thuja, een echte parkboom uit de coniferenfamilie, die erg hoog kan worden. IVN-gids [[Jan Jansen]], een goed kenner van de Plantage, wijst verder op groei van o.a. bosanemoon, gevlekte aronskelk, bosklaverzuring, lelietje van dalen en dalkruid. Bijzondere paddestoelen zijn de fraaie paarse violetsatijnzwam, de zwavelzwam en de eikhaas, een bloemkoolachtige paddestoel. Aan een lariks zit een kanjer van een [[heksenbezem]]. Dan staat achter het huis van Gerritsen, [[Nachtegaalslaantje]] 15, een hoge peppel waar in 1985 de bliksem in is geslagen. Van boven tot onder is een hele schilfer van de stam af. In de Plantage staat ook de taxtis baccata. Er zijn hier eens twee paarden van een ruitergezelschap doodgegaan nadat ze in de Plantage van de bladeren van deze giftige struik hadden geknabbeld.
+
== Zwerfstenen in de Plantage ==
 +
Aan het eind van de Hofselaan ligt een grote donkergrijze kwartsiet. Deze [[stenen|zwerfsteen]] is tijdens de voorlaatste [[IJstijd|ijstijd]] vanuit Noord-Europa in een akker aan de zuidrand van het [[Zeddam]]se bos beland. Daar werd hij gevonden en naar de Plantage gebracht. Elders in de Plantage, op een driesprong van paden, ligt een grote granietsteen met wat kleinere eromheen. Ernaast staat een zitbank. Deze granietsteen komt uit een bouwland aan de [[Vossenweg]] bij [[Stokkum]], vertelde de heer [[Heek, Jan Herman Alexander van|Jan van Heek (''jonge Jan'')]].
  
−
Tot ongeveer plm. 1971 was er in de buurt van de granietsteen bij de driesprong nog een bewoonde dassenburcht. Oud-poortwachter [[Theo Huntink]] van [[Huis Bergh]] vertelde het droevige verhaal, hoe de waarschijnlijk laatste das om het leven is gekomen. Dat was tjdens een winter met hoge sneeuw. De veldmuizen, die geen voedsel konden vinden, begonnen aan de schors van de bomen te knagen. Daarom werd door kasteelpersoneel moezeweit gestrooid. Later vond men een dode das, al helemaal verstijfd. Bij onderzoek op het kadaver bleken er drie vergiftigde muizen in de buik te zitten. Na dit geval is de schuwe diersoort in de Plantage niet meer gesignaleerd.  
+
== De Plantage voor jonge stelletjes ==
 +
D.J. van der Ven omschreef de Plantage in [[1917]] in zijn boekje ''De Geldersche Achterhoek'' als volgt:<br>
 +
::''Daar in de Plantage met den Eltenschen toren in het verre laanperspectief en langs de lindelaantjes moet het in den lieven tijd van mei wel een ideaal oord voor verliefde paartjes zijn. Een wandeloord dat in zijn geboomte en aanleg nog al de hoofsche charme draagt van tijden, toen er alleen jonkers en freules door Cupido's schalkschheid zich lieten lokken in het paradijs der soete min.''
  
−
Een landschappelijke bijzonderheid is nog de [[holle weg]], die door vele voetstappen en regenwater is uitgespoeld in het [[Princessenbosje]]. Dat is een stukje bos aan de overkant van het [[Nachtegaalslaantje]], dat aansluit op de Plantage. Mogelijk speelden de kinderen van de adellijke bezoekers van het kasteel er vroeger vaak en is zo die naam ontstaan. De volksmond noemt het 't Buukebuske (beukenbosje). Deze 6,5 hectaren zijn in 1726 door [[Huis Bergh]] aangekocht van de geërfden van de [[Lengeler bosmark]], om tot een groter geheel te komen. Het is een mooi speelterrein voor kinderen, met al die hellingen en de diepe kuil. Deze kuil is ontstaan door het afgraven van zand voor de bouw van de 's-Heerenbergse [[Pancratiuskerk]] rond 1895. Het [[Nachtegaalslaantje]] herinnert in zijn naam niet alleen aan de vogelrijkdom, maar ook aan de vroegere [[Horeca|herberg]] [[Nachtegaal|'t Nachtegaaltje]]. Deze was gevestigd in het huis waar nu de families Loevering en Witjes wonen (nr. 8 en 10). In het begin van de twintigste eeuw waren de herberg en zaal van de weduwe [[Kaat Ebbing]] hier nog. Het Stokkumse [[Sint Oswaldusgilde]] vierde er kermis in het achterzaaltje, dat daags erna prompt weer als boerendeel en varkenshok dienst deed. Naast de herberg lag een mestvaalt, waar nogal eens klanten in plachten te trappen, vooral als ze goed wat [[foezel]] hadden genoten. Willem Gal uit de [[Linthorst]] is op deze mestvaalt doodgevroren, aldus de stokkumse verteller Bertus Hakfoort. [[Bart Ebbing, ook wel bekend als [[Bart van Kaat]], de zoon van de laatste kastelein, was later een zonderling die overnachtte onder de voormalige tapkast of bij de boeren in de hooiberg.
+
Inderdaad geniet het kasteelbos al eeuwen waardering van jonge stelletjes. Vandaar de grote [[Muurankers|ankerletters]] op de muur van de binnenplaats van Huis Bergh (HGZDBMMVB) in de volksmond wel worden uitgelegd als:<br>
 +
::''Hier Gaan Zich De Berghse Meisjes Met Vrijen Bederven.''<br>
 +
De letters zijn echter voor meer uitleg vatbaar. Sommigen menen dat er staat:<br>
 +
::''Het gaat zo dikwijls bij meningsverschillen met verdraagzaamheid beter.''<br>
 +
Volgens anderen staat er:<br>
 +
::''Hier gaan ze de boterham met meer vet bestrijken.''<br>
 +
De werkelijke betekenis is:<br>
 +
::''[[Herman van den Bergh (1558-1611)|Herman]] [[Graven Van den Bergh|Graaf]] Zu Dem [[Land van den Bergh|Bergh]] [[Maria Mencia van Wittem|Maria]], Markiezin Van [[Bergen op Zoom|Bergen]]
  
−
De Plantage is, zo zagen we, ingeplant op een kleiige en vochtige ondergrond. Door de ontwateringen van de WOG en het polderdistrict is de grondwaterspiegel echter zover gezakt, zeker anderhalve meter, dat de bomen en de flora van de Plantage in gevaar komen. Vooral de eeuwenoude beuken en eiken, die bij verschillende herfststormen toch al veel haarwortels hebben verloren, hebben hiervan zwaar te lijden.
+
Menig 's-Heerenbergenaar heeft hier uit de verkeringstijd wel herinneringen liggen, bijvoorbeeld aan het ''Hutje van Nazareth'', de schuur tussen het geboomte die diende als opslagplaats van het kasteel. Hier ergens moet het liedje [['t Plekske]] van volkszanger [[Engelbarts, Bernard|Bernard Engelbarts]] zijn ontstaan.
  
−
==Kaart==
+
== Een rijksmonument ==
−
<googlemap lat="51.873312" lon="6.2359" zoom="15"></googlemap>
+
De Plantage is sinds 1 december [[2003]] een [[Monumenten|rijksmonument]] en vormt een van de vijf onderdelen van het rijksmonumentencomplex [[Hof van Bergh]]. De andere onderdelen van dit complex zijn Huis Bergh, de [[wapenleeuwen]] voor de hoofdpoort, de [[Herculeszuilen]] en de [[Kaatsbaan]].
 +
 
 +
== Kaart ==
 +
De Plantage is ook duidelijk te zien op [[Luchtfoto's uit de Tweede Wereldoorlog#'s-Heerenberg|een luchtfoto]] uit de [[Tweede Wereldoorlog]].
 +
{{#display_map:51.87400, 6.23542~De Plantage, 's-Heerenberg~
 +
  | zoom=15
 +
  | #service=googlemaps
 +
  | width=500
 +
  | height=500
 +
}}
 +
 
 +
== Bronnen ==
 +
*[http://www.huisbergh.nl Huis Bergh], ''Parkbos de Plantage
 +
*[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/526789 Monumentenregister], monumentnummer 526789
 +
 
 +
[[Categorie:Rijksmonumenten 's-Heerenberg]]
 +
[[Categorie:Huis Bergh]]
 +
[[Categorie:Biologie]]
 +
[[Categorie: Natuurgebieden]]
 +
[[Categorie:'s-Heerenberg Hof van Bergh|Hof van Bergh]]

Huidige versie van 28 nov 2020 om 14:38

De Hofselaan met uitzicht op de kerk
van Hoog-Elten
Plantage001.JPG
Twee reeën in de Plantage nabij de
Nieuwe Gaarde

De natuur in de Plantage

De Plantage is het parkbos juist ten westen van Huis Bergh in 's-Heerenberg. Het is aan het eind van de 18e eeuw aangelegd. De aanplant bestond hoofdzakelijk uit eiken en beuken, maar er staan tegenwoordig ook veel Douglas-sparren en Japanse lariksen. Door ontwatering ten behoeve van de drinkwatervoorziening en de landbouw is de grondwaterspiegel echter zover gezakt, zeker anderhalve meter, dat de bomen en de flora van de Plantage in gevaar komen. Vooral de eeuwenoude beuken en eiken, die bij verschillende herfststormen toch al veel haarwortels hebben verloren, hebben hiervan zwaar te lijden.

De Plantage wordt doorkruist door twee hoofdlanen die elkaar snijden in de Nieuwe Gaarde in het oostelijke deel van de Plantage. De hoofdlaan van noord naar zuid is gericht op de Martinikerk in Emmerik, terwijl de Hofselaan van oost naar west uitkijkt op de kerktoren van Hoog-Elten. Op dezelfde wijze kijkt de Schimmelruiterlaan op De Byvanck in noordwestelijke richting uit op de kerk van Didam en in zuidoostelijke richting op de kerk van Beek.

Jan van Heek, die Huis Bergh in 1912 kocht, heeft aan weerszijden van de Hofselaan een zodanige selectie aan rododendrons laten planten, dat de bloeitijd zo lang mogelijk is en bepaalde kleurenschema's elkaar afwisselen.

De afdeling Montferland van het IVN houdt rondleidingen door de Plantage, waarbij wordt gewezen op biologische bijzonderheden. Onder vele boomsoorten komen de wintereik voor en de thuja, een echte parkboom uit de coniferenfamilie, die erg hoog kan worden. Verder groeien er bosanemoon, gevlekte aronskelk, bosklaverzuring, lelietje-van-dalen en dalkruid. Bijzondere paddestoelen zijn de fraaie paarse violetsatijnzwam, de zwavelzwam en de eikhaas, een bloemkoolachtige paddestoel. Aan een van de lariksen zit een kanjer van een heksenbezem. Ook de taxus baccata is er te vinden. Er zijn hier eens twee paarden van een ruitergezelschap doodgegaan nadat ze aan bladeren van deze giftige struik hadden geknabbeld.

Ander gebruik

Delen van de Plantage hebben ooit dienstgedaan als varkensweide en als "tichelpanden" voor winning van klei voor baksteen. In het bos net achter de Nieuwe Gaarde is een klein hondenkerkhof, waar enkele trouwe viervoeters van het kasteel begraven liggen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben in de Plantage enige tijd twee Duitse militairen begraven gelegen. Hun namen waren Jürgensen en Schütte. Ze zijn gesneuveld of mogelijk als deserteurs neergeschoten. Hun lichamen zijn later weer opgegraven en op het Duitse militaire kerkhof in Ysselsteyn in de Peel opnieuw ter aarde besteld.

Zwerfstenen in de Plantage

Aan het eind van de Hofselaan ligt een grote donkergrijze kwartsiet. Deze zwerfsteen is tijdens de voorlaatste ijstijd vanuit Noord-Europa in een akker aan de zuidrand van het Zeddamse bos beland. Daar werd hij gevonden en naar de Plantage gebracht. Elders in de Plantage, op een driesprong van paden, ligt een grote granietsteen met wat kleinere eromheen. Ernaast staat een zitbank. Deze granietsteen komt uit een bouwland aan de Vossenweg bij Stokkum, vertelde de heer Jan van Heek (jonge Jan).

De Plantage voor jonge stelletjes

D.J. van der Ven omschreef de Plantage in 1917 in zijn boekje De Geldersche Achterhoek als volgt:

Daar in de Plantage met den Eltenschen toren in het verre laanperspectief en langs de lindelaantjes moet het in den lieven tijd van mei wel een ideaal oord voor verliefde paartjes zijn. Een wandeloord dat in zijn geboomte en aanleg nog al de hoofsche charme draagt van tijden, toen er alleen jonkers en freules door Cupido's schalkschheid zich lieten lokken in het paradijs der soete min.

Inderdaad geniet het kasteelbos al eeuwen waardering van jonge stelletjes. Vandaar de grote ankerletters op de muur van de binnenplaats van Huis Bergh (HGZDBMMVB) in de volksmond wel worden uitgelegd als:

Hier Gaan Zich De Berghse Meisjes Met Vrijen Bederven.

De letters zijn echter voor meer uitleg vatbaar. Sommigen menen dat er staat:

Het gaat zo dikwijls bij meningsverschillen met verdraagzaamheid beter.

Volgens anderen staat er:

Hier gaan ze de boterham met meer vet bestrijken.

De werkelijke betekenis is:

Herman Graaf Zu Dem Bergh Maria, Markiezin Van Bergen

Menig 's-Heerenbergenaar heeft hier uit de verkeringstijd wel herinneringen liggen, bijvoorbeeld aan het Hutje van Nazareth, de schuur tussen het geboomte die diende als opslagplaats van het kasteel. Hier ergens moet het liedje 't Plekske van volkszanger Bernard Engelbarts zijn ontstaan.

Een rijksmonument

De Plantage is sinds 1 december 2003 een rijksmonument en vormt een van de vijf onderdelen van het rijksmonumentencomplex Hof van Bergh. De andere onderdelen van dit complex zijn Huis Bergh, de wapenleeuwen voor de hoofdpoort, de Herculeszuilen en de Kaatsbaan.

Kaart

De Plantage is ook duidelijk te zien op een luchtfoto uit de Tweede Wereldoorlog.

Bezig met het laden van de kaart...

Bronnen

Overgenomen van "https://berghapedia.nl/index.php?title=Plantage&oldid=80368"