Bijzondere Vrijwillige Landstorm

Inleiding

Op de pagina Militairen staan de categorieën militairen die onder oorlogsomstandigheden en/of in het buitenland dienst hebben gedaan. Hiertoe behoort ook een klein aantal Berghse mannen die in maart 1920 als lid van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm vanuit 's-Heerenberg een verkenningstocht op Duits grondgebied hebben uitgevoerd. Het ging om een inzet die nog geen dag heeft geduurd en waarbij de grens slechts enkele tientallen kilometers werd overschreden, maar deze militairen verdienen daarmee wel een pagina op Berghapedia.

De Bijzondere Vrijwillige Landstorm

De afdelingen van het Vrijwillige Landstorm- korps "De Veluwezoom" zoals vermeld in het hieronder afgebeelde gedenkboek.

Gedenkboek ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de BVL

Het eind van de Eerste Wereldoorlog ging met revoluties gepaard. In Rusland grepen in 1917 de communisten de macht, bij de wapenstilstand in november 1918 viel Oostenrijk-Hongarije in stukken uiteen en werd in Duitsland de republiek uitgeroepen. In Nederland bestond de vrees dat de revolutie vanuit Duitsland naar ons land zou overslaan.

Hoewel Nederland buiten het oorlogsgeweld was gebleven, had het volk toch vier jaar onder voedselrantsoeneringen en allerlei tekorten geleden. Ook in het dienstplichtige leger bestond in 1918 veel ontevredenheid en onrust. De regering en de legerleiding voelden er daarom niet voor dit leger in te zetten voor ordehandhaving mocht er een opstand uitbreken. Ook op de Vrijwillige Landstorm, die in 1913 als reserveleger was opgericht, wilde men niet vertrouwen. Daarom werd op 13 november 1918 de Bijzondere Vrijwillige Landstorm (BVL) opgericht als aparte categorie binnen de Vrijwillige Landstorm. Dienstplichtigen zonder mobilisatiebestemming konden zich hierbij aanmelden. Het motto van de BVL was "Als het moet". Een exacte omschrijving van deze legereenheid is moeilijk te geven, omdat de betreffende wetten een aantal keren veranderd zijn.

De drijvende kracht achter de oprichting was L.F. Duymaer van Twist (1865–1961). Hij was zijn loopbaan begonnen als officier bij de Landmacht en zat van 1901 tot 1946 in de Tweede Kamer. Met 44 jaar en negen maanden is hij nog steeds het langst dienende Kamerlid ooit. Vanaf de oprichting was hij voorzitter van den Nationale Landstorm Commissie, belast met de consolidatie van en de werving voor de BVL.

De BVL was onderverdeeld in een aantal verbanden of korpsen, die elk onderverdeeld waren in een aantal afdelingen. In 1928 waren er in Bergh vier afdelingen: 's-Heerenberg, Zeddam, Beek en Stokkum. Met 39 andere afdelingen vormden zij het Vrijwillige Landstormkorps "De Veluwezoom". Ook in Kilder was een afdeling, maar wellicht niet in 1928. Ze ontbreekt althans in nevenstaande lijst.

De regering had met de BVL de beschikking over "een betrouwbare gewapende macht tot steun van het wettig gezag en ter handhaving van orde en rust in geval van binnenlandse beroeringen". De BVL was een normaal onderdeel van het leger. Eenheden hiervan zijn in november 1918 ingezet bij ordeverstoringen in Den Haag en Rotterdam, en daarna nog maar één keer, namelijk in 's-Heerenberg.

Verwarring over de naam Landstorm

De naam Landstorm leidt vaak tot verwarring. Enerzijds is dit een gevolg van het bestaan eertijds in Nederland van een Landstorm, van een Vrijwillige Landstorm en van de hier beschreven Bijzondere Vrijwillige Landstorm. Geen van drieën hebben zij echter iets te maken met de door de Duitsers op 12 maart 1943 opgerichte "Landwacht Nederland", die op 16 oktober 1943 werd hernoemd in "Landstorm Nederland", en een jaar later nog eens in "SS-brigade Landsturm Niederlande".

De verkenningstocht naar Emmerik

Deze zeldzame foto van de achterkant van Sociëteit De Vriendschap toont de opkomst van de BVL. Het is dag, zodat de foto waarschijnlijk op 25 maart is genomen.

In Duitsland bleef het na de oorlog onrustig, en in maart 1920 braken er in het Roergebied gevechten uit tussen gewapende communisten en regeringstroepen. Het kanongebulder was tot in Nederland te horen, en de gevechten breidden zich uit in de richting van Wezel.

Toen er berichten binnenkwamen dat de Spartakisten (zo noemden de communisten zich) in de nacht van 24 op 25 maart de grens bij 's-Heerenberg wilden overschrijden, besloot de regering de Compagnie 's-Heerenberg van het Vrijwillige Landstormkorps Veluwezoom onder de wapenen te roepen. Dit betrof de vrijwilligers uit 's-Heerenberg, Stokkum, Zeddam, Kilder, Ulft en Gendringen (maar, zo lijkt het, niet uit Beek). Er werden ordonnansen uitgestuurd om hen in te lichten. De mobilisatie verliep vlot: in de ochtend van 25 maart hadden 150 van de 170 opgeroepen mannen zich gemeld. Als bij die 150 de zieken en afwezigen worden opgeteld, was dat een opkomst van 96%.

De mannen werden gelegerd in het gebouw van de Sociëteit De Vriendschap. De compagnie stond onder bevel van kapitein L.J.H. Breuker (1872–1940), die tot 1 januari 1920 commandant was geweest van de Grenswacht in 's-Heerenberg en Beek. Dokter Knoppien was belast met de medische verzorging van de compagnie. Naast de landstormers werden ook de grenswachters in 's-Heerenberg en Beek onder Breukers bevel gesteld. Zij moesten de grensovergangen bij 's-Heerenberg en Beek bewaken.

Al in de avond van 24 maart zond Breuker patrouilles uit langs de grens. Ook stuurde hij een aantal landstormers die goed Duits spraken, in burgerkleding op fietsen de grens over. Zij moesten de weg naar Emmerik en verder naar Wezel verkennen, en de nadering van gewapende eenheden onmiddellijk melden. Het bleef de hele nacht rustig en de verkenners meldden zich niet terug, zodat besloten werd dat er geen onmiddellijk gevaar dreigde.

Op 25 maart om 8 uur 's morgens kwam het eerste bericht van de verkenners binnen. Het luidde dat in Emmerik alles rustig was, maar dat er om Wezel hardnekkig gevochten werd. Dat laatste was duidelijk, want het kanongebulder was in 's-Heerenberg te horen. Kapitein Breuker besloot de grenswachters van de grensovergangen terug te trekken en te volstaan met patrouillegang langs de grens.

Vele landelijke en regionale dagbladen stuurden een correspondent naar 's-Heerenberg om verslag te doen van de mobilisatie. Bovendien arriveerde er op 25 maart een officier van de Generale Staf, die 24 uur bleef en daarna een gunstig rapport naar de minister van Oorlog stuurde. In de voormiddag van 27 maart, de laatste dag van de mobilisatie arriveerde er een delegatie onder leiding van L.F. Duymaer van Twist. Hij hield een toespraak om de landstormers te bedanken, en sloot af met: "Ik dank U allen nogmaals en wensch U een prettige thuiskomst." Waarop de landstormers spontaan antwoordden met "Leve de Koningin" en "Leve de heer Duymaer van Twist".

De berichtgeving in de dagbladen schreven roemde de hoge opkomst en het gedisciplineerde verloop van de vier dagen. De Graafschapbode van 26 maart 1920 vroeg zich wel af, of "het kleine troepje" van de BVL in staat zou zijn geweest een daadwerkelijke aanval tegen te houden, en of men voorbereid was op een stroom vluchtelingen.

Duymaer van Twist (in burger) houdt zijn toespraak op 27 maart.

De Compagnie 's-Heerenberg

De BVL tot 1940

Notabelen op de landdag van 29 augustus 1931. Naast de officier geheel links staan achtereenvolgens kapelaan Terpstra, pastoor Galama, minister van Oorlog L.N. Deckers, dr. Jan Herman van Heek en burgemeester Van de Poll van Didam in zijn ritmeester-uniform.

De BVL is na 1920 niet meer gemobiliseerd, maar wel blijven bestaan tot de Duitsers het korps in 1940 verboden. Tot aan de Tweede Wereldoorlog werden de normale activiteiten ontplooid, namelijk schietwedstrijden in de zomer en huishoudelijke vergaderingen en propaganda-avonden in de winter. Militaire oefeningen (behalve schietwedstrijden) werden door de BVL niet gehouden.

Het Vrijwillige Landstormkorps "De Veluwezoom" organiseerde landdagen, zoals die op 3 juni 1929 en 29 augustus 1931 in 's-Heerenberg werden gehouden. Onder de notabelen die de landdag in 1931 bezochten was L.F. Duymaer van Twist. 's Morgens waren er schietwedstrijden, waarna 's middags onder meer een historisch schouwspel werd opgevoerd, waarin werd uitgebeeld hoe Willem I van den Bergh 550 jaar eerder, op 8 september 1379, het stadsrecht verleende aan 's-Heerenberg.

Daarnaast worden er in de berichtgeving velerlei andere bijeenkomsten genoemd, zoals in maart 1930 de uitreiking in 't Klaphek in Stokkum van scherpschutterbrevetten. Om de sterkte op peil te houden, waren er propagandabijeenkomsten met voordrachten en film. In februari 1934 organiseerde de afdeling Stokkum schietwedstrijden waarvan de opbrengst ten goede kwam aan de sacramentsprocessie die dat jaar voor het eerst in Stokkum gehouden zou worden.

Bij de bijeenkomsten speelde Chirs Schoevaars een belangrijke rol. Hij was onderwijzer in 's-Heerenberg en tevens reserve-officier. Op 20 juni 1927 benoemden Provinciale Staten van Gelderland hem tot inspecteur van de Vrijwillige Landstorm (niet van de BVL, maar toch). Over zijn activiteiten voor de BVL is meer te lezen op zijn pagina.

Leden van de BVL

Op deze pagina zouden de BVL’ers genoemd moeten worden die in maart 1920 aan de verkenningstocht op Duits grondgebied hebben deelgenomen. Helaas zijn hun namen niet bekend.

Er is in het algemeen weinig bekend over de BVL in Bergh. In berichten in De Graafschapbode zijn de namen van de volgende leden gevonden; de meeste in uitslagen van schietwedstrijden.

Beek Th. ten Benzel C. Bolk A. Derksen W.G. van Gendt A. Gerritsen H. Hansen E. Heijnst R. Jansen H. Weijenbarg G. Westerhof 's-Heerenberg F. Derksen P.Derksen J.W. Deters J. Ebbing Jos v. Halteren Joh. Hulst A.J.H. v.d. Kemp W.L. Ketelaar J.W. Krauts A.C. Ruikes C.E.L. Schoevaars J.W. (G.W.) Schuurman J.B. Seggelinck J.C.G. Seggelinck L.B. Span Wassing J. Wennekes

Kilder J. Melgers Stokkum H. Berendsen H.B. Derksen J.B. Derksen P.F.H. Derksen P.H.Th. Derksen Th. Derksen J. Garben H.F. Gerritsen H. Helmes G. Jansen A. Krauts J. Menting Th. Raaijman A. Spekking A. Thus F. Wennekes H. Wennekes B.W. Weijenberg Zeddam A. Bus J.C. Hoogland A. Kamperman A. Keurentjes W. Plekkenpoel W.J. Tempel H.L.A. te Wilt

Bronnen

• Gedenkboek ter gelegenheid van het tien-jarig bestaan van den Bijzonderen Vrijwilligen Landstorm, 's-Gravenhage (1928), blz. 93–99. Met dank aan Landstorm Zelhem
• Landstorm op Wikipedia