Mons Calvariae

Korte geschiedenis

De ligging van Mons Calvariae tussen 's-Heerenberg en Emmerik op de kaart van Christiaan 's Grooten uit 1573

Mons Calvariae of Calvarieberg was de naam van het franciscaner observantenklooster dat Willem II van den Bergh in 1463 met goedkeuring van paus Pius II stichtte in de Vier Heezen. Naar de veldnaam ter plekke werd het ook het klooster in de Briemer genoemd.

De observanten waren aanhangers van een hervormingsbeweging binnen de franciscaner orde die streefden naar een strikte naleving van het armoede-ideaal van Franciscus van Assisi. In het Calvariebergklooster woonden op enig tijdstip een tiental observanten.

Heer Willem II overleed in 1465 nog voor het klooster klaar was. Onder zijn zoon Oswald werd de bouw voltooid.

Toen alles gereed was, bestond het complex uit een kloostergebouw, een kerkhof en een afgesloten terrein. In de toren bevond zich een klok, waarvan graaf Oswald II in 1518 als peetvader optrad, welke toren na blikseminslag in 1551 doortimmerlieden van de graaf hersteld werd. Het klooster bezat tal van kerkelijke handschriften, vele ornamenten en een uitgebreide bibliotheek.

In de Tachtigjarige Oorlog, ten tijde van graaf Willem IV, werd het klooster in 1572 verwoest. Onbekend is wie dit gedaan hebben. Graaf Willem was op dat moment met zijn vrouw en enkele kinderen op de vlucht naar Bremen. Mogelijk waren het zijn afgedankte huurlingen, maar daarvoor ontbreekt elk bewijs.

Het kloosterterrein na de verwoesting

Alleen een ruïne van de kloosterkerk is nog een aantal eeuwen blijven staan op het terrein dat in Emmerik bekend staat als de Klosterberg. Abraham de Haen en Jan de Beijer hebben in de achttiende eeuw onderstaande tekeningen van de ruïne gemaakt.

In het midden van de negentiende eeuw was de ruïne althans zover verdwenen dat hier het schietterrein van de Schützengesellschaft Borussia kon worden aangelegd. Het verenigingsgebouw van deze schutterij werd bij de bombardementen op Emmerik in 1944 beschadigd en na de Tweede Wereldoorlog door de bevolking afgebroken. De stenen werden elders in de stad als bouwmateriaal gebruikt. Tegenwoordig staat hier het Rheingold-Hochhaus. De 's-Heerenberger Straße loopt nu over of langs het voormalige kloosterterrein. Op nummer 121 is een hotel-restaurant gevestigd dat Klosterberg heet. Een zijstraat heet Am Klosterberg.

De ruïne in 1731, getekend door Abraham de Haen

De ruïne in 1736, getekend door Jan de Beijer

Herbouw in Elten

Na de verwoesting in 1572 zijn er plannen geweest het klooster in de Briemer ter plaatse te herbouwen. Die zijn op niets uitgelopen, maar rond 1700 verrees er in Elten een observantenklooster dat als opvolger van Mons Calvariae beschouwd kan worden.

In 1720, na de voltooiing van het Eltense observantenklooster, vroeg de gardiaan (de overste van het franciscanenklooster) om "stenen" die nog in de Briemer lagen, te mogen overbrengen naar Elten. Gravin Johanna Catharina, de moeder van graaf Frans Willem, gaf toestemming op voorwaarde dat de namen die op de stenen stonden, genoteerd werden. Blijkbaar ging het om grafstenen. De betreffende namenlijst is helaas niet bewaard gebleven. Echter, op de tekening die Jan de Beijer in 1736 – zestien jaar later – maakte, zijn links naast de ruïne nog enkele grafstenen te zien. Zijn niet alle grafstenen overgebracht, of betrof het verzoek van de gardiaan zerken die in de kerk lagen?

Bronnen

• Old Ni-js:
  • Nr. 110, blz. 4–13
  • Nr. 112, blz. 4–14
• De Observantenkloosters in den Briemer bij Emmerik en te Elten door A.J. van der Ven in Bijdragen en Mededeelingen van Gelre 34 (1931), blz. 187-205
• Schützengesellschaft Borussia
• Het Huis Bergh, mr. A.P. van Schilfgaarde, 1950.