Straus, Benjamin Joseph

Ben en Hedwig Straus

Huwelijk en gezin

Ben Straus werd op 22 juli 1881 geboren in 's-Heerenberg als zoon van Joseph Straus en Sara Hertz. Hij trouwde op 24 juli 1912 in Bergh met Hedwig Levita, geboren op 6 juli 1882 in Cramberg (D) als dochter van Heijmann Levita en Herve Arnstein. Cramberg ligt ten oosten van Koblenz in de Duitse deelstaat Rijnland-Palts. Het huwelijk was eerder al op 24 oktober 1911 in Cramberg gesloten.

Ben Straus met dochter Betty

De kinderen van Ben en Hedwig Straus in 1988 in Nederland. V.l.n.r.: Harry, Betty, Diny en Joseph.

Uit dit huwelijk werden vier kinderen geboren.

• Bernhardine Else (1913–1997)
• Joseph (1915–2010)
• Harry (1918–2010)
• Sara Betty (1920–2023)

Alle vier hebben zij de oorlog overleefd. Joseph was officier in het Nederlandse leger en overleefde als krijgsgevangene van de Duitsers. Zijn broer en zussen waren ondergedoken.

Voorman in de Joodse gemeenschap

Ben Straus in de deuropening van zijn slagerij.
De jongen is mogelijk zijn zoon Joseph.

Advertentie op bladzijde 104 van de Gids voor 's-Heerenberg, die omstreeks 1920 verscheen

Ben was slager van beroep en heeft na het overlijden van zijn vader in 1914 diens slagerij aan de Kellenstraat 11 voortgezet. Voordien was hij al actief in het verenigingsleven: in 1900 werd hij lid van Sociëteit De Vriendschap. In 1905 werd hij bij de oprichting van de gymnastiek- en schermvereniging Tabor in 1905 gekozen (of aangewezen) als "algemeen secundus", ofwel plaatsvervanger voor alle bestuursleden. Hij ontwikkelde zich tot een van de beste turners van Bergh.

Daarnaast was Ben voorganger in de synagoge en vervulde zo een centrale rol in de Joodse gemeenschap van 's-Heerenberg. Hieraan heeft hij het te danken dat hij beheerder werd van de 's-Heerenbergse kas van het landelijke Comité voor Joodsche Vluchtelingen (CJV). Dit viel onder het Centraal Comité voor Bijzondere Joodsche Belangen, dat al voor de oorlog was opgericht om Joodse vluchtelingen uit Duitsland te helpen. Zij die in Bergh de grens overkwamen, kregen van Ben geld om door te reizen hun bestemming in Nederland. Vaak was dit Amsterdam. De vluchteling Abraham Kamp bleef met zijn gezin in 's-Heerenberg bij zijn zuster Helena en zwager Mozes Bloemendaal. Om te overleven kregen zij regelmatig voorschotten uit de kas van het CJV uitbetaald. Die moesten dan volgens ingewikkelde regelingen terugbetaald worden, iets wat Ben bijna een dagtaak aan administratie bezorgde.

In de oorlog werd Ben aangewezen als plaatselijk vertegenwoordiger van de Joodsche Raad, die in februari 1941 door de bezetter werd opgericht om de Joodse gemeenschap zogenaamd te besturen. In de praktijk betekende dit dat hij een doorgeefluik werd van allerlei anti-Joodse maatregelen. Een van de zichtbaarste was de distributie van Jodensterren, die vanaf 2 mei 1942 verplicht gedragen moesten worden.

De oorlog en het einde

Getuigenisblad in het Hebreeuws van Yad Vashem met de gegevens van Benjamin Joseph Straus in 2005 ingevuld door zijn kleindochter Hadassa.
Klik voor een vergroting

Ook als slager had Ben te lijden onder anti-Joodse maatregelen. Nadat de Duitsers al in juli 1940 het ritueel slachten hadden verboden, mochten Joden vanaf eind 1942 helemaal geen slager meer zijn. Hoewel hij zijn slagerij moest sluiten, bleef Ben bij zijn collega Klarenaar bezig in het slagersvak. Dit is hem en zijn gezin noodlottig geworden. In de nacht van 10 op 11 februari 1943 werd hij met zijn vrouw opgepakt, terwijl zijn drie nog thuis wonende kinderen die nacht zijn ondergedoken.

Ben was gewaarschuwd dat die nacht "alle Joden" zouden worden opgepakt. Aangezien hij als vertegenwoordiger van de Joodsche Raad een zogenaamd Sperrstempel op zijn persoonsbewijs, dacht hij dat de Duitsers niet voor hem zouden komen. Een Sperrstempel was namelijk een soort (voorlopige) vrijwaring van deportatie. Ben besloot, anders dan zijn kinderen, thuis te blijven, zodat hij de andere Joodse mensen kon bijstaan als ze opgehaald werden. Het bleek echter dat de Duitsers, deze keer, alleen voor Ben en zijn gezin kwamen. Samen met zijn vrouw werd hij opgepakt. Pas vijftig jaar na de bevrijding werd zijn zoon Harry de precieze reden hiervan duidelijk. Deze kwam toen in het bezit van een brief van zijn vader uit het Huis van Bewaring in Arnhem, waarin hij ondermeer schreef:

---

Ik ben gearresteerd vanwege het feit dat ik bij Klarenaar aan het vleesblok heb gestaan en dat men zou denken dat ik daar werkte. Dat was een wetsovertreding en die moest gestraft worden.

---

Hierna ging alles heel snel voor Ben en zijn vrouw. Hun laatste levensteken was een briefje dat Ben op 23 februari in een trein krabbelde en dat 's-Heerenberg nog bereikt heeft. De tekst luidde:

---

23/2 1943.
W. fam
Vanuit den trein een laatste groet.
Houdt moed, wees sterk en alles zal terecht komen.
Vele groeten,
Ben en Hedwig

---

Drie dagen later, op 26 februari 1943, stierven zij in Auschwitz, 61 en 60 jaar oud. Zij waren de eersten van de uit 's-Heerenberg gedeporteerde Joden die de dood vonden.

Ben en zijn vrouw worden herdacht op het oorlogsmonument in 's-Heerenberg. Verder staan zij vermeld in het Digitaal Monument van de Joodse Gemeenschap, het Slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting en Yad Vashem's Central Database of Shoah Victims' Names.

Hun overlijdens zijn niet aangegeven in de gemeente Bergh.

Stolpersteine

Op woensdag 10 juli 2013 zijn twee Stolpersteine (gedenksteentjes) geplaatst op de hoek van de Kellenstraat en Molenstraat nabij de Rabobank. Door de Stolpersteinen wordt de herinnering aan Benjamin Straus en Hedwig Levita levend gehouden. Het initiatief voor deze stenen in 's-Heerenberg is genomen door hun kleindochter Alexandra.

De Stenen maken deel uit van een doorlopend project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Zijn woorden zijn: Het is een boodschap om nooit te vergeten. Op 28 december 2019 werd in het Beierse Memmingen de 75.000ste Stolperstein gelegd.

De Stolpersteine ter herinnering aan de familie B. Straus. Foto's Benny Schuurman

Bronnen

• Bevolkingsregister Bergh
• Het dagboek van Harry Straus in Azem van 't Hof tot heden, blz. 376-377
• Digitaal Monument Joodse Gemeenschap
• Gemeentearchief Bergh, lijst van oorlogsslachtoffers
• Old Ni-js nr. 73, blz. 57, nr. 75, blz. 22, 28, 33, 36, 39
• Oorlogsgravenstichting
• Archieven.nl
• Geneanet
• Yad Vashem