Dysenterie

De rode loop

Dysenterie is een besmettelijke ziekte die wordt gekenmerkt door zware diarree en bloed in de ontlasting. Een andere naam voor de ziekte was daarom de rode loop. Veel voorkomende vormen zijn amoebendysenterie en shigellose, die veroorzaakt wordt door de Shigella-bacterie. Tegenwoordig is dysenterie goed te behandelen met antibiotica en vochttoediening, maar vroeger was de ziekte vooral bij kinderen en oude mensen vaak fataal.

Dysenterie in Beek in 1702

In 1702 meldde Christiaan Meurs, koster-schoolmeester en gildeschrijver, in het gildeboek van het Sint-Jansgilde in Beek:

Anno 1702 is den Roode Loop geweest ... van S. Laurents [10 augustus] tot Kersemis [25 december], 46 gestorve ... soo Jonck als out. De pastoor eerst en de Custer lest."

De Custer was niet Christiaan Meurs zelf, maar Petrus Muers. Dit bijkt uit het overlijdensregister van de parochie Beek, dat in deze periode de namen van 24 volwassenen vermeldt. De meeste van hen, en wellicht allemaal, zullen aan de rode loop gestorven zijn. De overige 22 doden moeten kinderen zijn geweest.

10-08 P. Cornelius Biderwant (missionarius in Beeck) 24-08 Henricus Hermsen 25-08 Oswaldus Verhejen 29-08 Barbara Lentsen 31-08 Cornelius Verhejen 01-09 Adamus Bodde senior 02-09 Swibertus Verhejen 02-09 Anna Joosten 05-09 Nicolaus Bodde 06-09 Joannes Lamers 15-09 Henricus Verhejen 16-09 Wilhelmus Jansen

18-09 Joannes Bodde 20-09 Theodora Schuermans 20-09 Reinerus Lamers 22-09 Gerardus Bitter 01-10 Joanna Philipsen 01-10 Aleida Gertsen 03-10 Henrica Philipsen 04-10 Joannes Dercksen 05-10 Bernardus Hermsen 05-10 Maria Gertsen 11-12 Albertus Bernsen 11-12 Petrus Muers [de koster]

De rode loop in heerste 1702 niet alleen in Beek, maar ook elders in Gelderland, Overijssel en Limburg. Wat Bergh betreft zijn er vooralsnog geen verdere gegevens voorhanden. Gedurende de hele 18de eeuw stak de ziekte de kop op. In Gelderland was 1783 een topjaar.

De epidemie van 1783

In 1783 heerste er een epidemie in Gelderland die ook in Bergh veel slachtoffers heeft gemaakt. Johan van Marle van huize 't Loo in Kilder, stadhouder en landdrost van Bergh, riep toen de hulp in van de Emmerikse geneesheer Thijs om de ziektegevallen in Bergh te onderzoeken en advies uit te brengen hoe de epidemie gestopt kon worden.

Het verslag van Thijs op 15 september 1783 uitbracht, bevindt zich in het archief van Huis Bergh. Naar zijn oordeel was de dysenterie niet van de ergste soort, maar de bestrijding werd gehinderd doordat mensen hun woningen te weinig luchtten. Daardoor ademden ook gezonden alle omreinigheden in, waardoor de kranckheit zich voortplantte. Huizen moesten daarom beter gelucht worden en zowel zieken als gezonden moesten hun mond regelmatig spoelen met alijn. Met dit laatste wordt waarschijnlijk aluin bedoeld, dat ook nu nog wel gebruikt wordt voor wondontsmetting.

Het verslag bevat ook een Lijst der krancken die aen de Dijsenterie laboreerd hebben.

In s"Herenbergh 3 Kinder van Gulicher Verhegen en 2 Kinder vrouw ten Holt vrouw Fancon vrouw Vinck en haar Dogter De Soon van Bott vrouw Koopman De Jood Salomon Isaac Lamert Boss en Dogter

In Zedam De vrou van Stell en de Dogter De Knegt bij Varwijck De Jood Levi en vrou Heisterboom De vrou van Derck Aloffs en Soon H. Hoeven B. Hagedoorn H. Aloffs Jan Ophoff en een kind Gerritje Steentjes Willem van Zolingen sijn Kind De vrou van Limbeek De vrou van Jan Jansen het Kind van Feldman vrou Reike Willem Voss sijn Kind De vrou van Derck Jansen Bernd Schepers Een Kind van Draeijer De vrou van Heister De vrou van Wessels De Dogter van Peter Weijers

In Stökkum Een swangere vrou van Jan Weijers 3 Kinder bij Weijers Jan Dercksen Brunis, vrou en 2 Kinder Bronckhorst, vrou en een Kind Griet Geerlich, meid bij J. Bronckhorst In Lengel De Dogter van Messing De weduwe Jansen vrou Jansen Winter Hr Messing In Beeck Het Kind van Jan Meurs De Dogter van Brugman De vrou van Gerrit Gerritzen weduwe Rombels het Kind van Jan H Kerckhoff De vrou van Gerrit Gerritzen In Braamt Bernd Draeijers vrou en Kind Jan Eijkelder en 2 Kinder

Thijs sloot zijn rapport of met een overzicht in tabelvorm.

Lijst der Huijshoudingen, krancken en Dooden	Huijshoudingen	kranken	Dooden
In s"Herenbergh	14	21	5
In Zedam	22	32	13
In Beeck	7	16	1 kind
In Stökkum	9	22	7
In Braam	2	7	1
aen de Speelbergh	2	6	1
Totaal	56	104	28

Wat later, op 3 oktober 1783, stelde pastoor Bouwman van de statie Zeddam het volgende overzicht op voor de periode van 10 augustus tot 3 oktober 1783.

	Huishoudingen	grote menschen gestorven	kinderen gestorven
't Dorp Zeddam	23	6	19
Stokkom	15	2	16
Groot-Azem	4	2
Braamt	5	1	3
Vinkop	1
Totaal	48	11	38

Pastoor Bouwmans overzicht beslaat een langere periode dan dat van dokter Thijs, maar toch is duidelijk dat de twee overzichten elkaar niet volledig dekken, ook niet voor de plaatsen die in beide voorkomen. Toch geven ze een goede indruk van de ernst van de epidemie: de meeste mensen zijn toen niet ziek geworden.

Dysenterie in Lengel in 1872

Ook in gemeente Bergh is dysenterie voorgekomen. In juni 1872 brak de ziekte in Lengel uit. De bron was een Didamse jongeman die in Gelsenkirchen werkte en daar besmet raakte. Bij een bezoek aan zijn zus in Lengel openbaarde de ziekte zich. Op 29 juni besloot hij naar huis in Didam te gaan, maar hij kwam niet verder dan het Bergherbos. Hij werd teruggebracht naar zijn zus in Lengel, vanwaar hij de volgende dag per kar naar Didam werd gebracht. Daar overleed hij nog dezelfde dag.

Enkele dagen later werden twee personen ziek in de woning van de Lengelse zus. In september waren er al tussen de dertig en veertig mensen ziek, van wie er zeven overleden. Maatregelen die burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt sr. in overleg met de geneeskundig inspecteur en Berghse artsen afkondigde werden slecht opgevolgd, zodat het uiteindelijke aantal slachtoffers waarschijnlijk hoger is geweest.

Dysenterie in Kilder in 1899

In oktober 1899 hebben zich in Bergh opnieuw gevallen van dysenterie voorgedaan. Ook dit keer lag de bron in Duitsland, waar de ziekte zich vanuit de kolenmijnen rond Oberhausen naar een aantal Nederlandse grensgemeenten heeft verspreid. Vanuit Groessen bij Duiven is de ziekte naar Kilder overgebracht, waar in de gezinnen van de broers Johannes Meijnen en Willem Mijnen dertien personen ziek werden (hun achternamen werden verschillend gespeld). Van hen overleden er zes; vier van de zeven kinderen van Johannes Meijnen en twee van de vijf kinderen van Willem Mijnen.

De twee broers woonden met hun gezinnen naast elkaar, maar hun huizen stonden afgezonderd van andere bebouwing. De gemeentearts kon in samenwerking met burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt jr. en pastoor Bluemers van deze geïsoleerde ligging gebruikmaken om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Beide gezinnen werden ontheven van de plicht om naar school en naar de kerk te gaan. Niemand mocht hen bezoeken. De veldwachter bracht hen dagelijks een warme maaltijd door die op een bepaalde tijd op een bepaalde afstand van hun huizen neer te zetten. Wat zij verder nodig hadden aan voedsel en brandstoffen moesten zij op een vel papier schrijven en in een emmer doen, die op diezelfde plek moest worden neergezet. De veldwachter nam de emmer dan mee en bracht hem gevuld op een bepaalde tijd weer terug. Nadat een arts enkele weken later had kunnen vaststellen dat de ziekte geweken was, werden de huizen grondig ontsmet. Aldus heeft de dysenterie zich beperkt tot deze twee gezinnen.

Jan Mijnen, een zoon van Willem Mijnen, had de dysenterie overleefd, maar overleed in de Tweede Wereldoorlog een dag nadat hij op 2 oktober 1944 zwaar gewond was geraakt door vliegtuigkogels.

Trivia

De Rode Loop (met hoofdletters) is een riviertje bij Turnhout in België.

Bronnen

• Artikel van John Thoben op de oude website (tot 2015) van de Heemkundekring Bergh
• Archief Huis Bergh, inventarisnummer 1839
• Old Ni-js 64, blz. 21–23
• Op Delpher
  • Het Nieuws van den Dag van 5 september 1872
  • Arnhemsche Courant van 6 september 1872 en 11 november 1899
• Op Wikipedia:
  • Dysenterie
  • Rode Loop