Moerkes, Wilhelmus Hermanus

Geboren in 's-Heerenberg

Wilhelmus Hermanus Moerkes was KNIL-militair. Hij werd op 12 april 1916 geboren in 's-Heerenberg als zoon van Wilhelmus Theodorus Moerkes (geboren op 13 april 1875 in Zevenaar) en Hendrika Johanna Koenders (geboren op 21 juni 1888 in Elst).

Op 7 maart 1916 kwamen zijn ouders met twee kinderen van Emmerik naar 's-Heerenberg, waar een maand later Wilhelmus Hermanus werd geboren. Het gezin ging twee jaar later, in december 1918, naar Babberich in de gemeente Zevenaar.

Op 11 september 1934 vertrok Moerkes als fabrieksarbeider naar Didam; de rest van familie bleef in Babberich. Van 19 maart tot 2 september 1936 vervulde hij zijn militaire dienstplicht bij het 8e Regiment Infanterie in Arnhem. Op 5 juli 1937 kwam hij als typograaf vanuit Wageningen terug naar Babberich. Op 6 december 1937 werd hij weer uitgeschreven wegens vertrek naar Nederlands-Indië.

Nederlands-Indië

Voor de Tweede Wereldoorlog

Het bericht over het vertrek van Moerkes' detachement in de avondeditie van Het Vaderland van 2 december 1937

Op 6 september 1937 tekende Moerkes in Nijmegen voor vijf jaar bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL), ingaande op de dag van geschiktbevinding voor uitzending. Dat was 12 november, op welke dag hij ook een premie van honderd gulden in ontvangst nam.

Op 1 december 1937, vijf dagen voor hij werd uitgeschreven uit de gemeente Zevenaar, vertrok hij met het stoomschip Indrapoera vanuit Rotterdam naar Nederlands-Indië. Hij maakte deel uit van een detachement aanvullingstroepen van de Koloniale Reserve. De aankomst in Tandjong Perak, de haven van Soerabaja, was op 2 januari 1938.

Deze foto van Moerkes' kazerne stond in de avondeditie van het Algemeen Handelsblad van 13 april 1937.

Moerkes' KNIL-stamboekgegevens

In Soerabaja werd Moerkes gelegerd in het gloednieuwe Kamp Darmo. Het Korps Kustartillerie, waar Moerkes bij diende, deelde deze kazerne met het Korps Luchtdoelartillerie. Deze twee korpsen waren in 1936 ontstaan bij de splitsing van het Korps Kust- en Luchtdoelartillerie in zijn twee samenstellende onderdelen. Dit was gebeurd in het kader van de versterking van het KNIL aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog.

In de Tweede Wereldoorlog

In januari 1942 viel Japan Nederlands-Indië binnen, waarna het KNIL op 8 maart 1942 capituleerde. De volgende dag werd Moerkes krijgsgevangen genomen in een niet nader genoemde plaats op Java. De Japanners legden van al hun krijgsgevangenen een interneringskaart aan. Op die van Moerkes staat de datum van zijn gevangenneming vermeld als 17-3-9, ofwel 9 maart in het 17e jaar van de regering van keizer Hirohito.

De landen en de kampen waar de betreffende militair gevangen heeft gezeten, staan op de interneringskaart met stempels vermeld; de landen in de linker- en de kampen in de rechterbovenhoek. Het doorgestreepte stempel 爪 哇 linksboven op Moerkes' kaart betekent Java (hetzelfde stempel staat ook in het veld Place of Capture), het doorgestreepte stempel 爪 IV rechtsboven betekent krijgsgevangenkamp № 4. Dit kamp was gevestigd op vier locaties in Malang, Oost-Java, maar werd in februari 1943 gesloten. De gevangenen waren kort tevoren overgebracht naar Thailand (泰) om daar als dwangarbeider aan de Birma-spoorweg te werken.

Moerkes maakte met nog zo'n tweeduizend Nederlandse krijgsgevangenen deel uit van de zogenaamde Java Party 10, het tiende krijgsgevangenentransport dat van Java werd afgevoerd. Aan boord van de Tacoma Maru 2 vertrokken zij op 25 januari 1943 van Batavia en kwamen op 28 januari aan in Singapore. Daar werden zij ondergebracht in het Changi-kamp om later in groepen per trein naar Thailand verder vervoerd te worden. Twee groepen vertrokken al in februari, waarna in april nog vier groepen volgden. Moerkes' groep vertrok op 14 april.

In Thailand kwam Moerkes terecht in kamp № 2 (泰 II), dat in augustus 1942 was opgericht in Chungkai. Het is een paar keer verplaatst naar Tha Makhan, maar bevond zich uiteindelijk weer in Chungkai. Nadat de spoorlijn in december 1943 klaar was, werden de gevangenen ingezet voor het onderhoud van de spoorlijn. Dit was nodig omdat geallieerde bommenwerpers regelmatig aanvallen uitvoerden. Daarbij maakten ze veel slachtoffers onder de dwangarbeiders, want hun kampen lagen vlak langs de spoorlijn.

Moerkes heeft de voltooiing van de spoorlijn niet meer meegemaakt. Op 1 augustus 1943 werd hij ziek en twee weken later, op 14 augustus om vijf uur 's morgens, bezweek hij in Takanum (ook Takanon) aan zijn ontberingen. Als doodsoorzaak werd acute enteritis opgeschreven, maar we kunnen gevoeglijk aannemen dat de erbarmelijke leefomstandigheden mede aan zijn dood hebben bijgedragen.

Hij werd in Takanum begraven en later herbegraven op het Kanchanaburi War Cemetery in Thailand, vak 7, rij G, graf 52. Daar liggen eveneens begraven de Berghse KNIL-militairen C.J. van den Berg, J.B van Bergen, W.A. Derksen en C.A. Wennekes.

Zijn naam staat vermeld:

• op het Monument Birma-Siam & Pakan Baroe Spoorwegen
• in de Erelijst van gevallenen 1940-1945

Moerkes' Japanse interneringskaart

De vermelding van Moerkes op blz. 137 van de Erelijst van gevallenen 1940-1945. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting

Moerkes' grafsteen op Kanchanaburi in 2013 Foto: Simone Pas

Bronnen

• Bevolkingsregisters Bergh en Zevenaar
• Nationaal Archief:
  • Japanse interneringskaarten, toegangsnummer toegang 2.10.50.03, inventarisnummer 442
  • Onderofficieren en soldaten KNIL 1815-1950, toegangsnummer 2.10.50, suppletiefolium 49423
• Japanse krijgsgevangenkampen, Java Party 10
• Erelijst van gevallenen 1940-1945
• Getoonde krantenberichten op Delpher
• Oorlogsgravenstichting