Sint Ludger

Voorgeschiedenis

Ludger (742–809) was een missionaris die onder meer in Hamaland heeft gepreekt. Zijn naam komt ook voor als Liudger, Lüdger, Liudgerus en Ludgerus.

Ludger werd rond 742 geboren in Utrecht. Zijn grootvader was een Friese edelman die naar Luik heeft moet vluchten, waar hij zich tot het christendom heeft bekeerd. Ludger werd zodoende al als christen geboren. Naar verluidt heeft de missionaris Bonifatius het huis van Ludgers ouders bezocht toen hij op weg was om de Friezen tot het christendom te bekeren. Zoals bekend is Bonifatius in 754 bij Dokkum vermoord. Boven de ingang van het appartementencomplex Gouden Handen in 's-Heerenberg prijkt een beeld van Sint Bonifatius.

Ludger volgde een priesteropleiding in Utrecht en York (Engeland). Rond 777, na zijn priesterwijding, werd ook hij naar de Friezen gezonden. Hij bouwde in Deventer een kerk gewijd aan de heilige Lebuïnus, maar toen invallende Saksen die verwoestten, vluchtte hij naar Italië. Daar ontmoette hij de paus en bracht drie jaar door in het benedictijnenklooster van Monte Cassino.

Ludger in Hamaland

Ludgers kerk in Wichmond op de kaart van
Christiaan 's Grooten uit 1573

In 785 gaven de Saksen zich definitief over aan Karel de Grote, die daarop bevel gaf tot de kerstening van hun land. Zo werd Ludger in 786 naar het noorden van het huidige Nederland gestuurd, waarna hij in 794 opdracht kreeg naar het gebied ten oosten van de IJssel te gaan. Rond deze tijd heeft hij ook in het Naardingerland gepreekt.

In 794 stak hij bij Brummen de IJssel over, waar Wracher van Hamaland hem op 9 oktober van dat jaar land gaf om een kerk te bouwen. De akte waarmee deze schenking gedaan wordt, begint als volgt:

Notum fieri cupio omnibus tam presentibus quam futuris quomodo ego Wracharius, filius quondam Brunhari, tradidi Liudgero presbitero, pro remedio anime mee, terram proprii iuris mei in pago Hisloae in villa que dicitur Withmundi…

Laat het aan iedereen bekend zijn, nu en in de toekomst, hoe ik Wracharius, zoon van wijlen Brunharius, voor mijn zielenheil aan de priester Ludger geef een eigen goed in de IJsselgouw in het dorp dat Wichmond genoemd wordt…

In 800 schonken vijf mannen genaamd Reginald, Folchard, Gerhard, Wifil en Helmbert hem nog een akker in Wichmond, grenzend aan de noordkant van het land dat Wracher al had gegeven.

De kerk is inderdaad gebouw, maar Ludger had grotere plannen: hij wilde een klooster stichten. Aanvankelijk wilde hij dit doen in Wierum bij Dokkum, toen in Wichmond, maar in 796 bouwde hij de abdij van Werden. Het ontwerp was gebaseerd op het klooster van Monte Cassino. In Werden, thans een stadsdeel van Essen, was er minder gevaar voor overstroming dan in Wichmond. In de 16e eeuw is een relikwie van Emma van Hamaland in deze abdij bijgezet.

Inderdaad is de kerk in Wichmond in 1582 door de meanderende IJssel weggespoeld. Tot ver in de 20e eeuw vormden de restanten een belemmering voor de scheepvaart: pas in 1992 (!) heeft Rijkswaterstaat de laatste muurresten verwijderd.

Behalve in Wichmond heeft Ludger kerken gesticht in Groenlo, Winterswijk en Zelhem.

Zijn laatste jaren en nagedachtenis

Het Ludgermonument aan de IJssel bij Wichmond, ontworpen door Rien Overvelde. Op de L-vormige sokkel (L van Ludger) staan twee raamwerken; het een met Ludger, het ander met de kerk die hij bouwde.

In 805 werd Ludger de eerste bisschop van Münster. Hij overleed op 26 maart 809 bij Billerbeck ten westen van Münster, terwijl hij op reis was. Hij werd begraven in Werden, waar zijn relikwieën nog steeds in de Ludgerusbasiliek bewaard worden. Voor een niet nader bekende tijdsduur tussen 1014 en 1017 is een deel van de relikwieën in het stift Zylffich geweest om daar de genezing te bespoedigen van de zieke Balderik van Duffelgouw. Hij genas, waarna hij de relikwieën terugstuurde naar Werden en de abdij uit dankbaarheid enkele goederen schonk.

Ludgers sterfdag 26 maart is nu in de heiligenkalender zijn feestdag. Hij is niet heiligverklaard door de Kerk, maar hij wordt wel als heilige vereerd. Zijn achterneef en opvolger als abt van Werden, bisschop Altfried, schreef tussen 840 en 864 een driedelige biografie, de Vita Sancti Liudgeri. Hierin spreekt hij niet alleen in de titel, maar ook in de tekst al van Ludger als een heilige.

In het grote gebied waar Ludger actief is geweest, is nog veel dat aan hem herinnert. Zo is hij de patroonheilige van Saksen en van de Duitse bisdommen Essen en Münster. In Duitsland zijn in Billerbeck, Helmstedt, Münster en Werden kerken aan hem gewijd.

Een greep uit Ludgers sporen in de Achterhoek, het voormalige Hamaland:

• In 2006 is in Zelhem een replica geopend van een kerkje dat Ludger daar gesticht had. In 2013 is dit Ludgerkerkje verplaatst naar het Museum Smedekinck even buiten Zelhem. Zie Oudheidkundige Vereniging Salehem.
• In 2008 is het Ludgerpad geopend, een wandelroute van Zutphen naar Aalten. Het Ludgerpad zal worden doorgetrokken naar de Ludgerusweg in Duitsland. Zie Ludgerkring.
• Op zondag 29 maart 2009, in het weekend na Ludgers feestdag, is aan de IJssel bij Wichmond een monument onthuld ter herinnering aan Ludgers overtocht in 794. Het staat aan een kort gedeelte van de grindweg Zutphen-Emmerik dat niet meer tot de doorgaande weg behoort. De naam van dit wegsegment is Liudgersdijk.
• Op Hemelvaartsdag 2010 zijn negen parochies in de Oost-Achterhoek gefuseerd tot de Parochie Sint Ludger. Zie Sint Ludger
• Het Ludgercollege in Doetinchem is naar hem vernoemd.
• Het parochiehuis van Vierakker, dat grenst aan Wichmond, draagt de naam Ludgerusgebouw
• Naast de Sint Gudulakerk in Lochem staat een beeld van Sint Ludger te paard die de blinde bard Bernlef geneest.

Bronnen

• Ludger op Wikipedia
• Heiligenkalender
• Oorkondenboek der Graafschappen Gelre en Zutfen, deel 1, blz. 17–18, 22–23
• Charterboek der hertogen van Gelderland en graaven van Zutphen, I. deel, II. Afdeeling; Mr. Pieter Bondam, Uitgeverij Johannes Altheer, Utrecht (1789), blz. 7, 10–11
• De Stentor van 26 en 30 maart 2009