Metselverband

Inleiding

In de beschrijvingen van veel Berghse monumenten wordt het metselverband van de muren genoemd. Met metselverband, ook steenverband of kortweg verband genoemd, wordt de wijze aangeduid waarop de bakstenen ten opzichte van elkaar zijn gerangschikt. Door de stenen volgens een bepaald patroon te laten verspringen, krijgt de muur zijn stevigheid. Dezelfde term is ook van toepassing op bestratingen met stenen of tegels.

Er bestaan enkele tientallen verschillende metselverbanden. De belangrijkste die ook in Bergh voorkomen worden hier kort beschreven. Hierbij is het nodig de volgende termen te kennen:

• Strek: de lange zijde van een baksteen
• Kop: de korte zijde van een baksteen
• Stootvoeg: verticale voeg
• Lintvoeg: horizontale voeg

Halfsteensverband

Het halfsteensverband van het
trafohuisje in Lengel

Het meest voorkomende verband is het halfsteensverband: elke laag stenen verspringt een halve steen (ofwel een kop) ten opzichte van de onderliggende laag. Elke stootvoeg staat zo in het midden van de boven- en de onderliggende steen.

De pastorie in Beek is volgens dit verband gebouwd, evenals de transformatorhuisjes in Azewijn, Braamt, Lengel en Wijnbergen.

Kruisverband

Het kruisverband van 't Olde Meestershuus
in Braamt

Het kruisverband of Hollands verband levert van alle metselverbanden de sterkste muur. Hierbij wisselen een strekkenlaag en een koppenlaag elkaar af. Door de koppenlagen is de muur zo dik als een steen lang is. De strekkenlagen verspringen (net als bij het halfsteens verband) steeds een kop (of halve steen), zodat elke strek zowel aan de onder- als aan de bovenkant door twee stootvoegen verbonden is met de boven- en de onderliggende stekkenlaag. De stootvoegen in de koppenlagen verbinden om en om slechts twee koppen met elkaar.

Elke strek vormt met de boven- en de onderliggende kop een kruis – vandaar de naam kruisverband.

In veel gemeentelijke monumenten is het metselwerk in kruisverband uitgevoerd, zoals de pastorie in Kilder, de woonhuizen aan de Langestraat 10 in Braamt en de Molenberg 1 in Stokkum en de boerderij De Zonnekroek in Lengel. Ook de muren van het Patersklooster in 's-Heerenberg, dat een rijksmonument is, zijn in kruisverband opgetrokken.

Vlaams verband

Het Vlaams verband van de Mariakapel
in Beek

In het Vlaams verband zijn alle lagen hetzelfde en bestaan uit afwisselend een kop en een strek. Elk laag verspringt zodanig dat elke kop altijd onder het midden van de bovenliggende strek ligt.

De Mariakapel in Beek is in Vlaams verband gemetseld.

Het Vlaams verband vormt net als het kruisverband kruizen. Het verschil is dat er in het kruisverband koppen zijn die niet bij een kruis horen, terwijl in het Vlaams verband alle koppen bij een kruis horen.

Wildverband

Het wildverband van de Kaatsbaan
in 's-Heerenberg

Bij het wildverband of vrij verband is er geen patroon te ontdekken en liggen de stootvoegen nergens in een rechte lijn. Dit verband ontstaat wanneer de stenen van onregelmatige vorm zijn, zoals dat lang geleden het geval was toen bakstenen nog met de hand gevormd werden.

De muren van de meeste rijksmonumenten in 's-Heerenberg vertonen het wildverband.

Andere metselverbanden

Naast bovengenoemde metselverbanden zijn er nog vele andere. Welke daarvan in Bergh te zien zijn, is (nog) niet onderzocht, maar het ligt niet voor de hand dat er van allemaal een voorbeeld te vinden is.

Namen van deze metselverbanden zijn blokverband, bois cordé, Engels verband, Frans verband, kettingverband, keper– of visgraatverband, klezoor– of klezorenverband, koppen– of patijtsverband, Kropholler– of Deltrapverband, Noors of noords verband, polymetrisch verband, ruitverband, spiraalverband, staand verband, stammen, stapel– of strekken– of tegelverband. Tot slot kan een muur nog zonder verband gebouwd worden, dat wil zeggen met al dan niet regelmatige stenen, maar zodanig dat de lintvoegen maar kort zijn en allerlei patronen vormen.

Bronnen

• Metselverband op Wikipedia
• Metselverband op de encyclopedie van Joost de Vree