Heek, Dr Jan Herman van

Zijn levensloop

J.H. van Heek was een begaafd tekenaar. Deze pentekening van het Stokkummerveld maakte hij op 8 augustus 1949; de dag dat hij per telegram het bericht had ontvangen dat zijn zoon Goderd bij Solo op Java gewond was geraakt. Zie de aantekening linksboven. (Klik voor een vergroting)

Dr. Jan Herman van Heek werd op 20 oktober 1873 geboren in Enschede als zoon van Gerrit Jan van Heek, textielfabrikant, en Christine Friederike Meier. Hij trouwde op 6 juni 1913 met Anna van Wulfften Palthe. Uit dit huwelijk werden drie zoons en drie dochters geboren, waaronder Jan van Heek junior en Goderd van Heek.

In 1912 kocht hij Huis Bergh en alle bijbehorende bezittingen, woonde er aanvankelijk niet. Pas in de loop van de Tweede Wereldoorlog heeft de familie Van Heek zich er blijvend gevestigd. Hij richtte het kasteel in met een zeer bijzondere kunstcollectie. In 1946 droeg hij zijn eigendom over aan de Stichting Huis Bergh.

Na 1945 is bekend geworden Van Heek tussen november 1942 en maart 1945 met ongeveer twintig collega-fabrikanten een kwart miljoen gulden voor in nood verkerende joden bijeen heeft weten te brengen.

Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag op 20 oktober 1953 verscheen De Liemers. Gedenkboek Dr. J.H. van Heek. Namens het Cultureel Genootschap De Liemers schreven mr. H.W.H. van Bracht en anderen een ten geleide: In aansluiting op de eervolle onderscheidingen die dr. J.H. van Heek de laatste jaren mocht ontvangen en die de waardering van geheel Nederland vertolkten, wil nu, bij gelegenheid van de tachtigste verjaardag van dr. Van Heek, de Liemers hem hulde brengen, in 't bijzonder voor 't goede aan onze streek geschonken. 't Genootschap de Liemers gaf voor deze hulde de voorkeur aan een Gedenkboek, daar dat blijvend een middel is om waarderend 't culturele werk van dr. Van Heek te benaderen...

Dr. Van Heek begon zijn zegenrijk werk in de Liemers door het redden van het belangrijkste profane bouwwerk, het Huis Bergh, en de daarbij behorende uitgestrekte Bergherbossen. In 1912 kocht hij deze goederen, die hij met kennis en liefde in oude luister herstelde. Aankopen van grond en gebouwen rondden het bezit af, terwijl de bossen werden herschapen in een prachtig recreatieoord en natuurreservaat. Het bosbeheer wilde Van Heek vooral op verantwoorde wijze uitvoeren. Hij legde daarbij meer nadruk op schoonheid, natuurbescherming en wildstand dan op de economische opbrengst. In het begin werkten de adviezen die hij hierbij kreeg van rentmeester Hencke en diens medewerkers, averechts. Zij legden te veel nadruk op de aanplant van de grove den voor houtproductie.

Waardevolle kunstschatten worden thans bewaard in de zalen van Huis Bergh. Het archief, het grootste particuliere archief van Nederland, is geordend en geïnventariseerd ten dienste van de streekgeschiedenis. Dit werk vond haar climax in het schenken van al deze kostbare bezittingen aan de Stichting Huis Bergh, opdat ze tot in lengte van dagen gespaard mogen blijven voor de Nederlandse gemeenschap.

Voor die grootse gemeenschapszin werd aan dr. J.H. van Heek dit boek opgedragen, dat is samengesteld met steun van alle Liemerse gemeentebesturen en de medewerking van andere overheidsinstanties, instellingen en particulieren.

Jan van Heek overleed op 25 januari 1957 in Doetinchem.

Onderscheidingen

Jan van Heek heeft de volgende onderscheidingen ontvangen.

• 1929: De Erepenning van de Vereniging Gelre
• 1930: Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
• 1931: Gouden jubileumpenning van de Vereniging Natuurmonumenten
• 1937: Officier in de Kroonorde van België
• 1946: Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
• 1947: Edo Bergsma-medaille van de ANWB (zie krantenknipsel hieronder)
• 1948: Gouden legpenning van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond
• 1950: Op 27 juni van dit jaar werd Jan van Heek één van de eerste vier dragers van de Zilveren Anjer van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Deze onderscheiding, door de prins zelf uitgereikt, verdiende hij als directeur van het Rijksmuseum Twenthe en voor zijn aandeel in de nationale monumentenzorg en het natuurbeheer in ons land. Tijdens de uitreiking van deze prijs sprak de prins tot Jan van Heek met de woorden: "U kón het en u dééd het". Hiermee doelde de prins op het feit dat Jan van Heek Huis Bergh, kasteel Doorneburg, de Stiftskirche in Elten en de Waag in Doesburg bekostigd dan wel gesponsord heeft.
• 1952: Gouden erepenning van de provincie Gelderland
• 1952: Ereburger van Zutphen
• 1952: Op 19 september van dit jaar werd hij benoemd tot doctor honoris causa in de letteren en wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam.
• 1953: Gouden penning van Verdienste jegens Openbare Verzamelingen, uitgereikt door koningin Juliana
• 1953: Ereburger van de gemeente Bergh
• 1953: Ereburger van Doesburg
• 1956: Gouden eremedaille van Enschede
• Erelid van Sociëteit De Vriendschap (lid sinds 1920)

Uit de Leeuwarder Courant van 20 september 1947 Klik voor een vergroting

Erepromotie van J.H. van Heek op 19 september 1952 in de aula van de gemeentelijke universiteit te Amsterdam

Trivia

De vader van de bekende slavist en schrijver Karel van het Reve (1921-1999) kwam uit Twente, waar hij textielarbeider was geweest. In zijn boek Met twee potten pindakaas naar Moskou (Amsterdam, 1970) doet Van het Reve verslag van een bezoek aan een textielfabriek in Kirgizië in 1967 (tweede druk, blz. 34):
Het trof mij dat in een gang waar wij en een heleboel arbeidsters doorliepen een kleine, dikke, in het blauw geklede juffrouw stond met een reusachtig pistool op de bil. Misschien hoort dat zo in een textielfabriek, hoewel ik van mijn vader nooit gehoord heb dat er zulke juffrouwen bij Van Heek rondliepen.

Bronnen

• De Liemers. Gedenkboek dr. J.H. van Heek, opgedragen bij zijn tachtigste verjaardag 20 Oct. 1953, samengesteld onder redactie van A. Tuineveld, Didam, 1953
• De joodse gemeenschap te Enschede 1930-1945, L.F. van Zuylen, Hengelo Witkam, 1983, blz. 82-83
• Bergh; Heren, Land en Volk, blz. 375-376
• Kunst, katoen en kastelen : J.H. van Heek (1873-1957), W.H. Nijhof, Amsterdam, 2008, blz. 127. Een korte beschrijving van dit proefschift is te vinden in Old Ni-js nr. 70, blz. 22-23.
• Jan Herman van Heek op de Wikipedia
• Archief Leeuwarder Courant

Zie ook

• A.L. van Schelven Heek, Jan Herman van (1873-1957), in Biografisch Woordenboek van Nederland, Den Haag, 1985 Cateorie:Sociëteit De Vriendschap