Rangkroon

Inleiding

Een rangkroon is in de heraldiek een pronkstuk dat de adellijke rang aanduidt van degene die het bijbehorende wapenschild voert. Er zijn aparte kronen voor keizers, koningen, hertogen, graven, baronnen, enzovoorts. De uitvoering van rangkronen verschilt van land tot land.

In het onderstaande komen de volgende rangkronen aan de orde.

• 

  Markiezenkroon
• 

  Gravenkroon
• 

  Baronnenkroon
• 

  Erfridderkroon
• 

  Vorstenhoed
• 

  Belgische gravenkroon

Toen in de dertiende eeuw het helmteken ontstond, werd dat – bij dragers van een kroon – in de kroon geplaatst. Zo werden rangkronen en helmtekens ook afgebeeld. Pas later ontstond het gebruik rangkronen als enig pronkstuk boven een wapenschild af te beelden.

In Nederland is de uitvoering van de verschillende rangkronen in 1816 bij koninklijk besluit vastgesteld. Volgens dit besluit is de rangkroon zoals de graven van Bergh die gebruikten een markiezenkroon en geen gravenkroon. De markiezenkroon toont vijf gelijke bladeren (fleurons), terwijl de gravenkroon er drie toont, met daartussen kleinere bladeren met een parel. De buitenste bladeren zijn maar half te zien. De hoofdband van beide kronen is ingelegd met edelstenen.

De markiezenkroon van de graven van Bergh gaat terug op de verlening van stadsrechten aan 's-Heerenberg op 8 september 1379. Willem I van den Bergh heeft daarbij ook de vijfbladige rangkroon toegekend, die in zijn dagen natuurlijk nog niet als markiezenkroon was gedefinieerd.

Berghse wapens met een markiezenkroon

• 

  1
• 

  2
• 

  3
• 

  4
• 

  5

1. Het alliantiewapen van graaf Oswald III en zijn vrouw boven de hoofdingang op het bordes van Huis Bergh
2. Het alliantiewapen van graaf Oswald III en zijn vrouw boven de voordeur van het jachthuis op de Motte Montferland
3. Het rouwbord van graaf Johan Baptist
   Collectie Stichting Huis Bergh, inventarisnummer 111
4. Het rouwbord van gravin Maria Benonia
   Collectie Stichting Huis Bergh, inventarisnummer 110
5. Het wapen van de gemeente Montferland

De markiezenkroon op het wapen van de gemeente Montferland is – net als dat op het wapen van 's-Heerenberg – bijzonder in de zin dat vrijwel alle Nederlandse gemeentewapens met een gravenkroon zijn getooid. Op 3 april 1919 is bepaald dat gemeenten en andere openbare lichamen een gravenkroon aan hun wapen mogen toevoegen, zodat de gravenkroon sindsdien ook wel gemeentekroon genoemd wordt. Andere kronen zijn alleen toegestaan als kan worden aangetoond dat het gemeentewapen al voor 1919 een andere kroon droeg. Uit bovenstaande voorbeelden blijkt duidelijk dat het wapen van de gemeente Montferland, dat gelijk is aan het wapen van de graven van Bergh, van oudsher met een markiezenkroon wordt afgebeeld.

De meest voorkomende in de achttien gebrandschilderde ramen in het Karmelietenklooster in Boxmeer is de markeizenkroon.

Zie de voorbeelden hier voor gemeentewapens met een gravenkroon.

Andere Berghse rangkronen

1

2

3

4

1. Het wapen van De Stuers met op de helm weliswaar een gravenkroon, maar op het wapenschild een erfridderkroon. Deze kroon wordt toegekend aan personen met de erfelijke titel ridder. Hij heeft vijf geparelde punten en een hoofdband zonder edelstenen, maar omwikkeld met een parelketting.
2. Het wapen van Lochner von Hüttenbach en Van der Renne met een baronnenkroon, die zeven parels draagt op een met edelstenen ingelegde hoofdband. De Duitse adellijke titel Freiherr van Maximiliaan Freiherr Lochner von Hüttenbach komt overeen met de Nederlandse titel baron.
   Collectie Liemers Museum, inventarisnummer 03511
3. Maria Elisabeth van den Bergh, markiezin van Bergen op Zoom, voerde door haar huwelijk met Eitel Frederik Vorst van Hohenzollern-Hechingen tevens de titel vorstin. Zodoende is het wapen in haar gebrandschilderde raam in het Karmelietenklooster in Boxmeer gedekt met een vorstenhoed ofwel Fürstenhut, die ook het wapen dekt in het raam van Maximiliaan Vorst van Hohenzollern-Sigmaringen (de man van haar nichtje Maria Clara van den Bergh). De Fürstenhut is geen Nederlanse, maar een Duitse rangkroon. Hij bestaat uit een rode muts met een omslag van hermelijnbont, gevat in een beugelkroon van vier met parels bezette beugels met een rijksappel erbovenop.
4. Elisabeth Catharina van den Bergh, dochter Hendrik van den Bergh, was getrouwd met Hans graaf van Hohenrechberg en Rothenlöwen. Het wapen in haar gebrandschilderde raam in Boxmeer is (vanwege haar man) gedekt met een buitenlandse gravenkroon met negen geparelde punten en een met edelstenen ingelegde hoofdband. Dit zou, vanwege haar man, een Duitse gravenkroon kunnen zijn, ware het niet dat die een hoofdband zonder edelstenen heeft. De in het raam afgebeelde versie werd voor de Franse revolutie in Frankrijk gebruikt en tegenwoordig nog in België. Waarom deze Belgische gravenkroon in Elisabeth Catharina's raam is afgebeeld, is onduidelijk.

Bronnen

• Op Wikipedia:
  • Kroon (heraldiek)
  • Gravenkroon