Willem IV van den Bergh

Huwelijk en gezin

Willem IV graaf van den Bergh ('s-Heerenberg, 24 december 1537 — Ulft, 6 november 1586) was stadhouder van Gelre en Zutphen van 1581 tot 1583.

Graaf Willem IV was een zoon van Oswald II graaf van den Bergh (1508-1546) en Elisabeth van Dorth (1505-1545). Hij trouwde op 11 november 1556 te Meurs met Maria van Nassau (1539-1599), de oudste zuster van prins Willem van Oranje. Uit dit huwelijk werden zestienkinderen geboren.

1. Magdalena
2. Herman
3. Frederik
4. Oswald
5. Wilhelmina
6. Elisabeth (1563-1572)
7. Joost (1565-1600)
8. Adam
9. Juliana
10. Adolf
11. Lodewijk
12. Hendrik
13. Catharina
14. Anna
15. Elisabeth
16. Charlotta

Bij de dood van graaf Willem in 1586 waren er nog dertien in leven.

De Tachtigjarige Oorlog

Willem IV en zijn zoons speelden een belangrijke rol in de Tachtigjarige Oorlog. De politiek van de Spaanse koning Filips II in de Nederlanden schaadde zijn belangen. Daarenboven viel het vasthouden aan het katholieke geloof niet in goede aarde. Hij tekende samen met 200 andere edelen in 1566 het Smeekschrift der Edelen. Toen de koning adel en burgerij hierop niet tegemoetkwam brak de Tachtigjarige Oorlog uit. Willem van den Bergh bevocht het leger van Filips met wisselend succes. Net als Willem van Oranje vluchtte hij naar Duitsland om aan de Spaanse troepen onder Alva te ontkomen.

In 1572 had hij een hoofdrol in Oranje's tweede invasie; voor de prins van Oranje veroverde hij eerst de steden Doetinchem en Zutphen, om daarna door te stoten naar Zwolle en Kampen (op 11 augustus ingenomen) en Steenwijk.

Na de Pacificatie van Gent in 1576 keerde hij terug naar de Nederlanden. Hij hoopte stadhouder van Gelderland te kunnen worden, omdat een deel van de Nederlanden in handen van de opstandelingen was. Tot zijn spijt kreeg zijn zwager Jan van Nassau, dus de broer van Willem van Oranje en zijn vrouw Maria van Nassau, deze post in 1578. Uit onvrede zocht Willem contact met Alexander Farnese, de hertog van Parma, hij had besloten de koning te dienen en wilde onderhandelen. In 1581 bedankte Jan van Nassau voor het stadhouderschap, waardoor Willem van den Bergh alsnog deze functie kreeg.

Intussen gingen de geheime onderhandelingen met Parma door. Het verraad kwam in 1583 aan het licht en de Staten lieten hem samen met zijn vrouw Maria van Nassau gevangenzetten, maar door toedoen van haar broer, Willem van Oranje, kwamen ze wegens gebrek aan bewijs weer snel vrij. Van den Bergh, de belangrijkste edelman in Gelre, liep daarna alsnog over. Vier van zijn zoons, Herman, Frederik, Oswald en Hendrik, zouden belangrijke militaire posities gaan bekleden in het leger onder de Spaanse Kroon.

Correspondentie met Willem van Oranje

In de overgeleverde correspondentie van Willem van Oranje (die online beschikbaar is; zie bronnen) bevinden zich 53 brieven die Willem van den Bergh en Willem van Oranje aan elkaar hebben geschreven. Daarvan zijn er 24 van de prins aan de graaf en 29 van de graaf aan de prins. Van die 29 zijn er vijftien vanuit 's-Heerenberg verstuurd. Ze zijn meestal in het Duits geschreven, maar ook weleens in het Frans. Ze beslaan de periode 1560-1583; van vier jaar na zijn huwelijk met Maria van Nassau tot het jaar dat hij brak met zijn zwager en overliep naar de Spanjaarden.

Niet alle brieven zijn de verzonden originelen. In een aantal gevallen is het overgeleverde document een ontwerp (kladversie), een minuut (afschrift dat de afzender bewaarde) of anderszins een kopie. De brieven zijn meestal door een secretaris geschreven en daarna door de afzender ondertekend, in een aantal gevallen voorafgegaan door een naschrift in de hand van de afzender. Het archief van Huis Bergh heeft aldus geen originele brieven van Willem van den Bergh (uit deze correspondentie), want die zijn verstuurd, maar wel minuten. De originelen liggen bijna allemaal in het Koninklijk Huisarchief in Den Haag. Voor de brieven van Willem van Oranje geldt het omgekeerde.

De overgeleverde brieven zijn slechts een deel van het werkelijke aantal dat toen geschreven is. De meeste staan dan ook op zichzelf: slecht af en toe gaat het om een antwoord op een andere brief. Een voorbeeld daarvan is de briefwisseling die begint met de uitnodiging, op 10 juni 1561 vanuit Brussel verstuurd, voor de bruiloft van Willem van Oranje en Anna van Saksen op 24 augustus 1561 in Leipzig. Graaf Willem schreef op 19 juni dat hij "wegens de inning van de schatting in Gelre" niet aanwezig kon zijn. Op 2 augustus antwoordde Willem van Oranje vanuit Grave dat hij begrip had voor deze reden en wenste zijn zwager succes bij de inning.

De meeste brieven hebben niets met de familieband tussen de twee zwagers te maken, maar gaan over bestuurlijke of militaire aangelegenheden. Zo schreef graaf Willem op 28 april 1583 vanuit Arnhem aan prins Willem de aanbeveling om gewapende schepen op de grote rivieren te laten patrouilleren en zo de vijand te verhinderen naar Gelderland op te trekken. De graaf vreesde dat anders het Land van den Bergh gevaar zou lopen.

Opmerkelijk is nog de brief van graaf Willem aan prins Willem, verzonden op 19 september 1572 vanaf een onbekende locatie, die geheel in geheimschrift is geschreven. Dit was kort nadat hij voor Oranje een reeks Oost-Nederlandse steden had veroverd. Blijkbaar was het een versleutelde Franse tekst, want hij ondertekende met Guillaume de Bergue. Brieven in het Duits ondertekende hij met Willem grave zu dem Berghe.

De Duitstalige handtekening van graaf Willem onder bovengenoemde brief van 28 april 1583. Voor zijn naam staat E f g dienstwilliger ofwel Euren fürstlichen Gnaden Dienstwilliger. Willem van den Bergh aan Willem van Oranje, 28-4-1583, De correspondentie van Willem van Oranje nr. 7519, 20-10-2010. Brief 7519

De Franstalige handtekening van graaf Willem onder bovengenoemde brief van 19 september 1572. Voor zijn naam staat Entirement serviteur de votre seigneurie, waarbij de laatste twee woorden afgekort zijn. Het eerste woord moet zijn (is althans in de moderne spelling) entièrement. Zowel de Duitse als de Franse formule drukken uit dat graaf Willem volledig te dienste staat van prins Willem. Willem van den Bergh aan Willem van Oranje, 19-9-1572, De correspondentie van Willem van Oranje nr. 11106, 20-10-2010. Brief 11106

Bron o.a.

• De correspondentie van Willem van Oranje