Hervormde kerk in Zeddam

Geschiedenis

De Hervormde Kerk, ook wel Protestantse Kerk, van Zeddam staat tegenover de Sint Oswalduskerk aan de Ettemastraat 3. Na de reformatie was vanaf 1596 tot 1810 de Oswalduskerk eigendom van en in gebruik bij de gereformeerde gemeente Zeddam.

Op zondag 23 juli 1598 hield dominee Caspar Sollingius, ook predikant te 's-Heerenberg, de eerste protestantse preek in Zeddam. Dit deed hij niet in de Oswalduskerk, want dat was een ruïne, maar onder een grote lindeboom. Pas na 1604 werden activiteiten tot herstel van de middeleeuwse kerk ondernomen. Op gezag van koning Lodewijk Bonaparte ging, bij de verdeling van de kerkelijke goederen, in 1810 de kerk weer over in de handen van de katholieke Sint Oswaldusparochie.

Na noodgedwongen gekerkt te hebben in de oude schuurkerk van de katholieke parochie en in een schuur van Jan Tervoert kon op 8 november 1811 dominee Warnsinck een nieuwe kerk inwijden voor de protestantse eredienst. De bouwkosten bedroegen 5.020 gulden. De kerk kwam te staan in de tuin van de oude pastorie. De oorlogsschade uit de Tweede Wereldoorlog werd in 1945 hersteld en in 1953 werd het interieur opgeknapt.

In 1964 volgde een dilemma. Moet de kerk gerestaureerd worden of wordt er nieuw gebouwd? De keuze viel in 1967 op restauratie. Tevens werden de bruine banken vervangen voor Oudhollandse knopstoelen. In een later stadium werd een verhoogd liturgisch centrum voorin de kerk aangebracht en in 1988 werden vijf kleine gebrandschilderde ramen geplaatst, vervaardigd door de heer Coolen. In 2005 zijn aan weerszijden van de preekstoel twee glas-in-loodramen aangebracht, ontworpen door Willem Ormel. Het ontwerp is gebaseerd op Genesis 2:8-25 en handelt over het paradijs, en op Openbaringen 21:9-22 waarin het nieuwe Jeruzalem wordt beschreven. De ontwerpen hebben de titel De Reis meegekregen. In 2005 is het interieur van de kerk opnieuw opgeknapt. Bij het schilderwerk boven de preekstoel kwam een versiering te voorschijn, die jaren onder een witte verflaag verborgen had gezeten: een voorstelling uit Leviticus 16. Hierin wordt Aaron gewezen hoe hij het heiligdom binnen het voorhangsel mag binnen gaan. "Met een jonge stier ten zondoffer en een ram ten brandoffer". De voorstelling is weer in ere hersteld.

Het Imminkhuis

In 1852 stichtte dominee Willem Arnold Immink met Rutger Jan Casper Verboom en Johannes Herman Boeseken een fonds met als doel "Hulpbetoning aan de hervormde jongeren" om een ambacht te leren voor een beter bestaan in de maatschappij.

Na het overlijden van dominee Immink in 1875 werd het fonds beheerd door de kerkrentmeesters en kreeg het de naam Imminkfonds. In het fonds vloeien de renteopbrengsten van de aangekochte woning aan de Ds. Van Dijkweg in Doetinchem en gelden verworven uit vele acties. In 1970 bleek dat het vergaderzaaltje in de pastorie, gebouwd in 1931, niet meer voldeed aan de eisen van de tijd. Door verkoop van het huis in Doetinchem, kwam er geld beschikbaar voor het bouwen van een nieuwe zaalaccommodatie. Het gebouw kreeg de naam Imminkhuis, genoemd naar de oprichter van het fonds.

Statenbijbel

|In juni 1908 kocht kerkvoogd ir. B. Kersjes na een verenigde vergadering van kerkvoogden en notabelen een Statenbijbel uit 1826. Het was een gehavend exemplaar, dat hij op zijn kosten liet repareren.

Het bovenstaande blijkt uit een tekst die Kersjes in maart 1909 op het titelblad van de bijbel schreef. Klik op nevenstaande afbeelding voor een vergroting om de tekst te kunnen lezen.

De bijbel is nu in het bezit van de familie Wentink in Zeddam, nazaten van Kersjes' zus Jacoba Johanna.

Orgel

De geschiedenis van het orgel gaat terug tot 1785. Op initiatief van ds. Warnsinck werd in de tweede helft van de een orgel gezocht voor deze Zeddamse kerk. De keus viel op een orgel uit het Kruisherenklooster in Emmerik. Het orgel bleek echter te groot voor de kerk in Zeddam en in overleg met orgelbouwer Nolting werd er geruild met het Courtain-orgel uit de katholieke kerk van Doesburg, dat voor de toen groter gebouwde kerk in Doesburg te klein was. Courtain, orgelbouwer in Emmerik, bouwde in 1785 het Courtain-orgel voor de kerk in Doesburg.

Vanwege zijn opdracht een orgel te bouwen voor de Dom in Osnabrück, werd het Courtain-orgel door zijn meesterknecht Johan Daniël Nolting geplaatst in Doesburg. In 1813 vond de ruiling van de beide orgels plaats. Het Courtain-orgel werd door meesterknecht Nolting geplaatst in de protestantse kerk van Zeddam en het orgel uit het Kruisherenklooster werd in de katholieke kerk van Doesburg opgesteld.

Het orgel in de protestantse kerk van Zeddam is het enige Courtain-orgel in Nederland. In Hoog-Elten in Duitsland bevindt zich eveneens een Courtain-orgel. In 1970 is door orgelbouwer Flentrop uit Zaandam het orgel geheel gerestaureerd. Het orgel is een rijksmonument.

Dispositie

• Prestant 8’, vanaf c/o metaal, frontpijpen door oorlogsschade verminkt
• Bourbon 8’, bas van hout en gecombineerd met Gamba 8, rest metaal
• Viola da Gamba 8’, metaal: groot octaaf met Bourbon, gecombineerd en waarschijnlijk door Haffmans geplaatst
• Octaaf 4’, boveneinden beschadigd
• Fluit 4’, geheel metaal en gedekt
• Octaaf 2’
• Quint 3’, gedekt tot b/1: 18 hoogste (c/2-f/3) spits en open
• Fluit Echo 4’, hout: uit 1869

Het orgel heeft enige tijd de beschikking gehad over een aangehangen pedaal, maar na de restauratie in 1970 is dit verwijderd en is het orgel in oorspronkelijk staat teruggebracht.

Verhuur

De kerk leent zich uitstekend voor het geven van concerten.

Pastorie

Tot 1974 hadden beide protestantse gemeenten in Bergh een eigen pastorie. Bij de aanvang van de samenwerking tussen de gemeenten werd besloten de pastorie in Zeddam te behouden en die van 's-Heerenberg te verkopen. De opbrengst hiervan werd gestort in een "fonds tot instandhouding van de predikantsplaats".

De huidige pastorie in Zeddam is in 1931 gebouwd. De predikant van de gemeente 's-Heerenberg-Zeddam woont hier tot op heden. De pastorie is een gemeentelijk monument.

Organisten

• Johan Arnold Hacklander
• Gradus Schnitzler
• Willem Herman Schnitzler
• Gerhard Herman Schnitzler
• Willem Herman Schnitzler
• Johannes Bernardus Agelink
• Aart Wulfert Dijkhuizen
• Bernardus van Leeuwen
• Peter Woestenenk

Bron organisten

• Hervormde kerken Zeddam 400 jaar (John Thoben 1998)