Hondenkarren

Een hondenkar met melkbussen bij Dorus te Wiel aan de Lugtenakkerstraat in Azewijn. Dorus en zijn vrouw Anna te Wiel-Evers staan rechts naast de deeldeur.

Geschiedenis

Hondenkarren waren tot ver in de 20e eeuw een normaal verschijnsel in het straatbeeld. Ze werden getrokken door honden en waren een soort verkleinde – en goedkopere – versie van paard en wagen. Veel kleine middenstanders als bakkers en melkboeren gebruikten hondenkarren bij het uitventen van hun waren. Anderen boden met hun hondenkar hun diensten aan. Zo vervoerde Posjentje Hendriksen zowel post als gebak.

Anders dan bij paard en wagen het geval is, waren er hondenkarren waar de hond niet voor, maar onder de kar gespannen werd. Een voorbeeld hiervan is de hondenkar van melkboer was Johan Mulling in Zeddam, te zien op de linker foto hieronder. Er waren ook hondenkarren waar de hond áchter de kar liep.

Aanvankelijk was het gebruik van honden als trekdier niet gereguleerd, maar dit veranderde met de Trekhondenwet van 1910. Hondenkarhouders moesten van toen af aan een vergunning hebben en hun hond, kar en tuig jaarlijks laten keuren. Dat de eisen streng waren, blijkt uit het aantal honden dat afgekeurd werd. In januari 1928 werden dertien van de zestien honden die in Zeddam ter keuring werden aangeboden, afgekeurd. In de gemeente Bergh als geheel werden toen 104 van de 170 honden afgekeurd.

Tegen de strenge keuring kwam protest vanuit de Berghse bevolking, en raadslid Brandts beklaagde zich in maart 1928 in de gemeenteraad over het voorschrift dat de begeleider niet op de hondenkar mocht zitten. Immers, zo zei Brandts, de hond loopt vaak zo hard dat hij niet bij te houden is. Burgemeester Smit zegde daarop toe een minder strenge keuring in overweging te nemen. Deze berichtgeving duidt erop dat gemeenten, tot op zekere hoogte, hun eigen keuringseisen konden opstellen.

Het gebruik van honden als trekdier is pas sinds 1 januari 1962 verboden. Alleen voor sledehonden bestaat nog een uitzondering.

Melkboer Johan Mulling met zijn hondenkar. De hond is ingespannen onder de kar.

Een hondenkar in de Molenstraat te 's-Heerenberg

Een hondenkar voor het Stadhuis te 's-Heerenberg

Een hondenkar voor de postbode

In de negentiende eeuw was er een postdienst van Doetinchem via 's-Heerenberg naar Emmerik. Een 's-Heerenbergse postbode voerde deze dienst te voet uit (mogelijk met een handkar). In augustus 1873 vroeg hij burgemeester Van Hugenpoth tot Aerdt om steun bij zijn verzoek een hondenkar te mogen gebruiken. Hieronder volgt een afschrift van de brief die de burgemeester toen schreef aan de baas van de postbode, een niet nader genoemde excellentie.

's-Heerenberg 8 Augustus 1873

De postbode van Doetinchem 's-Heerenberg Emmerik geeft mij heden een adres aan Uw Exellentie om vergunning tot het rijden met een hondenwagen met uitnodiging zijn verzoek te ondersteunen.

Daaraan voldoende meen ik U Excell te mogen voorstellen addressants verzoek toe te staan de afstand toch van Doetinchem naar Emmerik is volslagen 3 uur gaans zoodat de man zes uur heeft te marcheren en al de ongemakken der verschillende jaargetijden te verduren. Het brievenvervoer van 's-Heerenberg in beide rigtingen is zeer aanzienlijk en wordt dikwijls bezwaard met betrekkelijk zware pakketten voornamelijk de belastingen betreffende zoodat beide omstandigheden den loop van een postkarretje zoude wettigen.

Een vroegere postbode heeft de thans door hem gevraagde vergunning gehad doch schijnt daarvan misbruik te hebben gemaakt.

Voor zoover door mij de tegenwoordige bode is nagegaan is dit van hem niet te vreezen daar de man zeer ordelijk is en prompt op zijn tijd de voorgeschreven route maakt.

De Burgemeester van Bergh.

w.g.

Keuringsplaatsen

De gemeente Bergh maakte elk jaar bekend waar en wanneer de keuringen gehouden werden.
In april 1929 en augustus 1932 waren de keuringsplaatsen als volgt:

Plaats	1929	1932
Azewijn	Veldwachter Te Dorsthorst	Café Alofs
Beek	Veldwachter Moorman	Café Ten Bensel
's-Heerenberg	Politiebarak	Brandspuitenhuisje
Kilder	Café Teunissen	Café Teunissen
Wijnbergen	Openbare lagere school	Openbare lagere school
Zeddam	Veldwachter Wiendels	Café Brinks

Krantenknipsels

In De Graafschapbode verschenen regelmatig berichten en advertenties met betrekking tot trekhonden en hondenkarren.
Hieronder volgen enkele voorbeelden. Klik op de afbeeldingen voor een vergroting.

Keuringen

• 

  31 januari 1928
• 

  10 februari 1928
• 

  16 maart 1928
• 

  8 augustus 1932

Te koop aangeboden

• 

  12 mei 1933
• 

  5 maart 1934
• 

  1 mei 1939
• 

  24 mei 1939
• 

  18 maart 1940

Bronnen

• Genoemde berichten uit De Graafschapbode op Delpher
• Trekhondenwet op Wikipedia
• Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers, archieftoegang 0159: Gemeentebestuur Bergh, (1811) 1821-1942 (1971), inventarisnummer 278